Monety próbne II Rzeczypospolitej i Generalnego Gubernatorstwa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Posted on by

Monety próbne II Rzeczypospolitej i Generalnego Gubernatorstwa – monety bite i niewprowadzone do obiegu w okresie II Rzeczypospolitej i czasach Generalnego Gubernatorstwa jako monety pamiątkowe, kolekcjonerskie lub próbne technologiczne[1][2]. Niekiedy z grupy tej wyłączane są monety początkowo przeznaczone do wprowadzenia do obiegu, które jednak z różnych przyczyn nigdy nie znalazły się w obrocie pieniężnym. Dotyczy to wersji podstawowych monet[3]:

których jednak bicia w innych metalach czy nieznacznie zmodyfikowanymi stemplami mają bezdyskusyjnie przypisywany status monet próbnych[4].

Monety próbne II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

W okresie II Rzeczypospolitej generalnie monety określane jako próbne sprzedawano w Gabinecie Numizmatycznym Mennicy Państwowej. Emisja była zorganizowana poprzez sekwencyjne zamawianie 10–15 egzemplarzy jednej monety i wystawianie ich do sprzedaży w sklepie mennicy. Po wyczerpaniu transzy wybijano kolejną partię. Zazwyczaj nakłady uzupełniano do 100 sztuk, choć reguły tej nie zawsze przestrzegano. Takie postępowanie wynikało głównie z niezbyt dużego na owe czasy zainteresowania tematem. Jeszcze w 1934 r. można było swobodnie kupić w sklepie mennicy monetę 5 złotych 1925 Konstytucja w cenie 15 złotych, a w owym czasie cena ta niewiele przekraczała wartość kruszcu. Taki sposób emisji i sprzedaży monet próbnych zaowocował dużymi różnicami w metalach, z jakich były one wybijane. Nie zwracano zbytnio uwagi czy kolejne kilkanaście monet będzie materiałowo i wagowo identyczne z poprzednimi partiami. W konsekwencji monety określane jako tombak, brąz czy miedź były efektem dostępności krążków w czasie realizacji kolejnego zamówienia. Podobna sytuacja dotyczyła srebra – raz była to próba 900, potem 925 i wreszcie 950[5].

Specjalne zarządzenie z 1925 roku nakazywało umieszczanie na wszystkich monetach próbnych kolekcjonerskich wypukłego napisu „PRÓBA”. Nie zawsze tego przestrzegano. Zdarzały się monety nieoznakowane, lub z dobijanym później puncą wklęsłym napisem. Czasami korzystano z dwóch krojów pisma do oznaczania „PRÓBY” tego samego wzoru monety, tworząc niekiedy odmiany odmian – najprawdopodobniej specjalnie dla kolekcjonerów[6].

Monety pamiątkowe[edytuj | edytuj kod]

Monety pamiątkowe pojawiły się bardzo szybko po uruchomieniu mennicy. Już w kwietniu 1924 roku wybito pięciogroszówkę z datą „12 IV” dla upamiętnienia wizyty prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w mennicy. Później jeszcze pięciokrotnie umieszczano na stemplach monet obiegowych daty lub monogramy, albo zastępowano cały awers okolicznościowym tekstem[5]. Monetami tego typu były[7]:

Do emisji pamiątkowych zaliczane są też zestawy monet przeznaczone na prezenty. Były to kompletne roczniki z lat 1930, 1931 i 1932 wybite specjalnie polerowanymi stemplami[5].

Oddzielną grupę stanowią okolicznościowe klipy. Monety te, początkowo bite na gładkich, kwadratowych płytkach doczekały się z czasem oddzielnych projektów, zajmujących całą powierzchnię kwadratu. O wyjątkowym charakterze tych emisji świadczą też oryginalne, ozdobne pudełka w jakich je sprzedawano[5]. W sumie wybito cztery rodzaje takich monet[9]:

 Osobny artykuł: Klipy II Rzeczypospolitej.

Monety kolekcjonerskie[edytuj | edytuj kod]

Monety obiegowe bite stemplem o efekcie lustrzanym[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą grupę stanowiły monety kolekcjonerskie, które powstały w oparciu na wzorach monet obiegowych, poprzez wyróżnienie ich rodzajem stempla. Zaczęto używać stempli specjalnie częściowo zmatowionych kwasem lub polerowanych dla otrzymania efektu monety lustrzanej[6]. Na początku XXI w. znane są następujące monety obiegowe II Rzeczypospolitej wybite stemplem o efekcie lustrzanym[11]:

Mimo dokumentacji w katalogach aukcyjnych nie udało się ustalić okoliczności wybicia stemplami lustrzanymi 20- i 50-groszówek z datą 1923, które w XXI w. pojawiły się na aukcjach ze wskazaniem na mennicę wiedeńską. Ich wizerunki różnią się jednak rysunkiem od monet obiegowych[5].

