[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/obrzedowosc-doroczna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/obrzedowosc-doroczna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna (ang. yearly rituals) \u2014 termin u\u017cywany do okre\u015blenia wszelkich nieinstyktownych, prowadzonych w spos\u00f3b nieracjonalny (w znaczeniu trybu dzia\u0142a\u0144","datePublished":"2017-05-28","dateModified":"2017-05-28","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":100,"height":100},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/obrzedowosc-doroczna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":2126,"articleBody":"Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna (ang. yearly rituals) \u2014 termin u\u017cywany do okre\u015blenia wszelkich nieinstyktownych, prowadzonych w spos\u00f3b nieracjonalny (w znaczeniu trybu dzia\u0142a\u0144 d\u0105\u017c\u0105cych do okre\u015blonego celu) ludzkich, indywidualnych b\u0105d\u017a zbiorowych dzia\u0142a\u0144 lub serii dzia\u0142a\u0144, zwi\u0105zanych z jakim\u015b dniem lub okresem roku, kt\u00f3re zwi\u0105zane s\u0105 zachowaniami ukszta\u0142towanymi przez obowi\u0105zuj\u0105ce warto\u015bci i normy. Do obrz\u0119d\u00f3w dorocznych mo\u017cemy wi\u0119c zaliczy\u0107 tradycje, obrz\u0119dy, zwyczaje a tak\u017ce wierzenia, zabiegi magiczne itp. zwi\u0105zane z obchodami \u015bwi\u0105t ko\u015bcielnych, narodowych, szkolnych, obyczajowych.Doroczna obrz\u0119dowo\u015b\u0107 jest nieroz\u0142\u0105cznie zwi\u0105zana z kalendarzem, stosowana w nich bowiem rachuba czasu, podobnie, jak terminy najwa\u017cniejszych i najstarszych \u015bwi\u0105t i uroczysto\u015bci s\u0105 wyznaczane przez zjawiska zwi\u0105zane z obrotami ziemi, zmianami  cyklu s\u0142onecznego i faz ksi\u0119\u017cyca, kt\u00f3re kiedy\u015b dyktowa\u0142y ca\u0142y rytm \u017cycia ludzi. To w\u0142a\u015bnie \u015bwi\u0119ta, uroczysto\u015bci i kultowe obchody by\u0142y podstaw\u0105 zwyczajowych, niepisanych kalendarzy pomagaj\u0105cych w organizacji \u017cycia i dzia\u0142ania ludzi, do dzisiaj cz\u0119sto u\u017cywa si\u0119 wyra\u017ce\u0144 typu \u201eprzed Wielkanoc\u0105\u201d albo \u201epo Nowym Roku\u201d jako rozr\u00f3\u017cnie\u0144 czasowych.Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna w Polsce[edytuj | edytuj kod]Polski rok obrz\u0119dowy w du\u017cej mierze zosta\u0142 ukszta\u0142towany przez Ko\u015bci\u00f3\u0142 katolicki, obchodzimy takie \u015bwi\u0119ta, jak Bo\u017ce Narodzenie, Wielkanoc zwi\u0105zan\u0105 w tradycji Ko\u015bcio\u0142a ze zmartwychwstaniem Chrystusa, wiele \u015bwi\u0105t zwi\u0105zanych z patronatem Matki Bo\u017cej i ca\u0142\u0105 mas\u0119 wspomnie\u0144 \u015bwi\u0119tych. Wiele z obecnych \u015bwi\u0105t, b\u0105d\u017a zwyczaj\u00f3w im towarzysz\u0105cych jest jednak swoist\u0105 \u201enak\u0142adk\u0105\u201d na te istniej\u0105ce w czasach przedchrze\u015bcija\u0144skich, a \u015bwi\u0119ci zast\u0119puj\u0105 czczone w tych\u017ce czasach b\u00f3stwa opieku\u0144cze, przyk\u0142adem mo\u017ce by\u0107 cho\u0107by bardzo popularna