[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/orunia-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/orunia-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Orunia \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Orunia \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Orunia (kaszub.\u00a0\u00d2runi\u00f4[1], niem.\u00a0Ohra, inne warianty nazewnicze: Oru\u0144, Orania, Orana, Ore) \u2013 osiedle mieszkaniowo-przemys\u0142owe w Gda\u0144sku, cz\u0119\u015b\u0107 dzielnicy Orunia-\u015aw. Wojciech-Lipce. Orunia","datePublished":"2017-02-28","dateModified":"2017-02-28","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/4\/47\/Orunia1938.jpg\/220px-Orunia1938.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/4\/47\/Orunia1938.jpg\/220px-Orunia1938.jpg","height":"241","width":"220"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/orunia-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":8668,"articleBody":"Orunia (kaszub.\u00a0\u00d2runi\u00f4[1], niem.\u00a0Ohra, inne warianty nazewnicze: Oru\u0144, Orania, Orana, Ore) \u2013 osiedle mieszkaniowo-przemys\u0142owe w Gda\u0144sku, cz\u0119\u015b\u0107 dzielnicy Orunia-\u015aw. Wojciech-Lipce.  Orunia po przy\u0142\u0105czeniu w 1933 do Gda\u0144ska sta\u0142a si\u0119 dzielnic\u0105. Wed\u0142ug obecnej nomenklatury Orunia jest osiedlem le\u017c\u0105cym w dzielnicy Orunia-\u015aw. Wojciech-Lipce. W sk\u0142ad osiedla wchodz\u0105 nast\u0119puj\u0105ce jednostki morfogenetyczne[2]:S\u0105siednie podjednostki[edytuj | edytuj kod]  Wi\u0119kszo\u015b\u0107 Oruni stanowi nizina z licznymi ciekamiCiekawym dla po\u0142o\u017cenia Oruni jest fakt, \u017ce le\u017cy ona na granicy dw\u00f3ch polskich mezoregion\u00f3w: Pojezierza Kaszubskiego i \u017bu\u0142aw Wi\u015blanych. Granica pomi\u0119dzy nimi przebiega mniej wi\u0119cej na Kanale Raduni.Ukszta\u0142towanie terenu[edytuj | edytuj kod]W ukszta\u0142towaniu terenu Oruni wida\u0107 granic\u0119 pomi\u0119dzy mezoregionami. Najwy\u017cszym wzniesieniem jest G\u00f3ra \u0141ez \u2013 morenowe wzniesienie wysoko\u015bci 54 m n.p.m. Podjednostka Ptaszniki le\u017cy w ca\u0142o\u015bci na Wzg\u00f3rzu Ptasznik\u00f3w, kt\u00f3re oddzielone jest od G\u00f3ry Pi\u0119ciu Braci przez zesp\u00f3\u0142 przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Potoku Oru\u0144skiego. Za\u015b pomi\u0119dzy wy\u017cynnym Che\u0142mem a Wzg\u00f3rzem Ptasznik\u00f3w le\u017cy jar, w kt\u00f3rym znajduje si\u0119 podjednostka Oru\u0144skie Przedmie\u015bcie.To jednak tylko ma\u0142a cz\u0119\u015b\u0107 osiedla \u2013 pozosta\u0142e podjednostki umiejscowione s\u0105 na nizinie \u017bu\u0142aw Gda\u0144skich. Depresja dochodzi tu do 0,3 m p.p.m. Ca\u0142y obszar Dolnika le\u017cy na by\u0142ych polderach poprzecinanych rowami. Na peryferiach Dolnika mo\u017cna zaobserwowa\u0107 typowy krajobraz \u017bu\u0142aw z wierzbami.Cieki[edytuj | edytuj kod]  P\u0142yn\u0105ce przez osiedle lub po jego granicach:Wschodni kraniec Oruni znajduje si\u0119 na Kr\u0119pcu, czyli zlewisku trzech rzek: Mot\u0142awy, Raduni i Czarnej \u0141achy.Wzg\u00f3rza[edytuj | edytuj kod]Na Oruni zarysowa\u0142y si\u0119 szczeg\u00f3lnie cztery wzg\u00f3rza:W zwi\u0105zku z r\u00f3wninno\u015bci\u0105 terenu osiedla, ich wysoko\u015b\u0107 wzgl\u0119dna od strony wschodniej jest prawie taka sama. Od zachodu przylegaj\u0105 do G\u00f3rnej Oruni. G\u00f3ra \u0141ez wzi\u0119\u0142a swoj\u0105 nazw\u0119 od miejsca starcia w czasie wojen napoleo\u0144skich. G\u00f3ra Pi\u0119ciu Braci bierze nazw\u0119 z miejscowej legendy zwi\u0105zanej z pi\u0119cioma (obecnie dwoma) g\u0142azami le\u017c\u0105cymi na jej zboczach[3].Kwestia nazwy[edytuj | edytuj kod]  Dawne nazwy: Ore (1338), Orana (1356)[4], Orania (\u0142acina), Oru\u0144 (1710), Ohra (po 1885)[5].Jerzy Samp w swojej ksi\u0105\u017cce Orunia stawia tez\u0119, \u017ce nazwa Orunia pochodzi od s\u0142owia\u0144skiego s\u0142owa Orana (b\u0105d\u017a Orania) oznaczaj\u0105cego rw\u0105cy potok. Prawdopodobnie chodzi o dzisiejszy Potok Oru\u0144ski, kt\u00f3ry przed wybudowaniem Kana\u0142u