Monety próbne kolekcjonerskie[edytuj | edytuj kod]

Bite stemplem zwykłym[edytuj | edytuj kod]

Drugą grupę stanowiły próby kolekcjonerskie, tzn. wzory monet obiegowych z napisem „PRÓBA” oraz wzory monet, które nie trafiły do obiegu, z napisem „PRÓBA” lub bez, bite w niewielkich nakładach, z reguły poniżej 200 sztuk, przeznaczone do obrotu kolekcjonerskiego. Na początku XXI w. do grupy tej zaliczane są numizmaty[18]:

Lp. Moneta Napis Materiał Nakład Uwagi Zdjęcie Nr Parch[8].
1 1 grosz 1923 KN KN brąz 30 bita stemplem odwróconym P101a
2 1 grosz 1927 srebro 100 P101e
3 2 grosze 1923 Dwukrotny rewers brąz 125 obie strony monety identyczne P103a
4 2 grosze 1927 srebro 100 P104e
5 nikiel 20 nienotowana[19] P104d
6 5 groszy 1923[20] srebro 100 P106c
7 mosiądz 10 wklęsły napis na rancie „MENNICA PAŃSTWOWA” P106d
8 5 groszy 1925 aluminium 15 awersrewers P106e
9 10 groszy 1938 PRÓBA brąz 100 stary orzeł (awers Wojciecha Jastrzębowskiego) nienotowana[21] P111a
10 20 groszy 1923 mosiądz 30 P112a
11 20 groszy 1924 nikiel 10 P112c
12 20 groszy 1938[22] PRÓBA żelazo niklowane 100 nowy orzeł (awers Józefa Aumillera),

istnieją również monety bez napisu „PRÓBA” (P114b)[22]

 awersrewers P114a
13 50 marek polskich 1923 brąz 120 nominał „50” bez nazwy „marek polskich”,

istnieją również bicia w srebrze na innej monecie (P117f)[23]

 awersrewers P117a
14 srebro 12 awersrewers P117b

P117f

15 50 groszy 1923 mosiądz 30 awersrewers P118a
16 50 groszy 1938 PRÓBA żelazo (niklowane)[24] 120 nowy orzeł (awers Józefa Aumillera),
średnica 23 mm 		awersrewers P121a

(P121b)

17 100 nowy orzeł (awers Józefa Aumillera),
średnica 24,5 mm 		P122a

(P122b)

18 aluminium 10 nowy orzeł (awers Józefa Aumillera),
średnica 23 mm 		awersrewers P121c
19 50 groszy 1938 Duże cyfry 50 PRÓBA żelazo niklowane 200 nowy orzeł (awers Józefa Aumillera),
średnica 24,5 mm 		nienotowana[25] P123a
20 1 złoty 1924 ESSAI srebro 15 przed „1924” róg,

po „1924” pochodnia

P124a
21 8 po „1924” litera H awersrewers P124c
22 1 złoty 1928 Wieniec zbożowy nikiel 15 istnieją egzemplarze bite w miedzi (P125c)[26] P125a
23 tombak 8 awersrewers P125b
24 brąz 125 P125d
25 1 złoty 1928 Wieniec dębowy nikiel 35 ze znakiem mennicy warszawskiej po „ZŁOTY” P126a
26 brąz 32 ze znakiem mennicy warszawskiej po „ZŁOTY”,
istnieją egzemplarze bite w brązie stemplem odwróconym (P126bb)[22]		 awersrewers P126b
27 PRÓBA nikiel 110 bez znaku mennicy warszawskiej,
istnieją egzemplarze ze znakiem mennicy po „ZŁOTY” (P126c)[27],
istnieją egzemplarze bite stemplem lustrzanym (P126e)[28]		 P126d
28 1 złoty 1928 Wieniec kwiatowy przewiązany nikiel 30 ze znakiem mennicy warszawskiej po „ZŁOTY” P127a
29 brąz 105 awersrewers P127b
30 miedź 5 P127c
31 1 złoty 1929 Wieniec kwiatowy nieprzewiązany PRÓBA nikiel 115 bez znaku mennicy,
awers M. Kotarbińskiego jak na obiegowej złotówce z 1929 r.
istnieją egzemplarze bez napisu „PRÓBA” (P128e)[29],
istnieją egzemplarze bite stemplem lustrzanym (P128f)[30]		 P128d

