[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/msiri-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/msiri-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Msiri \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Msiri \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Msiri (zm. 20 grudnia 1891[1]) \u2013 za\u0142o\u017cyciel i w\u0142adca Kr\u00f3lestwa Yeke (zwanym tak\u017ce kr\u00f3lestwem Garanganze[2] lub","datePublished":"2016-05-02","dateModified":"2016-05-02","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/0\/03\/Maria_de_Fonseca.jpg\/220px-Maria_de_Fonseca.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/0\/03\/Maria_de_Fonseca.jpg\/220px-Maria_de_Fonseca.jpg","height":"315","width":"220"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/msiri-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":2270,"articleBody":"Z Wikipedii, wolnej encyklopedii  Msiri (zm. 20 grudnia 1891[1]) \u2013 za\u0142o\u017cyciel i w\u0142adca Kr\u00f3lestwa Yeke (zwanym tak\u017ce kr\u00f3lestwem Garanganze[2] lub Garenganze[3]) w po\u0142udniowo-wschodniej Katandze (obecnie w Demokratycznej Republice Konga) od oko\u0142o 1856 do 1891 roku[2]. Jego imi\u0119 jest czasem zapisywane jako \u2018M\u2019Siri\u2019 lub Msidi[4], a jego pe\u0142ne imi\u0119 to Mwenda Msiri Ngelengwa Shitambi[2].    Ulubiona \u017cona Msiri, portugalsko-angolska Maria de Fonseca.Msiri by\u0142 synem Kalasa, kupca z Tanzanii[5]. Jako m\u0142odzieniec, towarzyszy\u0142 swojemu ojcu w podr\u00f3\u017cy do Katangi[5].Oko\u0142o 1856 r. Msiri osiedli\u0142 si\u0119 na po\u0142udniu Katangi wraz z kilkoma swoimi zwolennikami z ludu Nyamwezi[1].Oko\u0142o 1870 roku uda\u0142o mu si\u0119 przej\u0105\u0107 wi\u0119kszo\u015b\u0107 tego regionu od poprzednich w\u0142adc\u00f3w \u2013 ludu Lunda[1].  Msiri prowadzi\u0142 polityk\u0119 poprzez liczne ma\u0142\u017ce\u0144stwa, kt\u00f3rych liczba szacowana jest na ponad sto[4]. \u017beni\u0142 si\u0119 z kobietami pochodz\u0105cymi z dwor\u00f3w jego poddanych, przez co jego lennicy my\u015bleli, \u017ce maj\u0105 swoich sojusznik\u00f3w na dworze w\u0142adcy.W latach 70. XIX wieku zacz\u0105\u0142 handlowa\u0107 ze znanym arabskim kupcem \u2013 Tippu Tib[1]. Msiri by\u0142 szczeg\u00f3lnie zainteresowany kupnem karabin\u00f3w i prochu[3], kt\u00f3re uwa\u017ca\u0142 za absolutnie konieczne do zbudowania swojej pot\u0119gi militarnej[1].W 1880, gdy zmar\u0142 ojciec Msiri, zacz\u0105\u0142 on by\u0107 tytu\u0142owany jako mwami[5].Wed\u0142ug r\u00f3\u017cnych raport\u00f3w, kr\u00f3lestwo Msiri, podczas ka\u017cdego sezonu wytapiania, produkowa\u0142o 3,850 kilogram\u00f3w miedzi[6].W szczytowym okresie swojej w\u0142adzy, w po\u0142owie lat 80. XIX wieku, Msiri nie tylko rz\u0105dzi\u0142 bardzo du\u017cym kr\u00f3lestwem, ale r\u00f3wnie\u017c otrzymywa\u0142 danin\u0119 z s\u0105siednich obszar\u00f3w[1]. Jego gospodarka by\u0142a w du\u017cej mierze oparta na handlu miedzi\u0105, chocia\u017c w kraju odbywa\u0142 si\u0119 r\u00f3wnie\u017c handel niewolnikami i ko\u015bci\u0105 s\u0142oniow\u0105[1]. Podstaw\u0105 jego polityki by\u0142o utrzymywanie otwartych szlak\u00f3w handlowych w kierunku wschodniego i zachodniego wybrze\u017ca[1].W 1886 roku Msiri zaprosi\u0142 do swojego pa\u0144stwa misjonarzy[1]. W\u015br\u00f3d nich byli Frederick Stanley Arnot, Charles Swan i Faulknor[3]. Misjonarze starali si\u0119 zachowa\u0107 neutralno\u015b\u0107 i unika\u0107 