Sob\u00f3tka\u2013 dzi\u015b wspomnienie \u015awi\u0119tego Jana, niegdy\u015b by\u0142 to moment, kiedy czczono poga\u0144skie b\u00f3stwo \u2013 Kupa\u0142\u0119. Ponadto ze wzgl\u0119du na podzia\u0142 Polski na wiele region\u00f3w, w r\u00f3\u017cnych jej obszarach obrz\u0119dowo\u015b\u0107 r\u00f3\u017cni si\u0119 od siebie, czasem sposobem obchod\u00f3w, a czasami nawet poszczeg\u00f3lnymi \u015bwi\u0119tami. Okresem roku najbardziej obfituj\u0105cym w obrz\u0119dy jest wiosna, wynika to najprawdopodobniej z kultu odradzaj\u0105cej si\u0119 po zimie przyrody obecnego u S\u0142owian i z rozpocz\u0119ciem nowego roku gospodarskiego.Najpopularniejsze obrz\u0119dy doroczne obchodzone w Polsce[edytuj | edytuj kod]Okres zimowy[edytuj | edytuj kod]Adwent \u2013 okres poprzedzaj\u0105cy Bo\u017ce Narodzenie, maj\u0105cy by\u0107 czasem oczekiwania na jego nadej\u015bcie. W tym okresie w Ko\u015bciele\tkatolickim odbywaj\u0105 si\u0119 tzw. roraty, czyli rodzaj kr\u00f3tkiego nabo\u017ce\u0144stwa, cz\u0119sto zaczynaj\u0105cego si\u0119 wczesnym rankiem, na\tkt\u00f3re dzieci przychodz\u0105 z w\u0142asnor\u0119cznie wykonanymi lampionami. W ko\u015bciele i w niekt\u00f3rych domach przygotowuje si\u0119 wieniec adwentowy, w kt\u00f3ry wtyka si\u0119 cztery \u015bwiece, z kt\u00f3rych ka\u017cd\u0105 zapala si\u0119 kolejnej niedzieli adwentu.Andrzejki\t(noc z 29 na 30 listopada) \u2013 obchodzona w wigili\u0119 dnia \u015bw. Andrzeja noc wr\u00f3\u017cb, niegdy\u015b odprawianych przez niezam\u0119\u017cne dziewcz\u0119ta, dzisiaj ju\u017c przez m\u0142odzie\u017c obojga p\u0142ci i b\u0119d\u0105cymi pretekstem do organizowania ostatnich przed postem zabaw. M\u0142odzi lej\u0105 w ten dzie\u0144 wosk przez klucz, czy sprawdzaj\u0105 czyj but pierwszy przekroczy pr\u00f3g w tradycyjnej wr\u00f3\u017cbie.\u015awi\u0119tego Miko\u0142aja (6 grudnia) \u2013 wspomnienie \u015bwi\u0119tego, arcybiskupa Myr Licyjskich, charakterystyczn\u0105 tradycj\u0105 zwi\u0105zan\u0105 z tym dniem jest obdarowywanie dzieci s\u0142odyczami, cz\u0119sto pozostawianymi przez opiekun\u00f3w we wcze\u015bniej dok\u0142adnie przygotowanych i wyczyszczonych przez dzieci ich butach.Wigilia Bo\u017cego Narodzenia (24 grudnia) \u2013 uznane przez ludzi za najwa\u017cniejsze \u015bwi\u0119to. Tradycyjnie powinno\tsi\u0119 wtedy stroi\u0107 choink\u0119, a wieczorem, z momentem pierwszej gwiazdki zasi\u0105\u015b\u0107 z najbli\u017cszymi do wigilijnej wieczerzy. Do zwyczaj\u00f3w zwi\u0105zanych z tym \u015bwi\u0119tem nale\u017cy te\u017c odpowiednie przygotowanie wieczerzy, dzielenie si\u0119 op\u0142atkiem, czytanie fragmentu Pisma \u015awi\u0119tego upami\u0119tniaj\u0105cego narodzenie Chrystusa i \twzajemne obdarowywanie si\u0119 prezentami, w wersji, w kt\u00f3r\u0105 wierz\u0105\tdzieci \u2013 przyj\u015bcie \u015bw. Miko\u0142aja, w niekt\u00f3rych regionach Polski Gwiazdora, czy Dziadka Mroza.Bo\u017ce Narodzenie (25 grudnia)Bo\u017conarodzeniowe kol\u0119dowanie (chodzenie z gwiazd\u0105, chodzenie z kuroniem)Sylwester \u2013 wigilia Nowego RokuNowy Rok\u015awi\u0119to Trzech