P128e

32 1 złoty 1929 miedź[31] 12 masa 7,05 grama nienotowana[31] P129a
33 brąz[32] 12 masa 4,75 grama P129h
34 PRÓBA aluminium 10 wklęsły napis „PRÓBA” z lewej strony na rewersie[33] P129c
10 wklęsły napis „PRÓBA” z prawej strony na rewersie[34] P129e
35 12 P129b
36 1 złoty 1932 Polonia PRÓBA[35] srebro 120 P131a
37 brąz 100 P131b
38 2 złote 1924 mosiądz 40 bez żadnego znaku mennicy P133f
39 srebro 100 P133a
40 ESSAI 15 przed „1924” róg,

po „1924” pochodnia

P133c
41 60 po „1924” litera H,

bita stemplem odwróconym

P133d
42 10 przed „1924” znak mennicy Warszawa awersrewers P133j
43 2 złote 1925 srebro 10 po „1925” znak mennicy Warszawa P133g
44 2 złote 1927 srebro 100 P136a
45 PRÓBA 100 P136d
46 brąz[36] 10 na rewersie wklęsły napis „PRÓBA” P136f
47 2 złote 1933 Polonia PRÓBA srebro 110 P137a
48 brąz 100 P137b
49 2 złote 1936 Żaglowiec PRÓBA srebro 100 istnieją monety z większym napisem „PRÓBA” (P138f)[37] P138a

P138f

50 5 złotych 1925 Konstytucja 100 perełek mosiądz 60 znak mennicy warszawskiej na awersie awersrewers P139b
51 5 złotych 1925 Konstytucja 81 perełek tombak 100 znak mennicy warszawskiej na awersie P139a
52 5 złotych 1927 Nike PRÓBA srebro 81 P141a
53 20 P141c
54 brąz 100 P141d
55 5 złotych 1928 Nike stempel głęboki srebro 20 wklęsły napis na rancie „SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX” (P142a) albo bez napisu (P142b) P142a

P142b

56 5 złotych 1930 Sztandar stempel głęboki PRÓBA brąz 20 napis „PRÓBA” wklęsły awersrewers P144a
57 5 złotych 1933 Polonia PRÓBA srebro 100 awersrewers P145b
58 brąz 100 awersrewers P145c
59 5 złotych 1934 Józef Piłsudski-Orzeł Strzelecki PRÓBA srebro 100 P146a
60 brąz 100 P146c
61 5 złotych 1936 Żaglowiec PRÓBA srebro 110 istnieją monety z większym napisem „PRÓBA” (P148c)[38] P148a

P148c

62 10 złotych 1925 Profile kobiety i mężczyzny brąz 100 moneta bez znaku mennicy warszawskiej P150a
moneta ze znakiem mennicy warszawskiej[39] P150d
63 srebro 50 P150b
64 10 złotych 1925 Bolesław Chrobry brąz 154 ząbkowanie rantu z „linią” (P151f) albo „bez linii” (P151a)[40] P151a

P151f

65 10 złotych 1932 Polonia PRÓBA srebro 100 napis „PRÓBA” wypukły P152a
66 brąz 10 napis „PRÓBA” wklęsły P152b
67 10 złotych 1933 Polonia PRÓBA brąz 100 awersrewers P152d
68 10 złotych 1933 Jan III Sobieski PRÓBA srebro 100 P153a
69 10 złotych 1933 Romuald Traugutt PRÓBA srebro 100 P155a
70 10 złotych 1934 Józef Piłsudski-Orzeł Strzelecki PRÓBA srebro 100 P158a
71 brąz 100 awersrewers P158b
72 10 złotych 1934 Klamry PRÓBA srebro 100 średnica 33 mm P160a
73 tombak[41] 3 P160c
74 żelazo niklowane 130 średnica 23 mm nienotowana[42] P161a
75 10 złotych 1938 Klamry PRÓBA aluminium 10 P169
76 20 złotych 1924 Monogram RP brąz 120 P162b
77 srebro 10 awersrewers P162a
78 20 złotych 1925 Bolesław Chrobry brąz 35 P163a
79 nikiel[43] 20 nienotowana[43] P163b
80 20 złotych 1925 Polonia brąz 105 P164a
81 miedź 10 P164b
82 srebro 12 nienotowana[44] P164c
83 złoto 5 P164e
84 50 złotych 1924 Klęczący rycerz miedź 105 P165a
85 100 marek polskich 1922 Józef Piłsudski brąz 100 P166b
86 miedź 60 awersrewers P166a
87 srebro 50 istnieją monety z „małym” (P166e) albo z „dużym” orłem na awersie (P166h)[45] P166e

