[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/protestantyzm-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/protestantyzm-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Protestantyzm \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Protestantyzm \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Protestantyzm Krzy\u017c \u0142aci\u0144ski, u\u017cywany przez wi\u0119kszo\u015b\u0107 denominacji protestanckich. Klasyfikacja systematyczna wyznania Chrze\u015bcija\u0144stwo\u00a0\u2514\u00a0Protestantyzm Zasi\u0119g geograficzny Og\u00f3lno\u015bwiatowy Dane statystyczne Wierni oko\u0142o 800","datePublished":"2016-05-02","dateModified":"2016-05-02","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/8\/87\/Christian_cross.svg\/172px-Christian_cross.svg.png","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/8\/87\/Christian_cross.svg\/172px-Christian_cross.svg.png","height":"240","width":"172"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/protestantyzm-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":5029,"articleBody":"ProtestantyzmKrzy\u017c \u0142aci\u0144ski, u\u017cywany przez wi\u0119kszo\u015b\u0107 denominacji protestanckich.Klasyfikacja systematyczna wyznaniaChrze\u015bcija\u0144stwo\u00a0\u2514\u00a0ProtestantyzmZasi\u0119g geograficzny  Og\u00f3lno\u015bwiatowyDane statystyczneWiernioko\u0142o 800 milion\u00f3wMapa Protestanci jako procent ludno\u015bci w poszczeg\u00f3lnych pa\u0144stwach (wliczaj\u0105c anglikanizm)  Protestantyzm \u2013 jedna z g\u0142\u00f3wnych ga\u0142\u0119zi chrze\u015bcija\u0144stwa, obok katolicyzmu i prawos\u0142awia, na kt\u00f3r\u0105 sk\u0142adaj\u0105 si\u0119 wsp\u00f3lnoty religijne powsta\u0142e na skutek ruch\u00f3w reformacyjnych wewn\u0105trz Ko\u015bcio\u0142a rzymskokatolickiego rozpocz\u0119tych wyst\u0105pieniem Marcina Lutra w XVI wieku oraz ruch\u00f3w przebudzeniowych w \u0142onie macierzystych wyzna\u0144 protestanckich w kolejnych stuleciach.W\u015br\u00f3d Ko\u015bcio\u0142\u00f3w protestanckich wyr\u00f3\u017cni\u0107 mo\u017cna kilka wiod\u0105cych wyzna\u0144, z czego g\u0142\u00f3wne to: luteranizm, kalwinizm (w tym kalwinizm kontynentalny, prezbiterianizm i kongregacjonalizm), anglikanizm (ko\u015bci\u00f3\u0142 niski w ca\u0142o\u015bci, cz\u0119\u015bciowo ko\u015bci\u00f3\u0142 szeroki), baptyzm, metodyzm, adwentyzm i pentekostalizm (ruch zielono\u015bwi\u0105tkowy).Na \u015bwiecie \u017cyje obecnie ok. 800 milion\u00f3w protestant\u00f3w, co stanowi ok. 40% wszystkich chrze\u015bcijan[1]. Stawia to protestantyzm na drugim miejscu po katolicyzmie pod wzgl\u0119dem liczby wiernych zwi\u0105zanych z tym nurtem chrze\u015bcija\u0144stwa. Protestantyzm jest najdynamiczniej rozwijaj\u0105c\u0105 si\u0119 ga\u0142\u0119zi\u0105 chrze\u015bcija\u0144stwa[2][3][4]. Ka\u017cdego dnia przybywa 57 tysi\u0119cy protestant\u00f3w, w tym 37 tysi\u0119cy charyzmatycznych i 20 tysi\u0119cy klasycznych[1].  