Kr\u00f3li (6 stycznia)Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego)\u015awi\u0119tego B\u0142a\u017ceja (3 lutego)\u015awi\u0119tego Walentego (14 lutego)Karnawa\u0142\u015aroda PopielcowaOkres wiosenny[edytuj | edytuj kod]Wielki postTopienie MarzannyZwiastowanie Naj\u015bwi\u0119tszej Marii Panny (25 marca)Niedziela PalmowaWielki Tydzie\u0144Wielkanoc \u2013 drugie poza Bo\u017cym Narodzeniem najpopularniejsze w Polsce \u015bwi\u0119to, w Ko\u015bciele poprzedzone tzw. Triduum Paschalnym. W wigili\u0119 Wielkanocy \u015bwi\u0119ci w ko\u015bcio\u0142ach \u015bwi\u0119ci si\u0119 pokarmy, spo\u017cywane w niedziel\u0119 Wielkiej Nocy w czasie od\u015bwi\u0119tnego \u015bniadania. W wigili\u0119, w niekt\u00f3rych regionach Polski, na przyk\u0142ad na Kaszubach czy w Wielkopolsce dzieci przygotowuj\u0105 koszyczek, wierz\u0105c, \u017ce w nocy zaj\u0105c zostawi w nim dla nich s\u0142odycze, na Podlasiu za\u015b istnieje tradycja wzajemnego obdarowywania si\u0119 kolorowymi jajkami. Z Wielkanoc\u0105 wi\u0105\u017ce si\u0119 te\u017c zwyczaj lanego poniedzia\u0142ku, czy \u015bmigusa-dyngusa \u2013 dnia oblewania wod\u0105, czy niekt\u00f3rych miejscach \u201e\u015bmigania\u201d si\u0119 po nogach witkami wierzbowymi, a nawet ga\u0142\u0105zkami ja\u0142owca.\u015awi\u0119tego Wojciecha (23 kwietnia)Zielone \u015awi\u0105tkiBo\u017ce Cia\u0142o i oktawa Bo\u017cego Cia\u0142a \u2013 Bo\u017ce Cia\u0142o, czyli \u015awi\u0119to Cia\u0142a i Krwi Pa\u0144skiej, w Ko\u015bciele Katolickim uczczone jest od\u015bwi\u0119tn\u0105 procesj\u0105 przebiegaj\u0105c\u0105 ulicami miejscowo\u015bci, w kt\u00f3rej si\u0119 odbywa i zatrzymuj\u0105ca si\u0119 na \u201estacjach\u201d, gdzie odczytywane s\u0105 fragmenty Pisma \u015awi\u0119tego, przystanki odbywaj\u0105 si\u0119 przy przygotowywanych wcze\u015bniej o\u0142tarzach przystrojonych m\u0142odymi brz\u00f3zkami, kt\u00f3rych ga\u0142\u0105zki, ludzie, a g\u0142\u00f3wnie dzieci zrywa\u0142y w trakcie procesji. Zielone ga\u0142\u0105zki, podobnie jak wite z zi\u00f3\u0142 w oktawie Bo\u017cego Cia\u0142a wianki mia\u0142y w ludowych wierzeniach moc, te pierwsze wetkni\u0119te w ziemi\u0119 pola mia\u0142y zapewni\u0107 ochron\u0119 przed anomaliami pogodowymi, wiank\u00f3w u\u017cywano do odstraszania piorun\u00f3w, czy leczenia r\u00f3\u017cnych chor\u00f3b.Okres letni[edytuj | edytuj kod]\u015awi\u0119tego Jana (Noc Kupa\u0142y, Sob\u00f3tka) (23 czerwca) \u2013 obchodzona w czasie r\u00f3wnonocy wiosennej, zwyczaj wywodz\u0105cy si\u0119 jeszcze z czas\u00f3w poga\u0144skich, w t\u0119 noc wr\u00f3\u017cono, palono i skakano przez ogniska, szukano magicznego kwiatu paproci, a dziewcz\u0119ta puszcza\u0142y na wod\u0119 wianki, kt\u00f3re z\u0142owione przez ch\u0142opc\u00f3w mog\u0142y by\u0107 podstaw\u0105 do akceptowanego przez spo\u0142eczno\u015b\u0107 zwi\u0105zku.