P166h

88 mosiądz 10 istnieją monety z „małym” (P166c) albo z „dużym” orłem na awersie (P166i)[46] awersrewers P166c

P166i

89 cyna 4 nienotowana[47] P166d
90 złoto 3 P166f
91 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik[48] PRÓBA srebro średnica 35 mm brak
92 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik srebro 50 średnica 20,5 mm P168a

P168d

93 brąz 100 P168b
Bite stemplem o efekcie lustrzanym[edytuj | edytuj kod]

Niekiedy poprawione stemple wykorzystywano również do specjalnego bicia niektórych monet nieobiegowych, bądź próbnych wersji monet obiegowych (z umieszczonym napisem „PRÓBA”), tworząc w ten sposób kolejną, trzecią grupę monet kolekcjonerskich. Nakłady większości monet tego typu są nieznane, co może wskazywać, że poza kilkoma wyjątkami, w ogromnej większości powstawały one przy okazji lub w ramach zwykłych emisji kolekcjonerskich. Na początku XXI w. znane są takie egzemplarze[49][50]:

Kolekcjonerskie odbitki monet w różnych metalach[edytuj | edytuj kod]

Poza oficjalną ofertą wybijano także monety z najróżniejszych metali, w tym ze złota. Ilości wybitych w ten sposób egzemplarzy są nie do ustalenia. Monety te tworzą czwartą grupę monet kolekcjonerskich. O szczególnej atmosferze panującej w mennicy w stosunku do monet próbnych-kolekcjonerskich wspomina kustosz Gabinetu Numizmatycznego Władysław Terlecki, opisując praktykę wykonywania złotych odbitek dowolnych monet dla osób polecanych przez ośrodki władzy. Co prawda ustawa z 1924 roku dopuszczała bicie złotych monet z powierzonego złota, ale odnosiło się to wyłącznie do zatwierdzonych wzorów 10, 20, 50 i 100-złotówek[6].

W opracowaniach o charakterze katalogowym opisywanych jest dużo różnych bić monet, szczególnie próbnych kolekcjonerskich, wykonanych w różnych metalach[56], dla których typową jest informacja – nakład nieznany. Większość takich numizmatów to efekty praktyk opisywanych przez Władysława Terleckiego, a stosowanych przez Mennicę Państwową w okresie międzywojennym[1].

Pod koniec drugiego dziesięciolecia XXI w. znane są następujące odbitki monet obiegowych bądź próbnych kolekcjonerskich bite w nieznanych nakładach w różnych metalach[57]:

Lp. Moneta Materiał Uwagi Zdjęcie Nr Parch[8].
1 1 grosz 1923 mosiądz stemplem odwróconym nienotowana[58] P101b
2 złoto nienotowana[58] P101c
3 nikiel znak mennicy Warszawa pod łapą orła z prawej strony nienotowana[59] P101d
4 1925 srebro P101p
5 1927 złoto nienotowana[60] P101f
6 1928 nienotowana[60] P101g
7 1932 nienotowana[12] P101h
8 2 grosze 1923 Dwukrotny rewers srebro P103c
9 złoto awers1awers2 P103d
10 nikiel nienotowana[61] P103e
11 2 grosze 1923 brąz znak mennicy Warszawa pod łapą orła z prawej strony nienotowana[62] P104a
12 złoto nienotowana[62] P104b
13 1925 mosiądz nienotowana[63] P104c
14 miedź cienki krążek,