Table of ContentsPodstawowe za\u0142o\u017cenia doktrynalne[edytuj | edytuj kod]Etymologia terminu protestantyzm[edytuj | edytuj kod]Prereformacja (\u015bredniowiecze)[edytuj | edytuj kod]Piotr Waldo i \u201eubodzy z Lyonu\u201d[edytuj | edytuj kod]Jan Wiklif i lollardowie[edytuj | edytuj kod]Jan Hus i husytyzm[edytuj | edytuj kod]Girolamo Savonarola[edytuj | edytuj kod]Ruch reformacyjny w XVI wieku[edytuj | edytuj kod]Podstawowe za\u0142o\u017cenia doktrynalne[edytuj | edytuj kod]Podstawowe za\u0142o\u017cenia teologii protestanckiej mo\u017cna uj\u0105\u0107 w pi\u0119ciu zasadach protestantyzmu, kt\u00f3re przyjmowane s\u0105 we wszystkich Ko\u015bcio\u0142ach chrze\u015bcija\u0144skich nale\u017c\u0105cych do tej ga\u0142\u0119zi chrze\u015bcija\u0144stwa. S\u0105 to:sola scriptura \u2013 jedynie Pismo \u015awi\u0119te stanowi autorytet w sprawach wiary i praktyki chrze\u015bcija\u0144skiej;solus Christus \u2013 jedynie Jezus Chrystus, jako prawdziwy B\u00f3g i prawdziwy cz\u0142owiek, jest po\u015brednikiem mi\u0119dzy obojgiem;sola gratia per sola fide \u2013 jedynie \u0142aska Bo\u017ca jest podstaw\u0105 usprawiedliwienia grzesznika poprzez wiar\u0119 i niezale\u017cnie od jego uczynk\u00f3w;soli Deo gloria \u2013 jedynie B\u00f3g jest godzien oddania Jemu czci przez stworzenie.Etymologia terminu protestantyzm[edytuj | edytuj kod]Termin \u201eprotestantyzm\u201d pochodzi od protestu z\u0142o\u017conego przez ewangelik\u00f3w (luteran) 6 ksi\u0119stw i 14 miast w 1529 roku podczas sejmu Rzeszy w Spirze przeciw uchwale zabraniaj\u0105cej przechodzenia na ewangelicyzm[5].Prereformacja (\u015bredniowiecze)[edytuj | edytuj kod]Ze wzgl\u0119du na du\u017c\u0105 zbie\u017cno\u015b\u0107 g\u0142\u00f3wnych za\u0142o\u017ce\u0144 XVI-wiecznej reformacji z postulatami wcze\u015bniejszych ruch\u00f3w o podobnym charakterze, lecz wyst\u0119puj\u0105cych na mniejsz\u0105 skal\u0119, mianem protestantyzmu mo\u017cna okre\u015bli\u0107 tak\u017ce te przejawy jawnego przeciwstawiania si\u0119 doktrynom i elementom tradycji Ko\u015bcio\u0142a Rzymskiego na przestrzeni dziej\u00f3w, kt\u00f3re cechowa\u0142a ta sama my\u015bl teologiczna. Chodzi tu w szczeg\u00f3lno\u015bci o waldens\u00f3w oraz husyt\u00f3w, kt\u00f3rych cz\u0119\u015b\u0107 przy\u0142\u0105czy\u0142a si\u0119 do Reformacji, maj\u0105c identyczne pogl\u0105dy w kwestiach, postrzeganych jako kluczowe dla protestant\u00f3w:Teologia protestancka zawsze podkre\u015bla\u0142a g\u0142\u00f3wne doktryny biblijne dotycz\u0105ce bosko\u015bci Chrystusa, jego narodzenia z Dziewicy, \u015bmierci za grzechy ludzko\u015bci, zmartwychwstania w ciele, wniebowst\u0105pienia oraz powt\u00f3rnego przyj\u015bcia. Podkre\u015blano tak\u017ce konieczno\u015b\u0107 \u0142aski Bo\u017cej i Ducha \u015awi\u0119tego do prowadzenia \u015bwi\u0119tego \u017cycia.Powy\u017csze cechy odr\u00f3\u017cnia\u0142y wi\u0119c protestant\u00f3w od herezji znanych w pierwszych wiekach chrze\u015bcija\u0144stwa, gdy\u017c w zdecydowanej wi\u0119kszo\u015bci przypadk\u00f3w uznawali oni wyznanie wiary Soboru Nicejskiego I z 325 roku. Z tej\u017ce racji katar\u00f3w nie mo\u017cna traktowa\u0107 jako wyznania o charakterze protestanckim, jak to ma miejsce w przypadku waldens\u00f3w. Z drugiej strony charakterystyczne