Raduni by\u0142 znacznie d\u0142u\u017cszy i uchodzi\u0142 do Mot\u0142awy, przecinaj\u0105c tym samym Oruni\u0119 przez ca\u0142\u0105 jej szeroko\u015b\u0107. Niemcy przekszta\u0142cili s\u0142owia\u0144sk\u0105 nazw\u0119 w zniemczone Ohra b\u0105d\u017a gwarowe gda\u0144skie die Aur.Wed\u0142ug niemieckoj\u0119zycznych legend nazwa Oruni pochodzi\u0107 ma od nazwiska gda\u0144skiego komtura Albrechta von Ore, kt\u00f3ry poleg\u0142 w bitwie pod P\u0142owcami w 1331.W ostatnich czasach osiedlu nadaje si\u0119 nieprawid\u0142ow\u0105 nazw\u0119 Orunia Dolna. Wzi\u0119\u0142a si\u0119 ona z potrzeby rozr\u00f3\u017cnienia Oruni od Oruni G\u00f3rnej \u2013 nazwy osiedla wybudowanego w latach 90. XX wieku na wzg\u00f3rzach pomi\u0119dzy Uje\u015bciskiem a Oruni\u0105. Nazwa Orunia G\u00f3rna nie ma \u017cadnego odniesienia do historii.\u015aredniowiecze[edytuj | edytuj kod]Od wczesnego \u015bredniowiecza przebiega\u0142 przez Oruni\u0119 znany trakt kupiecki zwany Via mercatorum. Wie\u015b dzi\u0119ki usytuowaniu i urodzajnym glebom rozwija\u0142a si\u0119.Znajduj\u0105ca si\u0119 we w\u0142adaniu zakonu krzy\u017cackiego Orunia otrzyma\u0142a prawo che\u0142mi\u0144skie 2 czerwca 1338 z r\u0105k \u00f3wczesnego komtura gda\u0144skiego Winricha von Kniprode[5], kt\u00f3ry osadzi\u0142 tu rzemie\u015blnik\u00f3w. W XIV wieku wie\u015b liczy\u0142a 50 \u0142an\u00f3w che\u0142mi\u0144skich (840 hektar\u00f3w), istnia\u0142a tu karczma i m\u0142yn. W XV wieku Krzy\u017cacy przekopali Kana\u0142 Raduni. W 1412 komtur zezwoli\u0142 na sp\u0142aw drewna i uruchomienie nad kana\u0142em dw\u00f3ch tartak\u00f3w[6]. Orunia zacz\u0119\u0142a si\u0119 dynamicznie rozwija\u0107. W latach 1431\u20131433 wie\u015b by\u0142a pustoszona (w 1433 po\u017car) przez husyt\u00f3w, walcz\u0105cych po polskiej stronie. Zosta\u0142a szybko odbudowana. W 1454 Orunia powr\u00f3ci\u0142a we w\u0142adanie polskie. Wie\u015b dwukrotnie uleg\u0142a zniszczeniu podczas wojny trzynastoletniej[7], m.in. w czasie po\u017caru w 1461 roku. W 1506 Oruni\u0119 nawiedzi\u0142a pow\u00f3d\u017a.  P\u0142yta nagrobna pastora z Oruni, zmar\u0142ego w 1792Nowo\u017cytno\u015b\u0107[edytuj | edytuj kod]Wie\u015b nale\u017c\u0105ca do Gda\u0144skiej Wy\u017cyny terytorium miasta Gda\u0144ska po\u0142o\u017cona by\u0142a w drugiej po\u0142owie XVI wieku w wojew\u00f3dztwie pomorskim[8].W 1519, wobec zagro\u017cenia krzy\u017cackiego, Orunia zosta\u0142a spalona przez za\u0142og\u0119 Gda\u0144ska. Podobny los spotka\u0142 wie\u015b w 1577 podczas wojny Rzeczypospolitej z Gda\u0144skiem. Dalej historia by\u0142a ju\u017c \u0142askawsza. Wie\u015b ta sta\u0142a si\u0119 popularnym miejscem odpoczynku gda\u0144skich patrycjuszy, dobrobyt zacz\u0105\u0142 wzrasta\u0107.Oko\u0142o 1550 zosta\u0142 za\u0142o\u017cony cmentarz ewangelicki pw. \u015awi\u0119tego Jerzego (cmentarz zosta\u0142 zlikwidowany w 1956).W 1656, podczas potopu szwedzkiego, Orunia zosta\u0142a ograbiona przez Szwed\u00f3w.Na miejscu obecnego dworku parkowego go\u015bci\u0142 August II Mocny.W XVII wieku rzemie\u015blnicy holenderscy zacz\u0119li tworzy\u0107 wzd\u0142u\u017c Kana\u0142u Raduni garbarnie, farbiarnie i warsztaty tkackie. Na urodzajnych polach powstawa\u0142y plantacje tytoniu.W 1709 Oruni\u0119 nawiedzi\u0142a kl\u0119ska g\u0142odu, a nast\u0119pnie epidemia cholery.29 wrze\u015bnia 1717 go\u015bci\u0142 na Oruni car Piotr I Wielki, kt\u00f3ry zatrzyma\u0142 si\u0119 w budynku dzisiejszej szko\u0142y muzycznej jako go\u015b\u0107 ksi\u0119cia Do\u0142gorukiego.W 1734 na Starych Szkotach znalaz\u0142 schronienie Stanis\u0142aw Leszczy\u0144ski. Umocniona Orunia odpiera\u0142a ataki Rosjan i Sas\u00f3w w czasie tocz\u0105cej si\u0119 wojny sukcesyjnej polskiej. Tu te\u017c, w kwaterze rosyjskiego feldmarsza\u0142ka M\u00fcnnicha, po udanej ucieczce kr\u00f3la Stanis\u0142awa Leszczy\u0144skiego do Kr\u00f3lewca, 7 lipca 1734 podpisano akt kapitulacji Gda\u0144ska.W 1770 Gottfried Reyger za\u0142o\u017cy\u0142 tu znany \u00f3wcze\u015bnie ogr\u00f3d botaniczny.Do II rozbioru na Oruni, w miejscu dzisiejszego