bez znaku mennicy

nienotowana[19] P104g
15 1928 mosiądz cienki krążek,

znak mennicy Warszawa pod łapą orła z prawej strony

nienotowana[64] P104h
16 5 groszy 1923[20] brąz bez znaku mennicy awersrewers P106a
17 nikiel nienotowana[65] P106b
18 1925 miedzionikiel znak mennicy Warszawa pod łapą orła z prawej strony awersrewers P106f
19 cynk awersrewers P106g
20 mosiądz nienotowana[14] P106h
21 5 groszy 1923 12/IV SW 24 miedź nienotowana[66] P107b
22 5 groszy 1929 Zjazd w Poznaniu mosiądz P109b
23 10 groszy 1938 mosiądz nienotowana[21] P111b
24 50 marek polskich 1923 złoto P117c
25 mosiądz nienotowana[23] P117d
26 miedź P117e
27 50 groszy 1938 Duże cyfry 50 aluminium nienotowana[25] P123b
28 miedzionikiel P123c
29 1 złoty 1928 Wieniec zbożowy miedź awersrewers P125c
30 1 złoty 1928 Wieniec dębowy brąz bita stemplem odwróconym P126bb
31 nikiel na rewersie pod cyfrą „1” wypukły napis „PRÓBA”,

znak mennicy Warszawa po „ZŁOTY”

awersrewers P126c
32 1 złoty 1929 nikiel jak obiegowa, ale bez znaku mennicy warszawskiej na rewersie awersrewers P129d
33 2 złote 1927 miedź bez znaku mennicy warszawskiej nienotowana[67] P136c
34 znak mennicy Warszawa na awersie,

wklęsły napis „PRÓBA”

awersrewers P136i
35 2 złote 1936 Żaglowiec aluminium bez napisu „PRÓBA” P138d
36 wklęsły napis „PRÓBA” P138e
37 5 złotych 1925 Konstytucja 100 perełek złoto nienotowana[68] P139c
38 srebro znak mennicy warszawskiej na awersie znacznie większy niż na monetach bitych do obiegu P139d
39 mosiądz nienotowana[69] P139e

P139j

40 5 złotych 1925 Konstytucja 81 perełek srebro bez znaku mennicy warszawskiej na awersie,

z napisem na rancie albo bez napisu

P139h

P139l

41 złoto ze znakiem mennicy warszawskiej na awersie P139g
42 5 złotych 1925 Konstytucja 3/V SW-WG złoto nienotowana[70] P140b
43 5 złotych 1927 Nike brąz na rewersie wypukły napis „PRÓBA”,

rant gładki

nienotowana[71] P141b
44 miedź bez znaku mennicy Warszawa,

bez napisu „PRÓBA”

P141f
45 5 złotych Nike 1928 miedź bita stemplem głębokim P142c
46 bita stemplem płytkim (jak obiegowa) P142n
47 nikiel z prawej na rewersie wklęsły napis „ESSAI” P142e
48 mosiądz[72] bita stemplem płytkim P142y
49 10 złotych 1925 Profile kobiety i mężczyzny złoto nienotowana[73] P150c
50 10 złotych 1925 Bolesław Chrobry srebro na rewersie wklęsły napis „PRÓBA” P151b
51 miedź nienotowana[74] P151c
52 aluminium nienotowana[75] P151d
53 złoto stempel głęboki, rant ząbkowany z linią, typowy dla bić próbnych w złocie[76] P151e
54 10 złotych 1934 Klamry średnica 23 mm miedzionikiel awersrewers P161d
55 20 złotych 1924 Monogram RP złoto nienotowana[77] P162c
56 20 złotych 1925 Bolesław Chrobry nowe srebro P163d
57 miedź awersrewers P163e

P163g

58 miedzionikiel P163h
59 20 złotych 1925 Polonia mosiądz P164d
60 50 złotych 1924 Klęczący rycerz brąz awers i rewers P165f
61 ołów nienotowana[78] P165b
62 aluminium P165c
63 srebro nienotowana[78] P165e
64 złoto P165d
65 100 marek polskich 1922 złoto na awersie wklęsły napis „PRÓBA” awersrewers P166g
66 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik średnica 35 mm miedź nienotowana[79] P167c
67 srebro bita stemplem zwykłym bez napisu na rancie[80],
istnieją bicia na monecie 1 rubel 1924 r[79]. 		P167b

P168d

68 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik średnica 20,5 mm miedź nienotowana[81] P168e
69 nikiel nienotowana[82] P168f
70 złoto awersrewers P168i

P168c

Próby technologiczne[edytuj | edytuj kod]

Prawdziwych prób technologicznych było stosunkowo niewiele. Według założeń nie miały one prawa opuszczać mennicy. Monet tych nie było nigdy w oficjalnej ofercie sprzedaży Gabinetu Numizmatycznego, jednak w nie do końca jasnych okolicznościach pojawiały się w obrocie kolekcjonerskim. Do monet próbnych technologicznych należą odbitki jednostronne lub wykonane na nietypowych krążkach w celu sprawdzenia jakość każdego nowo wyprodukowanego stempla. Używano do tego tanich krążków z miedzi czy brązu, a później srebra[6].