postulaty protestant\u00f3w czyni\u0105 ich nurtem chrze\u015bcija\u0144stwa w pe\u0142ni odr\u0119bnym od katolicyzmu, a r\u00f3\u017cnice s\u0105 znacznie bardziej widoczne, ni\u017c ma to miejsce w przypadku prawos\u0142awia czy anglikanizmu (mimo i\u017c anglikanizm, zgodnie z zasadami Symboliki, jest powszechnie uznawany za wyznanie protestanckie, nale\u017cy zaznaczy\u0107, i\u017c w pocz\u0105tkach swego istnienia by\u0142 ko\u015bcio\u0142em narodowym i sta\u0142 w opozycji do pozosta\u0142ych nurt\u00f3w chrze\u015bcija\u0144stwa \u2013 anglikanie, g\u0142\u00f3wnie z powod\u00f3w politycznych, prze\u015bladowali zar\u00f3wno katolik\u00f3w, jak i protestant\u00f3w). Istotn\u0105 rol\u0119 w g\u0142oszeniu tez, kt\u00f3re mo\u017cna uzna\u0107 za prekursorskie dla protestantyzmu, odegrali Wigilancjusz (IV wiek) i Klaudiusz z Turynu (IX wiek).Piotr Waldo i \u201eubodzy z Lyonu\u201d[edytuj | edytuj kod]W roku 1173 kupiec lyo\u0144ski, Piotr Waldo, w czasie wielkiego g\u0142odu pod wp\u0142ywem lektury Ewangelii rozda\u0142 cz\u0119\u015b\u0107 swego maj\u0105tku ubogim pozostawiaj\u0105c reszt\u0119 \u017conie i c\u00f3rkom. Nast\u0119pnie podj\u0105\u0142 dzia\u0142alno\u015b\u0107 w\u0119drownego kaznodziei, g\u0142osz\u0105c potrzeb\u0119 ub\u00f3stwa oraz wyst\u0119puj\u0105c przeciwko grzechom posp\u00f3lstwa i kleru, czym pozyska\u0142 licznych na\u015bladowc\u00f3w. Waldo i jego zwolennicy sprzeciwiali si\u0119 istniej\u0105cej hierarchii ko\u015bcielnej, wy\u0142\u0105cznemu prawu duchownych do nauczania w sprawach wiary, kultowi relikwii, \u015bwi\u0119tych i obraz\u00f3w, a tak\u017ce sprzedawaniu odpust\u00f3w i przymusowym dziesi\u0119cinom na rzecz Ko\u015bcio\u0142a rzymskiego. Byli przeciwni stosowaniu wszelkiej przemocy, w tym prowadzeniu wojen oraz karze \u015bmierci[6]. Za podstaw\u0119 doktryny uznawali wy\u0142\u0105cznie Pismo \u015awi\u0119te (przet\u0142umaczone na \u017cyczenie Vald\u00e8sa na j\u0119zyk prowansalski), co razem z ich pozosta\u0142ymi postulatami czyni\u0142o z nich prekursor\u00f3w Reformacji. Po 1184 Ko\u015bci\u00f3\u0142 rzymskokatolicki ostro wyst\u0105pi\u0142 przeciwko waldensom, w wyniku czego zostali niemal ca\u0142kowicie wyt\u0119pieni przez Inkwizycj\u0119. Cz\u0119\u015b\u0107 z nich powr\u00f3ci\u0142a do ko\u015bcio\u0142a rzymskiego, za\u015b radykalna grupa lombardzka po\u0142\u0105czy\u0142a si\u0119 p\u00f3\u017aniej z humiliatami, bra\u0107mi czeskimi, husytami czy kalwinistami. Pomimo intensywnych prze\u015bladowa\u0144 gminy waldens\u00f3w zdo\u0142a\u0142y przetrwa\u0107 w wysoko po\u0142o\u017conych rejonach W\u0142och i Szwajcarii, gdzie istniej\u0105 do dnia dzisiejszego[7].Jan Wiklif i lollardowie[edytuj | edytuj kod]John Wycliffe, duchowny i teolog katolicki, kierownik katedry teologii uniwersytetu w Oksfordzie znany jest g\u0142\u00f3wnie jako inicjator pierwszego t\u0142umaczenia ca\u0142ej Biblii na j\u0119zyk angielski. Wyst\u0105pi\u0142 przeciwko prymatowi papie\u017cy, niezb\u0119dno\u015bci kap\u0142an\u00f3w jako po\u015brednik\u00f3w mi\u0119dzy cz\u0142owiekiem a Bogiem umo\u017cliwiaj\u0105cych