anga\u017cowania si\u0119 w lokaln\u0105 polityk\u0119[3]. Arnot otrzyma\u0142 nawet od Msiri ziemi\u0119 pod budow\u0119 swojej w\u0142asnej chaty[3]. Arnot zapewnia\u0142 miejscowej ludno\u015bci prost\u0105 pomoc medyczn\u0105, a tak\u017ce uczy\u0142 dzieci czyta\u0107 i pisa\u0107[3]. Za\u0142o\u017cy\u0142 tak\u017ce ma\u0142y sierociniec[3].Msiri odm\u00f3wi\u0142 negocjacji z Brytyjsk\u0105 Kompani\u0105 Po\u0142udniowoafryka\u0144sk\u0105. W 1891 roku, gdy przyby\u0142y wyprawy z Wolnego Pa\u0144stwa Konga, nale\u017c\u0105cego do kr\u00f3la Belgii Leopolda II, jeden z \u017co\u0142nierzy pr\u00f3bowa\u0142 zach\u0119ci\u0107 do buntu przeciwko Msiri[1].20 grudnia 1891, podczas nast\u0119pnej belgijskiej wyprawy, w trakcie negocjacji, Msiri wyj\u0105\u0142 miecz podarowany mu przez Williama Stairsa[7], na co kapitan Bodson zareagowa\u0142 oddaj\u0105c dwa strza\u0142y z rewolweru[7]. \u017bo\u0142nierze przeci\u0105g\u0119li go a\u017c do wioski, gdzie wieczorem zmar\u0142[7].W swoich zapiskach, Arnot okre\u015bla Msiri jako \u201eprzyk\u0142adnego d\u017centelmena\u201d[3], natomiast wed\u0142ug dr J. Keira Howarda, ten opis \u015bwiadczy raczej o samym Arnocie, ni\u017celi o w\u0142adcy[3].Howard podaje tak\u017ce, \u017ce rz\u0105dzi\u0142 w spos\u00f3b arbitralny, m\u015bciwy, okrutny i despotyczny. By\u0142 wodzem, kt\u00f3ry zniewoli\u0142 s\u0105siad\u00f3w, a jego stolic\u0119 otacza\u0142y palisady, na kt\u00f3rych wisia\u0142y czaszki jego wrog\u00f3w[3]. Wed\u0142ug \u017co\u0142nierzy, kt\u00f3rzy dotarli do Msiri, trzyma\u0142 on ludzkie g\u0142owy u\u0142o\u017cone niedaleko swojego tronu[8].Arnot w swoich dziennikach pisa\u0142, \u017ce w\u015br\u00f3d poddanych panuje strach przed Msiri, lecz nie zauwa\u017cy\u0142 on \u017cadnych przejaw\u00f3w okrucie\u0144stwa czy tortur[4].\u2191 abcdefghij Msiri, [w:] Encyclop\u00e6dia Britannica [online] [dost\u0119p 2022-09-30]\u00a0 (ang.).\u2191 abc JoannaJ.\u00a0Lewis\u00a0JoannaJ., Empire of Sentiment, Cambridge University Press, 18 stycznia 2018, s. 96, ISBN\u00a0978-1-107-19851-7\u00a0.\u2191 abcdefghij Arnot, Frederick Stanley, Central Africa (present day Democratic Republic of Congo, Angola and Zambia), Open Brethren (Christian Missions in Many Lands), web.archive.org, 27 wrze\u015bnia 2007 [dost\u0119p 2020-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2007-09-27]\u00a0.\u2191 abc R.S.R.S.\u00a0Arnot\u00a0R.S.R.S., F. S. Arnot and Msidi, s. 428\u2013434 [dost\u0119p 2020-05-22]\u00a0.\u2191 abc EverettE.\u00a0Jenkins\u00a0EverettE., Pan-African Chronology II: A Comprehensive Reference to the Black Quest for Freedom in Africa, the Americas, Europe and Asia, 1865\u20131915, McFarland, 11 lipca 2015, s. 255, ISBN\u00a0978-1-4766-0886-0\u00a0.\u2191 Thomas Q.T.Q.\u00a0Reefe\u00a0Thomas Q.T.Q., The Rainbow and the Kings: A History of the Luba Empire to 1891, 1 stycznia 1981, s. 173, ISBN\u00a0978-0-520-04140-0\u00a0.\u2191 abc William G.W.G.\u00a0Stairs\u00a0William G.W.G., African Exploits: The Diaries of William Stairs, 1887\u20131892, 18 marca 1998, s. 379, ISBN\u00a0978-0-7735-1640-3\u00a0.\u2191 Le Capitaine Paul le Marinel, web.archive.org, 11 lutego 2005 [dost\u0119p 2020-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2005-02-11]\u00a0."},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/msiri-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Msiri \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]