Najwcześniejszą próbą technologiczną była moneta 50 groszy z 1919 r. przypisywana mennicy w Birmingham[83], bita w miedzioniklu[84][85], w okresie gdy w obiegu były marki polskie.

Próbami technologicznymi były belgijskie bicia z napisem „ESSAI” i tajemniczymi cyframi, a także filadelfijskie znaczone puncą „U.S.M.”, czy angielskie ze znakiem probierczym srebra[6].

Warszawskie próby technologiczne nierzadko nie miały znaku mennicy lub pełnej daty. Często inną ich cechą charakterystyczną było użycie mikro napisu „PRÓBA”. Znaki te były tak małe, że niekiedy dublowano je większą puncą. Wklęsły napis wybity puncą używany był natomiast na monetach o zmiennej masie, żeby zabezpieczyć się przed trafieniem ich do obiegu. Brutalnie przybita punca chroniła też przed oszustwem w przypadku, gdy np. masa odbitki z brązu zbliżała się do masy monety ze złota.

Niepodważalną technologiczną próbą stempla było wybicie nietypowej wersji dziesięciozłotówki z Bolesławem I Chrobrym w połączeniu z awersem dwudziestozłotówki – unikatowej hybrydy, ponieważ na każdej stronie monety był inny nominał[6].

Osobnym próbami technologicznymi były dziesięciozłotówki Polonia, na których znaki mennicy znajdował się na rewersie. Ośmiokrotne użycie znaku mennicy – herbu Kościesza – wyglądało tak, jakby rytownik chciał sprawdzić jakość puncy[6].

Innym rodzajem prób technologicznych były „wynalazki” wybite w bizmucie. Nie można jednoznacznie określić kto, kiedy i gdzie wyprodukował te dziesięciozłotowe monety z datą 1934. Matryc użytych do ich wybicia nie ma w XXI w. w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Mennicy[6].

  • Monety próbne technologiczne

  • Jednostronna próba awersu 1 grosz 1923 awers

  • Jednostronna próba awersu 1 grosz 1923 rewers

  • 50 groszy 1938 ze starym orłem w brązie

  • 50 groszy 1938 ze starym orłem w żelazie

  • Angielskie 2 złote 1924 ze znakiem probierczym awers

  • Angielskie 2 złote 1924 ze znakiem probierczym rewers

  • 2 złote 1924 z innym orłem awers

  • 2 złote 1924 z innym orłem rewers

  • ESSAI 5 złotych 1928 Nike nikiel

  • 5 złotych 1932 Polonia z wklęsłym napisem PRÓBA

  • 10 złotych Polonia 1932 głębokie bicie

  • Projekt 10 złotych 1934 Kobieta wybity w bizmucie awers

  • Projekt 10 złotych 1934 Kobieta wybity w bizmucie rewers

  • Projekt 10 złotych 1934 Nike wybity w bizmucie awers

  • Projekt 10 złotych 1934 Nike wybity w bizmucie rewers

  • Projekt 10 złotych 1934 statek wybity w bizmucie awers

  • Projekt 10 złotych 1934 statek wybity w bizmucie rewers

Monety próbne bite w okresie Generalnego Gubernatorstwa[edytuj | edytuj kod]

Przez cały okres istnienia Generalnego Gubernatorstwa oficjalnymi środkami płatniczymi były wszystkie niesrebrne monety II Rzeczypospolitej, poza 50 groszy 1938, które wycofano z obiegu w 1942 r. Z biegiem jednak czasu monety te, najszybciej niklowe, znikały z obiegu tezauryzowane przez ludność. Władze okupacyjne postanowiły uzupełnić brakujący bilon wspomnianymi stalowymi monetami 50-groszowymi wybitymi jeszcze przez Bank Polski na wypadek wojny oraz 1-, 5-, 10- i 20-groszówkami bitymi według starych wzorów, ale w cynku. Tylko pięciogroszówka uległa istotniejszej modyfikacji, gdyż znacznie zmniejszono jej średnicę i postanowiono skorzystać z krążków z centralnym otworem. Rozpoczynając emisje w cynku wybito od 100 do 200 sztuk monet próbnych 1-, 2- i 5-groszowych, z wklęsłym napisem „PRÓBA”. Monety dwugroszowe nigdy nie doczekały się realizacji obiegowej[86].