osi\u0105gni\u0119cie zbawienia, konieczno\u015bci wyznawania wszystkich grzech\u00f3w kap\u0142anom, przepychowi i bogactwu kleru, zakonom i przymusowemu celibatowi ksi\u0119\u017cy, kultowi relikwii, obraz\u00f3w i \u015bwi\u0119tych oraz sensowi odbywania pielgrzymek. Zaatakowa\u0142 r\u00f3wnie\u017c jeden z g\u0142\u00f3wnych dogmat\u00f3w Ko\u015bcio\u0142a rzymskiego \u2013 nauk\u0119 o transsubstancjacji, wed\u0142ug kt\u00f3rej chleb i wino zostaj\u0105 przemienione w ub\u00f3stwione cia\u0142o Jezusa, dzi\u0119ki czemu spo\u017cywaj\u0105cy Eucharysti\u0119, b\u0119d\u0105c\u0105 wcieleniem b\u00f3stwa, mog\u0105 utrzymywa\u0107 \u0142\u0105czno\u015b\u0107 z Chrystusem, za\u015b On sam mo\u017ce by\u0107 obecny w ich \u017cyciu.Cz\u0119\u015b\u0107 student\u00f3w z Oksfordu, w\u0119druj\u0105c w parach jako kaznodzieje, roznios\u0142a nauk\u0119 Wiklefa po ca\u0142ej Anglii, gdzie nazwano ich lollardami. Pot\u0119pieni przez Ko\u015bci\u00f3\u0142 rzymskokatolicki w 1377 i 1382 byli prze\u015bladowani, szczeg\u00f3lnie po roku 1400 za czas\u00f3w Henryka IV, zdziesi\u0105tkowani zdo\u0142ali jednak przetrwa\u0107 w ukryciu a\u017c do czas\u00f3w reformacji[8].Jan Hus i husytyzm[edytuj | edytuj kod]Najwa\u017cniejszym zjawiskiem przed wyst\u0105pieniem Marcina Lutra by\u0142 czeski husytyzm, kt\u00f3ry rozwin\u0105\u0142 si\u0119 z nauk Jana Husa.\u00a0Osobny artyku\u0142: Husyci.Girolamo Savonarola[edytuj | edytuj kod]Savonarola by\u0142 i pozostaje postaci\u0105 dosy\u0107 kontrowersyjn\u0105, gdy\u017c nawet sam Ko\u015bci\u00f3\u0142 rzymski do dzi\u015b nie mo\u017ce si\u0119 zdecydowa\u0107, czy okre\u015bla\u0107 go mianem \u015bwi\u0119tego czy heretyka. W swych dzia\u0142aniach przypomina\u0142 posta\u0107 Jana Kalwina, przez co cz\u0119\u015b\u0107 protestant\u00f3w postrzega w nim prekursora reformacji.Ruch reformacyjny w XVI wieku[edytuj | edytuj kod]  Pokrewie\u0144stwo g\u0142\u00f3wnych nurt\u00f3w protestantyzmuG\u0142\u00f3wnymi cechami wyzna\u0144 protestanckich s\u0105: uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego po\u015brednika mi\u0119dzy Bogiem a lud\u017ami (zasada Solus Christus), odrzucenie Tradycji przyjmowanej przez katolicyzm za r\u00f3wnorz\u0119dn\u0105 z Pismem \u015awi\u0119tym podstaw\u0119 wiary (zasada Sola Scriptura), przyj\u0119cie, \u017ce podstaw\u0105 zbawienia jest \u0142aska (zasada Sola Gratia), przyjmowana przez wiar\u0119, a nie przez dobre uczynki albo praktyki religijne (zasada Sola Fide). Ponadto protestanci odrzucali odpusty, doktryn\u0119 czy\u015b\u0107ca, kult maryjny i \u015bwi\u0119tych, celibat ksi\u0119\u017cy, w\u0142adz\u0119 papiesk\u0105 i liturgi\u0119 w j\u0119zyku \u0142aci\u0144skim.Dyskusje w\u015br\u00f3d teolog\u00f3w protestanckich dotyczy\u0142y m.in. znaczenia sakramentu eucharystii (realnego czy symbolicznego), predestynacji b\u0105d\u017a udzia\u0142u woli w zbawieniu (arminianizm czy kalwinizm), charakteru sakramentu chrztu (chrzest wiernych czy chrzest niemowl\u0105t), ustroju ko\u015bcio\u0142a (episkopalizm, prezbiterianizm i kongregacjonizm). Spory te