domu kultury, swoj\u0105 wiejsk\u0105 rezydencj\u0119 mia\u0142a rodzina Schopenhauer\u00f3w. Tutaj tak\u017ce sp\u0119dza\u0142 dzieci\u0144stwo wa\u017cny filozof epoki nowo\u017cytnej Arthur Schopenhauer. Pozosta\u0142o\u015bci\u0105 po ogrodach ich rezydencji jest dzisiejszy Park Schopenhauera.W 1793 Oruni\u0119 zamieszkiwa\u0142o 2098 os\u00f3b.XIX wiek[edytuj | edytuj kod]W 1807, podczas obl\u0119\u017cenia Gda\u0144ska przez wojska napoleo\u0144skie, wie\u015b zosta\u0142a spalona. Wycofuj\u0105cy si\u0119 w 1813 Francuzi uczynili to samo. Dzie\u0142a zniszczenia dope\u0142ni\u0142 orkan w 1818 roku oraz po\u017car w 1829 roku.W 1819 po wojnach spisano 239 \u201edym\u00f3w\u201d i 1239 \u201edusz\u201d[7]. Tamtejszy spis wymienia r\u00f3wnie\u017c dwie destylarnie alkoholu, gospod\u0119 i dwa wiatraki odwadniaj\u0105ce, kt\u00f3re znajdowa\u0142y si\u0119 na wsch\u00f3d od ulicy Wo\u0142y\u0144skiej i nieco na po\u0142udnie od ulicy R\u00f3wnej.W latach 1850\u20131852 przez ca\u0142\u0105 d\u0142ugo\u015b\u0107 Oruni zosta\u0142a przeprowadzona linia kolejowa Gda\u0144sk-Tczew. Wp\u0142yn\u0119\u0142o to silnie na charakter wsi, zmieniaj\u0105c jej uk\u0142ad przestrzenny i dziel\u0105c j\u0105 na dwie cz\u0119\u015bci. Izolacj\u0119 tych cz\u0119\u015bci pog\u0142\u0119bi\u0142a likwidacja w przez PKP w XX wieku 3 przejazd\u00f3w kolejowych na wysoko\u015bci ulic Rejtana, Bocznej i Uko\u015bnej.W 1858 osada liczy\u0142a 3,5 tysi\u0105ca mieszka\u0144c\u00f3w. Dominowali protestanci. Wraz z rozwojem gospodarczym Gda\u0144ska i industrializacj\u0105, wie\u015b zacz\u0119\u0142a przeobra\u017ca\u0107 si\u0119 w osiedle robotnicze. Powsta\u0142a smolarnia i do dzisiaj istniej\u0105ca papownia. Orunia by\u0142a uznawana za najwi\u0119ksz\u0105 wie\u015b w Prusach Zachodnich.W 1864 w Oruni (bez Chmielnika, kt\u00f3ry w 1814 zosta\u0142 przy\u0142\u0105czony do Gda\u0144ska) by\u0142o ju\u017c 507 budynk\u00f3w. W 1869 mieszka\u0142o tutaj 4198 ludzi, 20 lat p\u00f3\u017aniej \u2013 ju\u017c 5507. Po koniec XIX wieku wie\u015b posiada\u0142a ko\u015bci\u00f3\u0142, trzy szko\u0142y, aptek\u0119, dwie fabryki papy, wytw\u00f3rni\u0119 octu, garbarni\u0119, parowy m\u0142yn zbo\u017cowy, poczt\u0119 i telegraf[7].W 1878 do Oruni doprowadzono lini\u0119 tramwaju konnego z Gda\u0144ska. Przewidywana rozbudowa linii tramwajowej w kierunku Lipiec i \u015awi\u0119tego Wojciecha nie zosta\u0142a zrealizowana na skutek spodziewanej silnej konkurencji ze strony kolei[9].  Na prze\u0142omie XIX i XX w granicach Oruni funkcjonowa\u0142y trzy browary:Brauerei A.Fischer jun. Inh. Rud. Winkelhausen, Altschottland 68 (Trakt \u015bw. Wojciecha) \u2013 1827\u20131912Danziger Malzbier Brauerei Bernhardt Behrendt (Gda\u0144ski Browar Piwa S\u0142odowego), Hauptstrasse 4 (ul. Dworcowa) \u2013 1892\u20131908Walter K\u00e4mmerer Brauerei, Stadtgebiet 12 (Trakt \u015bw. Wojciecha) \u2013 1904\u20131908Czasy najnowsze[edytuj | edytuj kod]W 1902 roku na Oruni zatrz\u0119s\u0142a si\u0119 ziemia. Jedyn\u0105 ofiar\u0105 trz\u0119sienia ziemi by\u0142 motorniczy tramwaju, kt\u00f3ry z\u0142ama\u0142 r\u0119k\u0119[10].W 1905 liczba mieszka\u0144c\u00f3w przekroczy\u0142a 10 000. W tym samym roku mistrz \u015blusarski Christian August Kirschberger za\u0142o\u017cy\u0142 Fabryk\u0119 Konstrukcji \u017belaznych (p\u00f3\u017aniejszy Zak\u0142ad Odlewniczy \u201e\u017beliwiak\u201d), kt\u00f3rej hale produkcyjne wzniesiono przy nieistniej\u0105cej dzi\u015b ul. Tylnej.W okresie Wolnego Miasta Gda\u0144ska dzielnica by\u0142a znacz\u0105cym skupiskiem ludno\u015bci polskiej \u2013 osiedlali si\u0119 tutaj Kaszubi i Kociewiacy szukaj\u0105cy pracy w Gda\u0144sku.W 1923 roku Orunia liczy\u0142a 2798 gospodarstw, kt\u00f3re zamieszkiwa\u0142o 12 113 os\u00f3b. By\u0142a to najwi\u0119ksza wie\u015b na ca\u0142ym Pomorzu. Na czele administracji sta\u0142 urz\u0119dnik tytu\u0142owany burmistrzem, kt\u00f3rym by\u0142 senator Wolnego Miasta Rax Rammiger[11].15 sierpnia 1933 Orunia zosta\u0142a przy\u0142\u0105czona w granice administracyjne miasta i sta\u0142a si\u0119 