  • Monety próbne bite w latach Generalnego Gubernatorstwa

  • 1 grosz 1939 cynk PRÓBA awers

  • 1 grosz 1939 cynk PRÓBA rewers

  • 2 grosze 1939 cynk PRÓBA awers

  • 2 grosze 1939 cynk PRÓBA awers

Źródła informacji o monetach próbnych II Rzeczypospolitej i Generalnego Gubernatorstwa[edytuj | edytuj kod]

W początku XXI w. stan wiedzy o monetach próbnych II Rzeczypospolitej i Generalnego Gubernatorstwa to wynik wieloletnich obserwacji aukcji numizmatycznych, portali internetowych, kwerend przeprowadzonych w wiodących muzeach i analizy zgromadzonych dokumentów. Poza wiedzą polskich i rozrzuconych po świecie kolekcjonerów, bezcennymi źródłami okazują się również[1]:

  • komplet przedwojennych cenników wydawanych przez Gabinet Numizmatyczny Mennicy,
  • prywatne archiwum Władysława Terleckiego, w tym jego autorski egzemplarz katalogu, w którym znajdują się odręczne poprawki maszynopisu,
  • notatki największego na owe czasy kolekcjonera i handlarza jakim był Gustaw Soubise-Bisier,
  • prywatne archiwum Edmunda Kopickiego, który podczas swojej wieloletniej pracy miał dostęp do największych prywatnych zbiorów, przy studiowaniu których sporządzał notatki i wykonywał odbitki ołówkowe wizerunków monet.

Pomimo to nie ma ostatecznej pewności, czy temat jest całkowicie zgłębiony i czy nie pojawią się jeszcze nieznane numizmaty próbne z tego okresu[87].

W drugim i trzecim dziesięcioleciu XXI w. głównym opracowaniem poświęconym zagadnieniu monet próbnych okresu 1919–1939 jest praca Janusza Parchimowicza: „Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939”. Na przestrzeni jedenastu lat ukazały się dwa wydania tej książki – pierwsze w 2010 r., a drugie w 2021 r. O „niestabilności merytorycznej” zagadnienia polskich monet próbnych (nieobiegowych) pierwszej połowy XX w. mogą świadczyć zmiany i uzupełnienia jakie wprowadził Janusz Parchimowicz w drugim wydaniu swojej pracy, w tym między innymi:

  • przesunięcia niektórych monet z grupy kolekcjonerskiej (o znanych nakładach) do grupy technologicznej albo bić w innych metalach (o nieznanych nakładach)[88],
  • usunięcie opisywanej w katalogach od drugiej połowy XX w. odmiany klipy z Janem III Sobieskim bez napisu „PRÓBA”[89],
  • rozpoznanie nowej odmiany monety 5 złotych 1925 Konstytucja o 82 zamiast 81 perełkach na rewersie[90],
  • opisanie monet próbnych niklowych: 10, 20 i 50 groszy z 1923 r. z mennicy Le Locle oznaczonych wklęsłą puncą HF na rewersie, mimio że autor w słowie wstępnym przedstawił wyniki swojej analizy prównawczej nasuwające wątpliwości co do autentyczności tych, uznawanych przez rynek kolekcjonerski, wersji próbnych monet obiegowych (wykonania wklęsłych znaków puncą w latach dwudziestych XX w. w mennicy Le Locle)[91].
  1. ↑ abc JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 62–63, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  2. ↑ Fischer, Katalog monet polskich 2012 XX. XIX w. i monety koronne Stanisława Augusta Poniatowskiego, AdamA. Łanowy (red.), wyd. 14, Bytom: Fischer Sp. z o.o., 2012, s. 153–163, ISBN 978-83-62457-44-1 .
  3. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 36–39,58–60, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  4. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 158–169,208–211,246–248, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  5. ↑ abcde JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 62, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  6. ↑ abcdefgh JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 63, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  7. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 70–71, 78–79, 85, 87, 168–169, 184–185, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  8. ↑ abcdef JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 88–332, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  9. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 202–204, 220–223, 226–229, 233–235, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  10. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 268–269, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  11. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 68, 69, 76, 77, 84, 93, 105, 115, 155, 176, 181, 182, 187, 188, 190, 195, 214, 219, 225, 231, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  12. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 92, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  13. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 100, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  14. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 106, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  15. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 189, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  16. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 223, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  17. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 263, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  18. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 72, 73, 75, 80–82, 90–92, 94, 100, 104, 109, 110, 112, 113, 116–129, 136, 140, 148, 153, 154, 158, 162, 170, 171, 174, 187, 191, 194, 196, 198, 206, 208, 212, 213, 215, 218, 224, 230, 236, 240, 241, 244, 246, 247, 250, 251, 253, 254, 258, 263, 266, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  19. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 98, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  20. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 102–103, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  21. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 115, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  22. ↑ abc JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 121, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  23. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 129, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  24. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 137, 140, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  25. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 141, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  26. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 118, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  27. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 121–122, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  28. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 122, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  29. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 128, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  30. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 129, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  31. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 158, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  32. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 159, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  33. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 160, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  34. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 161, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  35. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 165–166, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  36. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 181, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  37. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 187, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  38. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 241, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  39. ↑ Próba BRĄZ 10 złotych 1925 Robotnicy – ZE ZNAKIEM – UNIKAT?, OneBid [dostęp 2021-07-25]  (pol.).
  40. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 253–255, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  41. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 286, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  42. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 287, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  43. ↑ abc JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 295, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  44. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 302, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  45. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 314, 317, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  46. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 312, 318, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  47. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 313, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  48. ↑ Próba 100 złotych 1925 DUŻY Kopernik, OneBid [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
  49. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 92, 115, 122, 129, 149, 150, 155, 163, 173, 193, 196, 199, 204, 218, 224, 227, 232, 266, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  50. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 179, ISBN 83-87355-37-2 .
  51. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 119, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  52. ↑ II RP. PRÓBA srebro 10 złotych 1933 klipa, Jan III Sobieski PCGS PR62 (2 MAX) LUSTRZANKA, archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-07-25] .
  53. ↑ II RP. 10 złotych 1933, Romuald Traugutt, klipa, PRÓBA, stempel lustrzany PCGS PR64 CAM (MAX), archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-07-25] .
  54. ↑ II RP. PRÓBA brąz 10 złotych 1934 Piłsudski strzelecki, stempel lustrzany NGC PF66 RB (MAX) UNIKAT, archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-07-22] .
  55. ↑ II RP. 10 złotych 1934 Piłsudski, orzeł strzelecki, klipa PRÓBA, srebro, stempel lustrzany, archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-07-22] .
  56. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 64–278, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  57. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 66–69, 72–75, 80, 83, 90, 101–102, 109–110, 112–113, 118, 121, 140, 149, 156, 158–161, 167, 169, 171, 173, 175–177, 207–209, 240, 245, 248, 252, 254–256, 264, 274–275, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  58. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 89, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  59. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 90, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  60. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 91, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  61. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 93, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  62. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 96, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  63. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 97, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  64. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 99, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  65. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 102, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  66. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 107, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  67. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 179, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  68. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 193, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  69. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 194–195, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  70. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 205, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  71. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 207, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  72. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 215, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  73. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 248, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  74. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 257, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  75. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 258, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  76. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 259, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  77. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 291, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  78. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 306, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  79. ↑ ab JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 321, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  80. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 320, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  81. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 328, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  82. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 329, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  83. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 96–99, ISBN 978-83-87355-65-4 .
  84. ↑ 50 groszy 1919 – mały orzeł, bez liter JH – RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2018-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-30]  (pol.).
  85. ↑ 50 groszy 1919 – miedzionikiel – mały orzeł, bez liter JH | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2018-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-18]  (pol.).
  86. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 122, 123, 132, 133, ISBN 83-87355-37-2 .
  87. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 85, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  88. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 102, 121, 137, 154, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  89. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 268–270, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  90. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 202–203, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  91. ↑ JanuszJ. Parchimowicz JanuszJ., Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 86, 113, 119, 133, ISBN 978-83-87355-97-5 .
  • Parchimowicz J.: Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, Nefryt, Szczecin 2010, ISBN 978-83-87355-65-4.
  • Chałupski J.: Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w., część druga, II Rzeczpospolita. Generalne Gubernatorstwo 1918–1945, Sosnowiec 2008.