doprowadzi\u0142y do wykrystalizowania si\u0119 szeregu nurt\u00f3w i r\u00f3\u017cnorodno\u015bci w \u0142onie protestantyzmu.Luteranizm, oparty na nauczaniu Marcina Lutra, obj\u0105\u0142 g\u0142\u00f3wnie \u015brodkowe, wschodnie i p\u00f3\u0142nocne Niemcy, Dani\u0119, Szwecj\u0119, Norwegi\u0119 i Islandi\u0119, r\u00f3wnie\u017c Finlandi\u0119, \u0141otw\u0119 i Estoni\u0119, a tak\u017ce p\u00f3\u0142nocne i zachodnie rejony Czech i po\u0142udniowo-wschodni\u0105 Austri\u0119. Nauka Jana Kalwina (kalwinizm) opanowa\u0142a wi\u0119kszo\u015b\u0107 obszar\u00f3w Szwajcarii, Holandii i wschodnie W\u0119gry oraz przyczyni\u0142a si\u0119 do uformowania si\u0119 doktryn angielskich purytan\u00f3w, szkockich prezbiterian oraz francuskich hugenot\u00f3w. Trzecim nurtem reformacji by\u0142 anabaptyzm, \u0142\u0105cz\u0105cy zasad\u0119 chrztu \u015bwiadomych wyznawc\u00f3w z awangardowymi pogl\u0105dami spo\u0142ecznymi. Dzieli\u0142 si\u0119 na dwa zasadnicze nurty: radykalny, walcz\u0105cy o swoje prawa z u\u017cyciem przemocy, maj\u0105cy udzia\u0142 w tzw. wojnie ch\u0142opskiej w Niemczech i reprezentowany przez komunistyczn\u0105 wsp\u00f3lnot\u0119 w M\u00fcnster, oraz pacyfistyczny, reprezentowany g\u0142\u00f3wnie przez mennonit\u00f3w, huteryt\u00f3w i amisz\u00f3w[9]. Ekscesy radykalnych anabaptyst\u00f3w spowodowa\u0142y ich zniszczenie w Europie, natomiast anabapty\u015bci pacyfistyczni migrowali do kraj\u00f3w toleruj\u0105cych ich odmienno\u015b\u0107 (np. stanowili cz\u0119\u015b\u0107 \u015brodowiska Ol\u0119dr\u00f3w na ziemiach polskich i w Ameryce P\u00f3\u0142nocnej)[9].Kszta\u0142t reformacji angielskiej nada\u0142 kr\u00f3l Henryk VIII, kt\u00f3ry zachowa\u0142 episkopalny ustr\u00f3j Ko\u015bcio\u0142a i wiele zasad katolickich. To\u017csamo\u015b\u0107 anglika\u0144ska opiera si\u0119 w wi\u0119kszym stopniu na wsp\u00f3lnej liturgii przy du\u017cej wstrzemi\u0119\u017aliwo\u015bci w rozstrzyganiu problem\u00f3w teologicznych. Po\u0142owiczno\u015b\u0107 reformacji angielskiej i jej odg\u00f3rny charakter spowodowa\u0142y, \u017ce w Anglii powstawa\u0142y ci\u0105gle nowe spo\u0142eczno\u015bci pog\u0142\u0119biaj\u0105ce reformacj\u0119 \u2013 purytanie, bapty\u015bci, metody\u015bci, kwakrzy, darby\u015bci. W\u0142adcy Anglii ch\u0119tnie pozbywali si\u0119 dysydent\u00f3w z Ko\u015bcio\u0142a Anglii, u\u0142atwiaj\u0105c ich przesiedlanie si\u0119 do kolonii ameryka\u0144skich, co sta\u0142o si\u0119 przyczyn\u0105 pluralistycznego i (z konieczno\u015bci) tolerancyjnego charakteru protestantyzmu w USA.W Niemczech du\u017cy wp\u0142yw na protestantyzm mia\u0142y ruch pietystyczny oraz proces zjednoczenia (unii) kalwin\u00f3w i luteran. Ko\u015bcio\u0142y ewangelicko-unijne s\u0105 wsp\u00f3\u0142cze\u015bnie istotn\u0105 form\u0105 organizacyjn\u0105 Ko\u015bcio\u0142\u00f3w protestanckich. W Europie kluczowym czynnikiem integruj\u0105cym Ko\u015bcio\u0142y protestanckie jest Konkordia leuenberska.  