dzielnic\u0105 Gda\u0144ska[7]. Nale\u017cy do okr\u0119gu historycznego Niziny[5]. W latach trzydziestych Orunia, uwa\u017cana za bastion ruchu komunistycznego, by\u0142a biedn\u0105 dzielnic\u0105, zamieszka\u0142\u0105 w wi\u0119kszo\u015bci przez robotnik\u00f3w i rzemie\u015blnik\u00f3w, z kt\u00f3rych tylko nieliczni byli mistrzami. Przed 1939 miejsce antypolskich wyst\u0105pie\u0144. Du\u017ca cz\u0119\u015b\u0107 oru\u0144skich Polak\u00f3w jeszcze we wrze\u015bniu 1939 roku zosta\u0142a aresztowana i przewieziona do obozu przej\u015bciowego Bramie Nizinnej, sk\u0105d trafili do obozu w Nowym Porcie[12].Dnia 27 marca 1945 dzielnic\u0119 zdoby\u0142a Armia Czerwona. Zniszczenia by\u0142y umiarkowane. Zalane przez wycofuj\u0105ce si\u0119 wojska niemieckie pola (747 ha) osuszone zosta\u0142y rok p\u00f3\u017aniej przez grup\u0119 5 rolnik\u00f3w[13].W 1956 zamkni\u0119to ewangelicki cmentarz \u015bw. Jerzego, znajduj\u0105cy si\u0119 mi\u0119dzy ulic\u0105 Go\u015bcinn\u0105 a torami kolejowymi, czynny od oko\u0142o 1550. W 2009 na jego terenie ods\u0142oni\u0119to obelisk, ufundowany przez Miasto Gda\u0144sk i zawieraj\u0105cy \u0142aci\u0144sk\u0105 sentencj\u0119 z Apokalipsy (Absterget Deus omnem Lacrimam ab Oculis, Ap 21,4).W 1962 na terenie dzielnicy powsta\u0142o kino \u201eKosmos\u201d[14]W 1972 zlikwidowano lini\u0119 tramwajow\u0105 z Gda\u0144ska wraz z p\u0119tl\u0105 przy ul. Go\u015bcinnej.9 lipca 2001 mia\u0142a miejsce pow\u00f3d\u017a w Gda\u0144sku. Po ulewnych deszczach, Kana\u0142 Raduni przerwa\u0142 wa\u0142 w trzech miejscach, zalewaj\u0105c Oruni\u0119[15][16].27 lipca 2018 przy ul. Smole\u0144skiej otwarto pierwsz\u0105 na terenie dzielnicy p\u0142ywalni\u0119 kryt\u0105, zbudowan\u0105 kosztem 13,4 mln z\u0142. Sk\u0142ada si\u0119 ona z basenu o wymiarach 25 na 12,5 m (cztery tory o g\u0142\u0119boko\u015bci od 1,1 do 1,8 m), basenu rekreacyjnego o wymiarach 12,5 na 5 m (g\u0142. 0,8\u20130,9 m) oraz strefy rekreacyjnej o g\u0142\u0119boko\u015bci od 1,1 do 1,22 m z urz\u0105dzeniami do masa\u017cu (masa\u017c \u015bcienny: trzy stanowiska po dwie dysze, masa\u017cery do karku, gejzer i \u0142aweczka masa\u017cu powietrznego), a tak\u017ce z sauny fi\u0144skiej na 8 os\u00f3b[17]. W pa\u017adzierniku 2018 z basenu skorzysta\u0142y 7184 osoby[18].26 czerwca 2019 przy ul. Trakt \u015bw. Wojciecha dosz\u0142o do wielkiego po\u017caru magazynu, w wyniku kt\u00f3rego przez wiele godzin ulica pozostawa\u0142a zamkni\u0119ta dla ruchu[19].W ko\u0144cu 2020 og\u0142oszono przetarg na budow\u0119 do po\u0142owy 2020 przy ul. Dworcowej 11 dwukondygnacyjnego Oru\u0144skiego Domu S\u0105siedzkiego[20].Liczba ludno\u015bci[edytuj | edytuj kod]1793 \u2013 2098 os\u00f3b1819 \u2013 1239 os\u00f3b1869 \u2013 4198 os\u00f3b1889 \u2013 5507 os\u00f3b1923 \u2013 12 113 os\u00f3b[7]Orunia nosi \u015blady po swojej wiejskiej przesz\u0142o\u015bci. Niekt\u00f3re ulice maj\u0105 typowo wiejsk\u0105 zabudow\u0119 jak np. ul. \u017bu\u0142awska. Najcenniejszym zabytkiem w granicach osiedla jest podcieniowa ku\u017ania z 1801. Jest ona ulokowana przy ul. Go\u015bcinnej, kt\u00f3ra by\u0142a kiedy\u015b centralnym wiejskim placem. Po\u0142o\u017cone przy nim s\u0105 najwa\u017cniejsze zabytki osiedla, np.: nawi\u0105zuj\u0105cy do gda\u0144skiej architektury sakralnej ko\u015bci\u00f3\u0142 \u015bw. Jana Bosko z 1820-1823 prezentuj\u0105cy styl neogotycki, willa Wdowy Peters (obecnie poczta), czy przedwojenny ratusz dzielnicy z p\u0142askorze\u017abami.Od pocz\u0105tku XX wieku Orunia zacz\u0119\u0142a nabiera\u0107 podmiejskiego charakteru. Zacz\u0119\u0142y powstawa\u0107 kamienice czynszowe, b\u0119d\u0105ce przyk\u0142adem mieszcza\u0144skich styl\u00f3w secesyjnego i eklektycznego. Takie kamienice zachowa\u0142y si\u0119 przy ulicach: Trakt \u015bw. Wojciecha, Podmiejska, Sandomierska, Go\u015bcinna, Dworcowa, Rejtana, Przy Torze. Liczne obiekty zosta\u0142y zrealizowane w duchu historyzmu[21]. Przyk\u0142adem mo\u017ce by\u0107 neorenesansowy gmach by\u0142ej Drukarni Oru\u0144skiej (Trakt \u015bw. Wojciecha 57) czy kamienice