Rozmieszczenie protestantyzmu w EuropieW protestantyzmie obok podzia\u0142u na wyznania dostrzegalne s\u0105 r\u00f3\u017cne nurty teologiczne i pobo\u017cno\u015bciowe. Mo\u017cna w nim wyr\u00f3\u017cni\u0107 cztery podstawowe grupy:\u201eprotestantyzm g\u0142\u00f3wnego nurtu\u201d (ang. \u201emainline Protestantism\u201d) \u2013 odznaczaj\u0105cy si\u0119 otwarto\u015bci\u0105 na wsp\u00f3\u0142czesn\u0105 kultur\u0119, w przewa\u017caj\u0105cej cz\u0119\u015bci zaanga\u017cowany w dialog ekumeniczny. Wewn\u0105trz tych Ko\u015bcio\u0142\u00f3w mo\u017cna wyr\u00f3\u017cni\u0107 zar\u00f3wno nurty konserwatywne, umiarkowane, jak i liberalne. Przyk\u0142adami mog\u0105 by\u0107 narodowe ko\u015bcio\u0142y lutera\u0144skie, np. Ko\u015bci\u00f3\u0142 Szwecji, Ko\u015bci\u00f3\u0142 Norwegii czy Ko\u015bci\u00f3\u0142 Danii, a tak\u017ce ameryka\u0144ski reformowany Zjednoczony Ko\u015bci\u00f3\u0142 Chrystusa i Ameryka\u0144skie Zbory Baptystyczne USA[10],konfesjonalizm \/ paleoortodoksja \u2013 nurt trzymaj\u0105cy si\u0119 literalnej interpretacji wyzna\u0144 i katechizm\u00f3w z czas\u00f3w Reformacji, cz\u0119sto krytycznie ustosunkowany zar\u00f3wno do ruchu ekumenicznego (szczeg\u00f3lnie dialogu z katolicyzmem), jak i nowoczesnego, \u201eotwartego\u201d ewangelikalizmu. Przyk\u0142adami mog\u0105 by\u0107 tu Ko\u015bcio\u0142y wyznaj\u0105ce ortodoksyjny kalwinizm, Wolny Prezbiteria\u0144ski Ko\u015bci\u00f3\u0142 Szkocji[11] i Reformowane Zbory Holandii[12] czy te\u017c starolutera\u0144ski Ko\u015bci\u00f3\u0142 Synodu Missouri, a tak\u017ce neopuryta\u0144skie zbory zrzeszaj\u0105ce reformowanych baptyst\u00f3w[13],ewangelikalizm, w tym najliczniejsze w\u015br\u00f3d wsp\u00f3lnot ewangelikalnych ruchy zielono\u015bwi\u0105tkowy i charyzmatyczny. Ewangelikalizm dzieli si\u0119 m.in. na konserwatywny chrze\u015bcija\u0144ski fundamentalizm, umiarkowany neoewangelikalizm oraz liberalny postewangelikalizm. Przyk\u0142adami wsp\u00f3lnot ewangelikalnych s\u0105 m.in. zielono\u015bwi\u0105tkowe Zbory Bo\u017ce, u\u015bwi\u0119ceniowy Ko\u015bci\u00f3\u0142 Nazarejczyka i bezdenominacyjne Ko\u015bcio\u0142y biblijne po\u0142udniowych stan\u00f3w USA.grupa pogranicza, reprezentowana g\u0142\u00f3wnie przez adwentyzm i darbyzm (tzw. braci ekskluzywnych), charakteryzuj\u0105ca si\u0119 w wi\u0119kszym lub mniejszym stopniu ekskluzywizmem zbawczym (zbawienie zastrze\u017cone dla kr\u0119gu adept\u00f3w danej wsp\u00f3lnoty); denominacje z tego kr\u0119gu niekiedy posiadaj\u0105 silne znamiona ewangelikalne i podlegaj\u0105 ewolucji w stron\u0119 przyj\u0119cia zachowa\u0144 w\u0142a\u015bciwych dla pozosta\u0142ych grup wewn\u0105trzprotestanckich[14].  Niekt\u00f3re wsp\u00f3lnoty ewangelikalne s\u0105 czasem w krajach o wi\u0119kszo\u015bci ludno\u015bci katolickiej grupami ekskatolickimi, powsta\u0142ymi w wyniku odej\u015bcia od Ko\u015bcio\u0142a rzymskokatolickiego lokalnej wsp\u00f3lnoty lub jej cz\u0119\u015bci (zdarza si\u0119 to w \u015brodowisku Odnowy w Duchu \u015awi\u0119tym) \u2013 w Polsce mia\u0142o to miejsce np. w Kaliszu (Centrum Chrze\u015bcija\u0144skie \u201eMiecz Ducha\u201d), w Gdyni (Centrum Chrze\u015bcija\u0144skie \u201eNowa Fala\u201d) czy Kielcach (Wsp\u00f3lnota Chrze\u015bcija\u0144ska \u201eWieczernik\u201d). Podobne zjawisko mia\u0142o miejsce w Ko\u015bciele lutera\u0144skim, z kt\u00f3rego wydzieli\u0142a si\u0119 grupa okre\u015blana mianem stanowczych chrze\u015bcijan. Grupa ekskatolicka lub ekslutera\u0144ska mo\u017ce te\u017c przy\u0142\u0105czy\u0107 si\u0119 do ju\u017c istniej\u0105cego wyznania chrze\u015bcija\u0144skiego (czego przyk\u0142adem by\u0142a postlutera\u0144ska spo\u0142eczno\u015b\u0107 w Ustroniu, kt\u00f3ra przej\u015bciowo stanowi\u0142a cz\u0119\u015b\u0107 Wsp\u00f3lnoty Ko\u015bcio\u0142\u00f3w Chrystusowych).Rzeczywisto\u015b\u0107 protestantyzmu dope\u0142nia ogromna liczba spo\u0142eczno\u015bci mniej znacz\u0105cych oraz niezale\u017cnych ko\u015bcio\u0142\u00f3w (zbor\u00f3w) lokalnych. Rozszczepienie protestantyzmu by\u0142o jednym z najwa\u017cniejszych powod\u00f3w powstania ruchu ekumenicznego. Obecnie jednak najwa\u017cniejszy podzia\u0142 w \u0142onie protestantyzmu przebiega w poprzek wymienionych wyzna\u0144 i dzieli go na konserwatyst\u00f3w przyjmuj\u0105cych nieomylno\u015b\u0107 Biblii, tradycyjn\u0105 etyk\u0119 seksualn\u0105 i tzw. pogl\u0105dy \u201ekonserwatywne\u201d, oraz libera\u0142\u00f3w przyjmuj\u0105cych historyczny charakter Biblii i doktryn, ordynowanie na urz\u0105d duchownego kobiet. Wyst\u0119puj\u0105 te\u017c spo\u0142eczno\u015bci umiejscawiaj\u0105ce si\u0119 pomi\u0119dzy tymi dwoma biegunami, aczkolwiek zdecydowanie bli\u017cej bieguna nieliberalnego (teologicznie i w sferze moralno\u015bci s\u0105 one ca\u0142kowicie nieliberalne, pozwalaj\u0105c jednak np. na ordynowanie kobiet). Rosn\u0105ce znaczenie w protestantyzmie maj\u0105 te\u017c ruchy ponadwyznaniowe, takie jak \u201ePromise Keepers\u201d czy kaznodzieje telewizyjni.Przynale\u017cno\u015b\u0107 do protestantyzmu niekt\u00f3rych grup jest przedmiotem kontrowersji \u2013 podobnie jak przynale\u017cno\u015b\u0107 do chrze\u015bcija\u0144stwa. Cz\u0119sto odmawia si\u0119 tej nazwy wyznaniom antytrynitarnym (zaprzeczaj\u0105cym, \u017ce Jezus Chrystus jest Bogiem, b\u0105d\u017a g\u0142osz\u0105cym, \u017ce jest On jedynym Bogiem w pe\u0142ni to\u017csamym z Ojcem i Duchem \u015awi\u0119tym w jedno- a nie tr\u00f3josobowym istnieniu; to drugie podej\u015bcie jest ju\u017c raczej bezdyskusyjnie zaliczane do protestantyzmu, cho\u0107 traktowane jako nieortodoksyjne. Niekt\u00f3re z tych wyzna\u0144 powsta\u0142y w wyniku Reformacji b\u0105d\u017a zosta\u0142y utworzone z wyzna\u0144 protestanckich \u2013 jak bracia polscy, \u015awiadkowie Jehowy (sami r\u00f3wnie\u017c nie zaliczaj\u0105 siebie do protestant\u00f3w[15]), chrystadelfianie czy unitarianie. Do nurtu protestanckiego nie zalicza si\u0119 scjentyst\u00f3w, a tak\u017ce mormon\u00f3w, wyros\u0142ych z opozycji do grup protestanckich. Dyskutowana jest tak\u017ce przynale\u017cno\u015b\u0107 do protestantyzmu adwentyst\u00f3w[16] i kwakr\u00f3w.\u2191 ab Jay Diamond, Larry. Plattner, Marc F. and Costopoulos, Philip J. World Religions and Democracy. 2005, page 119.(also in PDF file, p49), saying \u201eNot only do Protestants presently constitute 13 percent of the world\u2019s population\u2013about 800 million people\u2013but since 1900 Protestantism has spread rapidly in Africa, Asia, and Latin America.\u201d.\u2191 Johnstone, Patrick, “The Future of the Global Church: History, Trends and Possibilities”, p. 100, fig 4.10 & 4.11\u2191 Hillerbrand, Hans J., “Encyclopedia of Protestantism: 4-volume Set”, p. 1815, “Observers carefully comparing all these figures in the total context will have observed the even more startling finding that for the first time ever in the history of Protestantism, Wider Protestants will by 2050 have become almost exactly as numerous as Roman Catholics\u2014each with just over 1.5 billion followers, or 17 percent of the world, with Protestants growing considerably faster than Catholics each year.”\u2191 MarkM.\u00a0Juergensmeyer\u00a0MarkM., Religion in Global Civil Society, Oxford University Press, 2005, ISBN\u00a0978-0-19-804069-9\u00a0.\u2191 Protestant \u2013 Origin and meaning of protestant by Online Etymology Dictionary. www.etymonline.com. [dost\u0119p 2021-04-24].\u2191 Marian Banaszak, Historia Ko\u015bcio\u0142a Katolickiego, t. 2 (\u015bredniowiecze), s. 166-167.\u2191 Popularna Encyklopedia Powszechna (Fogra Oficyna Wydawnicza: Krak\u00f3w, 1997), t. 19, s. 25.\u2191 Dwana\u015bcie Postulat\u00f3w Lollard\u00f3w (wersja oryginalna w j\u0119zyku angielskim); Marian Banaszak, ibid., s. 248-249; Popularna encyklopedia powszechna, Fogra Oficyna Wydawnicza, Krak\u00f3w 1997, t. 19, s. 175 oraz t. 9 (1995), s. 192.\u2191 ab Anabapty\u015bci, [w:] Religia. Encyklopedia PWN tom 1, TadeuszT.\u00a0Gadacz (red.), Bogus\u0142awB.\u00a0Milerski (red.), JerzyJ.\u00a0Bagrowicz, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 199, ISBN\u00a083-01-13415-1, ISBN\u00a083-01-13414-3, OCLC\u00a0830307486\u00a0.\u2191 The Future of Mainline Protestantism in America. columbia.edu. [dost\u0119p 2018-05-19].\u2191 Wolny Prezbiteria\u0144ski Ko\u015bci\u00f3\u0142 Szkocji\u2191 Reformowane Zbory Holandii\u2191 Ko\u015bcio\u0142y reformowano-baptystyczne Ameryki\u2191 M.E. Dieter: Adventism. W: Evangelical Dictionary of Theology red. Walter A. Elwell. Grand Rapids Mich.: 1989, s. 16. ISBN\u00a00-8010-3413-2.\u2191 Watchtower: Czy \u015awiadkowie Jehowy s\u0105 protestantami?. jw.org. [dost\u0119p 2014-09-08]. (pol.).\u2191 Walter Martin: The Truth About Seventh-Day Adventism. Zondervan, 1960.Oskar Bartel: Protestantyzm w Polsce. Warszawa: 1962.Louis Bouyer: The Authority of the Church in Protestantism and Catholicism. San Francisco: 2004, s. 37-63.Zbigniew Pasek, Wyznania wiary: protestantyzm: luteranizm, kalwinizm, anabaptyzm, anglikanizm, baptyzm, metodyzm, darbyzm, campbellizm, adwentyzm, pentekostalizm, Media-Press, Krak\u00f3w 1999.Zbigniew Pasek: Kultura religijna protestantyzmu. Krak\u00f3w: LIBRON, 2014.Tadeusz J. Zieli\u0144ski, Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej, wyd. 2, Katowice 2014."},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2016\/05\/02\/protestantyzm-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Protestantyzm \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]