przy ul. Podmiejskiej 8 i 11B. Architektur\u0119 neoroma\u0144sk\u0105 reprezentuje tylko kamienica przy ul. Dworcowej 14. Inspiracje barokiem zauwa\u017cy\u0107 mo\u017cna w budynkach przy ul. Trakt \u015bw. Wojciecha 65, 93, 105-107, Podmiejskiej 11B i Dworcowej 12[22].W latach dwudziestych na terenie Dolnika w rejonie ulicy \u017bu\u0142awskiej, Niemcy wybudowali osiedle jedno- i dwupi\u0119trowych dom\u00f3w robotniczych. Planowano dalsz\u0105 budow\u0119 na pustkowiach Dolnika.Za czas\u00f3w PRL-u na Oruni zacz\u0119\u0142y powstawa\u0107 bloki z wielkiej p\u0142yty. Niedu\u017ce ich skupiska znajduj\u0105 si\u0119 na Dolniku i w rejonie ulicy G\u0142uchej. Na Oru\u0144skim Przedmie\u015bciu wybudowano osiedle punktowc\u00f3w. Zabudowa Ptasznik\u00f3w sk\u0142ada si\u0119 praktycznie tylko z blok\u00f3w czteropi\u0119trowych.Zabytki[edytuj | edytuj kod]  Ku\u017ania z 1801, ul. Go\u015bcinnaKo\u015bci\u00f3\u0142 \u015bw. Jana Bosko z 1823 (dawniej ko\u015bci\u00f3\u0142 protestancki pod wezwaniem \u015bw. Jerzego)Ku\u017ania Oru\u0144ska z 1801, od ok. 1880 w obecnym kszta\u0142cie z podcieniami, od 1983 w rejestrze zabytk\u00f3wPark Oru\u0144skiPark SchopenhaueraZbiornik Wody Stara Orunia z 1869Dw\u00f3r Oru\u0144skiDawna karczma \u201ePod kolorowym kozio\u0142kiem\u201d przy ul. Go\u015bcinnej 13 (mur pruski z ko\u0144ca XIX wieku, najstarsza zachowana karczma na Oruni, z wizerunkiem szarego kozio\u0142ka)Dawny ratusz i urz\u0105d stanu cywilnego z 1867 (do 2010 siedziba komisariatu milicji\/policji)[23] przy ul. Go\u015bcinnej 1, zbudowany w stylu neogotyckim w ko\u0144cu XIX wieku, z ozdobnymi szczytami oraz p\u0142askorze\u017abami Temidy i Demeter (patronek sprawiedliwo\u015bci i urodzaju) na froncie. W budynku ratusza jeszcze za czas\u00f3w odr\u0119bno\u015bci gminy oru\u0144skiej znajdowa\u0142 si\u0119 posterunek policji. W latach 1930\u20131941 przej\u015bciowo by\u0142y tu tak\u017ce: o\u015brodek pomocy bezrobotnym, urz\u0105d ds. m\u0142odzie\u017cy, urz\u0105d pomocy spo\u0142ecznej, od 1935 roku urz\u0105d stanu cywilnego i policja kryminalna, a od 1940 roku oddzia\u0142 organizacji odpowiedzialnej za obron\u0119 przeciwlotnicz\u0105 (Luftschutz Reviergruppe 6). W ramach rewitalizacji dzielnicy w 2016 budynek przej\u0119\u0142o miasto z przeznaczeniem na mediatek\u0119 (fili\u0119 filia Wojew\u00f3dzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej) i siedzib\u0119 Rady Osiedla[24]. W 2018 og\u0142oszono przetarg na opracowanie projektu adaptacji budynku[25], w ramach kt\u00f3rej odnowiono jego elewacj\u0119, przebudowano dach, a na poddaszu zbudowana zosta\u0142a antresola. Otwarcie ofert w przetargu na przeprowadzenie prac budowlanych nast\u0105pi\u0142o w marcu 2020[26], a w maju 2020 podpisano umow\u0119 z wykonawc\u0105 na prace o warto\u015bci 5,8 mln z\u0142, z (dotrzymanym) terminem realizacji we wrze\u015bniu 2021[27][28]. Oddanie obiektu do u\u017cytku nast\u0105pi\u0142o jednak 5 lutego 2022[29][30].Budynek obecnej szko\u0142y muzycznej (niegdy\u015b karczma \u201eHarmonia\u201d, w niej nocowa\u0142 Car Piotr I \u2013 za\u0142o\u017cyciel Imperium Rosyjskiego). W okresie mi\u0119dzywojennym istnia\u0142a tu kawiarnia Kirschbergera (\u201eCafe Kirschberger\u201d), za kt\u00f3r\u0105 znajdowa\u0142 si\u0119 staw i ma\u0142y ogr\u00f3d zoologiczny[31][32].Willa wdowy Peters (budynek poczty) w stylu eklektycznym przy ul. Go\u015bcinnej 6Dom \u201ePod z\u0142otym lwem\u201d z 1920 r. przy ul. Go\u015bcinnej 5, z p\u0142askorze\u017ab\u0105 lwa w szczycieDrukarnia Gda\u0144ska, Trakt \u015bw. Wojciecha 57Hotel przy Trakcie \u015bw. Wojciecha nr 113, z 1910 lub 1920 r. W budynku mia\u0142a siedzib\u0119 jednostka wojskowa Armii Czerwonej, potem dzia\u0142a\u0142y m.in. poczta i przychodnia, od po\u0142. l. 60 mieszkania dla milicji, a nast\u0119pnie policyjna bursa; planowana przebudowa na hotel ze 170 pokojami i dobudowanie 5-kondygnacyjnego skrzyd\u0142a[33][34].Kamienice czynszowe z pocz\u0105tku XX wiekuPrzedwojenny s\u0142up og\u0142oszeniowy przy ul. Go\u015bcinnej. W g\u00f3rnej cz\u0119\u015bci stare napisy w j\u0119zyku niemieckim[35][36].Pami\u0105tk\u0105 po przesz\u0142o\u015bci dzielnicy s\u0105 r\u00f3wnie\u017c przedwojenne napisy zachowane na budynkach przy Radu\u0144skiej 1, Podmiejskiej 8, 14, 17 oraz Trakcie \u015bw. Wojciecha 57, 64 i 201[37].Parki i skwery[edytuj | edytuj kod]Orunia jest dzielnic\u0105 Gda\u0144ska posiadaj\u0105c\u0105 du\u017co teren\u00f3w zielonych. Wyr\u00f3\u017cnia si\u0119 trzeci co do wielko\u015bci w Gda\u0144sku park \u2013 Park Oru\u0144ski o powierzchni 19 ha[38][39]. Liczba znajduj\u0105cych si\u0119 w nim pomnik\u00f3w przyrody jest wi\u0119ksza ni\u017c w Parku Oliwskim. W ko\u0144cu 2014 zako\u0144czono pierwszy etap jego rewaloryzacji.Istnieje jeszcze zaniedbany Park Schopenhauera. Ro\u015bnie w nim topola posiadaj\u0105ca metr nad ziemi\u0105 410 cm w obwodzie[40]. Jest ona pomnikiem przyrody. Na osiedlu znajduj\u0105 si\u0119 tak\u017ce 3 ziele\u0144ce.Na Oruni znajduje si\u0119 12 pomnik\u00f3w przyrody (wierzby przy ul. Diamentowej, d\u0119by przy ul. Radu\u0144skiej, buk czerwonolistny przy ul. Uroczej, dwa buki przy ul. Nowiny i kilka obiekt\u00f3w w Parku Oru\u0144skim). Niekt\u00f3re z drzew maj\u0105 ponad 300 lat[41].W nawiasach umieszczono dos\u0142owne t\u0142umaczenie nazw ulic z j\u0119zyka niemieckiegoBatalion\u00f3w Ch\u0142opskich \u2013 Ob.- i Unt.- Pfarrdorf (\u201eG\u00f3rna- i Dolna Wie\u015b Ko\u015bcielna (Farna)\u201d)[42]Brzegi \u2013 Radauneufer (Wybrze\u017ce Raduni)Cienista \u2013 Neuweinberg (Nowa Winna G\u00f3ra)Dworcowa \u2013 An der Ostbahn (Przy Kolei Wschodniej)Go\u015bcinna \u2013 pierwotnie Johann-Rickmers-Stra\u00dfe’, nast\u0119pnie Hauptstrasse (G\u0142\u00f3wna) + Schulstrasse (Szkolna) > Walki M\u0142odychMa\u0142omiejska \u2013 Sch\u00f6nfelderweg (Droga \u0141ostowicka)Mostowa \u2013 An der roten Br\u00fccke (Przy Czerwonym Mo\u015bcie)Piaskowa \u2013 Sandgrube (Piaskowa)Podmiejska \u2013 An der Sch\u00f6nfelder Br\u00fccke (Przy Mo\u015bcie \u0141ostowickim)Przybrze\u017cna \u2013 An der Mottlau (‘Nad Mot\u0142aw\u0105)Radu\u0144ska \u2013 Radaunenstrasse (Radu\u0144ska)Rejtana \u2013 Wurstmachergasse (od nazwiska w\u0142a\u015bciciela dzia\u0142ek w tej okolicy, a nie od zawodu masarza, Januszajtis b\u0142\u0119dnie t\u0142umaczy\u0142 jako Kie\u0142ba\u015bnik\u00f3w[43])R\u00f3wna \u2013 Kieperdamm (Grobla Miedziownik\u00f3w)Trakt \u015aw. Wojciecha (w latach 1949\u20131998[44]ca\u0142a ulica nosi\u0142a nazw\u0119 Jedno\u015bci Robotniczej):Odcinek od Okopowej do Zaro\u015blakaDo 1915 \u2013 Am Petershagener Tor (Brama Pietraszewska)1915\u20131922 \u2013 Am Mennoniten Kirchhof (Przy Cmentarzu Mennonit\u00f3w) + Zweite Petershagen (Drugie Pietraszewo)1922\u20131933 \u2013 S\u00fcdpromenade (Po\u0142udniowa Promenada)1933\u20131945 \u2013 G\u00fcnter-Schaffer-Wall1945\u20131948 \u2013 Oru\u0144ska 1odcinek Zaro\u015blak \u2013 ko\u015bci\u00f3\u0142 \u015bw. IgnacegoDo 1945 \u2013 Altschottland (Stare Szkoty)1945\u20131948 \u2013 Oru\u0144ska 1odcinek ko\u015bci\u00f3\u0142 \u015bw. Ignacego \u2013 dawne kino \u201eKosmos\u201dDo 1945 \u2013 Stadtgebiet (Obszar Miejski)1945\u20131948 \u2013 Oru\u0144ska 2odcinek od dawnego kina \u201eKosmos\u201d do granicy miastaDo 1933 \u2013 Hauptstra\u00dfe (G\u0142\u00f3wna)1933\u20131945 \u2013 Horst-Wessel-Stra\u00dfe1945\u20131948 \u2013 Oru\u0144ska 3Wo\u0142y\u0144ska \u2013 Gro\u00dfe Trift (Wielki Wygon)Zawiejska \u2013 Hinterweg (Tylna Droga)\u017bu\u0142awska \u2013 Niederfeld (Dolnik) (najd\u0142u\u017csza ulica), w 1942 cz\u0119\u015b\u0107 p\u00f3\u0142nocna zabudowana przez Wohnungsverein[45][46].W 2016 na terenie dzielnicy Orunia-\u015bw. Wojciech-Lipce znajdowa\u0142o si\u0119 77 ulic.    Ul. Podmiejska \u2013 jedna z g\u0142\u00f3wnych ulic OruniOrunia, z racji s\u0105siadowania ze \u015ar\u00f3dmie\u015bciem, jest do\u015b\u0107 dobrze z nim skomunikowana. Pasa\u017cerowie do wyboru maj\u0105 autobusy i poci\u0105gi zatrzymuj\u0105ce si\u0119 na stacji Gda\u0144sk Orunia.Przez Oruni\u0119 przebiega linia kolejowa Warszawa-Gda\u0144sk oraz linie towarowe: 226 i 721.Na Oruni znajduje si\u0119 tak\u017ce stacja techniczna Gda\u0144sk Po\u0142udniowy.Drogi[edytuj | edytuj kod]Przez Oruni\u0119 przechodzi droga krajowa nr 91 (E75). Przebiega ona przez ca\u0142\u0105 d\u0142ugo\u015b\u0107 osiedla oraz dzielnicy i nosi nazw\u0119 Trakt \u015bw. Wojciecha[47].Opr\u00f3cz tego przez osiedle przechodz\u0105 dwie drogi wojew\u00f3dzkie: droga wojew\u00f3dzka nr 221}, w postaci ulic: Podmiejskiej i Ma\u0142omiejskiej oraz droga wojew\u00f3dzka nr 222, w postaci ulicy Starogardzkiej.W 2020 zainstalowano elementy infrastruktury, spowalniaj\u0105ce ruch na ul. Nowiny i Radu\u0144skiej[48].Orunia klasyfikowana jest jako dzielnica mieszkalno-przemys\u0142owa. Wyst\u0119puj\u0105 tu zak\u0142ady przemys\u0142owe m.in. z bran\u017c:Bran\u017ca mechaniczna[edytuj | edytuj kod]Zremb Gda\u0144skPomorskie Przedsi\u0119biorstwo Mechaniczno-ToroweInstalBran\u017ca budowlana[edytuj | edytuj kod]CemetIzolmatEcol-UnicornUprawa ziemi[edytuj | edytuj kod]  Du\u017c\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 osiedla zajmuj\u0105 uprawy  W ci\u0105gu ulicy \u017bu\u0142awskiej znajduje si\u0119 du\u017co gospodarstw rolniczych i ogrodnictw. Firma przetw\u00f3rcza Lutkiewicz funkcjonuje na rynku krajowym. Pr\u00f3cz tego na Oruni znajduje si\u0119 6 zrzeszonych ogrod\u00f3w dzia\u0142kowych.Media[edytuj | edytuj kod]\u00a0Osobny artyku\u0142: Sky Orunia.W latach 1989\u20131996 z inicjatywy w\u0142a\u015bciciela warsztatu napraw telewizor\u00f3w przy ulicy Nowiny Zbigniewa Klewiado, powsta\u0142a pierwsza niezale\u017cna telewizja w Polsce. Sky Orunia na \u017cywo, bez obr\u00f3bki, emitowa\u0142a reporta\u017ce z \u017cycia dzielnicy, kresk\u00f3wki dla dzieci, transmitowa\u0142a msze ko\u015bcielne, a wieczorami pokazywa\u0142a filmy fabularne. Telewizja zasi\u0119giem obejmowa\u0142a ca\u0142\u0105 Oruni\u0119 oraz cz\u0119\u015b\u0107 \u015ar\u00f3dmie\u015bcia, Che\u0142mu i Uje\u015bciska.O\u015bwiata[edytuj | edytuj kod]Pa\u0144stwowa Szko\u0142a Muzyczna I stopnia im. Henryka WieniawskiegoZesp\u00f3\u0142 Szk\u00f3\u0142 In\u017cynierii \u015arodowiskaTechnikum nr 14XIV Liceum ProfilowaneZasadnicza Szko\u0142a Zawodowa nr 14Zesp\u00f3\u0142 Szk\u00f3\u0142 Przemys\u0142u Spo\u017cywczego i Chemicznego im. Marii Sk\u0142odowskiej-Curie[49]Technikum nr 8Zasadnicza Szko\u0142a Zawodowa nr 8Zesp\u00f3\u0142 Kszta\u0142cenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 5 im. A. Struga[50]Szko\u0142a Podstawowa nr 56Gimnazjum nr 5Gimnazjum nr 10[51]Szko\u0142a Podstawowa nr 16[52]Miejski Dom Kultury Dworek ArturaVII Liceum Og\u00f3lnokszta\u0142c\u0105ce im. J\u00f3zefa WybickiegoPolsko-Japo\u0144ska Akademia Technik KomputerowychGda\u0144skie Liceum Og\u00f3lnokszta\u0142c\u0105ceOg\u00f3lne[edytuj | edytuj kod]Zwi\u0105zki wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]W latach 90. Orunia pojawia\u0142a si\u0119 w tw\u00f3rczo\u015bci Kazika Staszewskiego. Wzmianka o osiedlu znajduje si\u0119 w tek\u015bcie piosenki \u201eMars napada\u201d. Ponadto na Oruni nakr\u0119cono teledyski do utworu \u201eNa mojej ulicy\u201d z p\u0142yty Spalaj si\u0119! oraz \u201ePolska\u201d zespo\u0142u Kult[57]. O swoich inspiracjach Kazik m\u00f3wi\u0142 potem:Gda\u0144sk Orunia, najgro\u017aniejsza dzielnica w Tr\u00f3jmie\u015bcie[58]Ponadto w Oru\u0144skim Domu Kultury Yach Paszkiewicz realizowa\u0142 teledyski do utwor\u00f3w: \u201eG\u0142owy Lenina\u201d Elektrycznych Gitar, \u201eKarnawa\u0142\u201d zespo\u0142u Voo Voo i \u201eKrymina\u0142\u201d grupy Oczi Cziorne[57].\u2191 Dr F. Lorentz \u201ePolskie i kaszubskie nazwy miejscowo\u015bci na Pomorzu Kaszubskiem\u201d (ISBN\u00a083-60437-22-X) (ISBN\u00a0978-83-60437-22-3).\u2191 Urz\u0105d Miejski Gda\u0144sk. gis.gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-21)]..\u2191 Samp s. 106\u2013108.\u2191 Wersja zanotowana w dokumentach biskupa kujawskiego oraz wielkiego mistrza zakonu krzy\u017cackiego.\u2191 abc Jednostki morfogenetyczne Gda\u0144ska. gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-20)]..\u2191 Jako data powstania pierwszych \u015bluz i tartak\u00f3w podawany jest te\u017c rok 1402.\u2191 abcde Orunia Troch\u0119 historii. pke.gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-18)]..\u2191 Mapy wojew\u00f3dztwa pomorskiego w drugiej po\u0142owie XVI w.: rozmieszczenie w\u0142asno\u015bci ziemskiej, sie\u0107 parafialna \/ Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toru\u0144 1955, s. 128.\u2191 30 dni nr 6\/2014.\u2191 Historie po Oru\u0144sku.\u2191 Ksi\u0119gi adresowe odkrywaj\u0105 tajemnice oru\u0144skiego rynku.\u2191 70 lat temu na Oruni.\u2191 Facet, kt\u00f3ry zmieni\u0142 Oruni\u0119. I to z pomp\u0105.\u2191 Tych sal ju\u017c nie ma. Tr\u00f3jmiejskie kina na dawnych zdj\u0119ciach [dost\u0119p 2014-08-03].\u2191 11 lat temu woda zala\u0142a Gda\u0144sk. Dzi\u015b rocznica wielkiej powodzi [1].\u2191 Oruniak sfotografowa\u0142 tragedi\u0119 Oruni.\u2191 Maciej Dzwonnik: Nowy basen miejski w Gda\u0144sku ju\u017c otwarty. 2018-07-27. [dost\u0119p 2018-07-31].\u2191 Miejskie baseny w Gda\u0144sku \u015bwiec\u0105 pustkami. Dlaczego nie chce nam si\u0119 p\u0142ywa\u0107?\u2191 Ogromny po\u017car hali by\u0142 bardzo trudny do opanowania. Jaki mia\u0142 wp\u0142yw na stan powietrza w Gda\u0144sku?\u2191 Nowy Dom S\u0105siedzki na Oruni. W\u0142a\u015bnie og\u0142oszono przetarg.\u2191 Obraz dawnej Oruni [dost\u0119p 2014-05-30].\u2191 Historie po Oru\u0144sku: Oko architekta namierza prawdziwe smaczki.\u2191 \u201eDawny ratusz idzie pod m\u0142otek. I policyjna bursa\u201d.\u2191 Miasto kupi dawny ratusz w Oruni. Powstanie w nim mediateka.\u2191 Maciej Sandecki Dawny ratusz na gda\u0144skiej Oruni odzyska blask. Rewitalizacja dzielnicy za unijne fundusze.\u2191 Rewitalizacja ratusza na Oruni zbyt kosztowna.\u2191 https:\/\/trojmiasto.wyborcza.pl\/trojmiasto\/7,35612,27506970,ratusz-orunski-w-zupelnie-nowej-odslonie.html.\u2191 Trwa kapitalny remont zabytkowego ratusza na Oruni.\u2191 Ratusz Oru\u0144ski w Gda\u0144sku odnowiony. XIX-wieczny budynek odzyska\u0142 dawny blask\u2191 Ratusz Oru\u0144ski – dlaczego to w\u0142a\u015bnie Demeter i Temida witaj\u0105 jego go\u015bci?\u2191 Orunia przez szk\u0142o powi\u0119kszaj\u0105ce. Cykl fotografii. Ulica Go\u015bcinna.\u2191 Opowie\u015b\u0107 o najwi\u0119kszej fabryce dawnej Oruni.\u2191 Nowy hotel w starej bursie. Deweloper chce odmieni\u0107 zabytkowy budynek na Oruni.\u2191 Hotel w 100-letniej kamienicy na Oruni.\u2191 Rejestr zabytk\u00f3w nieruchomych. kobidz.pl.\u2191 Ilona Godlewska \u201eTajemnicze tabliczki na oru\u0144skich domach. Czyja to robota?\u201d [2] [dost\u0119p 2012-10-25].\u2191 Historia pisana na murach.\u2191 Park Oru\u0144ski. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-11)].\u2191 Samp s. 100.\u2191 Samp s. 99.\u2191 Wchodzimy na szlak oru\u0144skich pomnik\u00f3w.\u2191 Historie po oru\u0144sku.\u2191 674 lata temu, 2 czerwca…\u2191 Trakt \u015aw. Wojciecha, Encyklopedia Gda\u0144ska [dost\u0119p 2021-07-23]\u00a0.\u2191 Polsko-niemieckie zestawienie historyczne nazw ulic Gda\u0144ska.\u2191 \u015alady dziej\u00f3w na Trakcie \u015aw. Wojciecha.\u2191 \u015alady dziej\u00f3w na Trakcie \u015aw. Wojciecha.\u2191 Progi, s\u0142upki i szykany \u2013 ruch na dw\u00f3ch gda\u0144skich ulicach uspokojony. Kierowcy ju\u017c si\u0119 tam nie rozp\u0119dz\u0105.\u2191 ZSPSiC.\u2191 ZKPiG.\u2191 Gim 10.\u2191 Sp 16.\u2191 PORD Gda\u0144sk.\u2191 KRUS Gda\u0144sk. krus.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-27)]..\u2191 Fundacja Brata Alberta.\u2191 Dane wed\u0142ug wyszukiwarki zbor\u00f3w, na oficjalnej stronie \u015awiadk\u00f3w Jehowy jw.org [dost\u0119p 2020-01-06]\u00a0.\u2191 ab Wideoklip made in Orunia \u2013 MojaOrunia.pl.\u2191 Tu jest Orunia! Gra\u0107! MojaOrunia.pl.JerzyJ.\u00a0Samp\u00a0JerzyJ., Orunia. Historia, zabytki, kultura, Gda\u0144sk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Zarz\u0105d G\u0142\u00f3wny, 1992, ISBN\u00a083-85011-61-7, OCLC\u00a0830058867\u00a0."},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/orunia-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Orunia \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]