\u015awi\u0119tych Piotra i Paw\u0142a (29 czerwca)Przemienienie Pa\u0144skie (6 sierpnia)Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia)Do\u017cynki \u2013 \u015bwi\u0119to obchodzone szczeg\u00f3lnie na wsiach po zako\u0144czeniu \u017cniw, b\u0119d\u0105ce podzi\u0119kowaniem za udany plon i jednocze\u015bnie wyrazem rado\u015bci zako\u0144czonej pracy. Rozpoczyna si\u0119 uroczysto\u015bci\u0105 ko\u015bcieln\u0105, a ko\u0144czy radosnym festynem, kt\u00f3remu\tcz\u0119sto towarzysz\u0105 pokazy artystyczne grup zwi\u0105zanych z gmin\u0105, cz\u0119sto zespo\u0142\u00f3w ludowych.\u015awi\u0119tego Rocha (16 sierpnia)Okres jesienny[edytuj | edytuj kod]Doroczne obrz\u0119dy a kultura materialna[edytuj | edytuj kod]Obrazy[edytuj | edytuj kod]\u015awi\u0119ta cz\u0119sto wyst\u0119puj\u0105 na rycinach powsta\u0142ych na przyk\u0142ad dla wzbogacenia  artyku\u0142\u00f3w prasowych, tak\u017ce na popularnych poczt\u00f3wkach, kt\u00f3re przesy\u0142ano sobie wzajemnie z \u017cyczeniami \u015bwi\u0105tecznymi, powstawa\u0142y te\u017c oczywi\u015bcie obrazy du\u017cego formatu, przyk\u0142adem artysty, kt\u00f3ry fascynowa\u0142 si\u0119 obrz\u0119dowo\u015bci\u0105 ludow\u0105 i cz\u0119sto przedstawia\u0142 j\u0105 na swoich obrazach by\u0142 romantyczny artysta Micha\u0142 Elwiro Andriolli.Utwory muzyczne[edytuj | edytuj kod]Do tradycji zwi\u0105zanej z obchodami \u015awi\u0105t Bo\u017cego Narodzenia nale\u017cy \u015bpiewanie kol\u0119d, obecne jest w ko\u015bciele, chodzeniu z szopk\u0105, czyli popularnym kol\u0119dowaniu, czy w domu przy choince, kt\u00f3r\u0105 nale\u017cy \u201eob\u015bpiewa\u0107\u201d. Cz\u0119sto autorami melodii kol\u0119d, b\u0105d\u017a ich tekst\u00f3w s\u0105 wybitni muzycy i poeci.Przedmioty obrz\u0119dowe[edytuj | edytuj kod]Przez przedmioty obrz\u0119dowe rozumiemy wszystkie rzeczy, kt\u00f3rych tworzenie jest zwi\u0105zane z celebrowaniem jakiego\u015b \u015bwi\u0119ta czy zwyczaju, mo\u017cemy do nich zaliczy\u0107 przer\u00f3\u017cne rze\u017abione figurki, Bo\u017conarodzeniowe szopki, przebrania kol\u0119dnik\u00f3w, ozdoby choinkowe, malowane jajka i palmy wielkanocne, wie\u0144ce do\u017cynkowe, czy pieczywo obrz\u0119dowe, takie jak obwarzanki albo charakterystyczne dla teren\u00f3w Podlasia \u201ebocianie \u0142apy\u201d.Inne[edytuj | edytuj kod]W 2001 roku Narodowy Bank Polski rozpocz\u0105\u0142 emisj\u0119 serii monet \u201ePolski Rok Obrz\u0119dowy\u201d, kt\u00f3ra w zamy\u015ble tw\u00f3rc\u00f3w ma zaprezentowa\u0107 najpi\u0119kniejsze i unikalne tradycje i obyczaje kultury polskiej.Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 w literaturze[edytuj | edytuj kod]Obrz\u0119dy, tak\u017ce te doroczne cz\u0119sto pojawia\u0142y si\u0119 w literaturze, szczeg\u00f3lnym okresem, je\u015bli chodzi o si\u0119ganie autor\u00f3w do roku obrz\u0119dowego jest z pewno\u015bci\u0105 okres romantyzmu, kt\u00f3remu towarzyszy\u0142o du\u017ce zainteresowanie kultur\u0105 ludow\u0105, ch\u0142opstwem, a co za tym idzie tak\u017ce jego bogat\u0105 obrz\u0119dowo\u015bci\u0105. Do najwa\u017cniejszej literatury, zar\u00f3wno tej, kt\u00f3r\u0105 mo\u017cemy wpisa\u0107 w nurt romantyzmu, jak i innych zawieraj\u0105cych w sobie opisy obrz\u0119dowo\u015bci dorocznej mo\u017cemy zaliczy\u0107 takie dzie\u0142a, jak:Brencz A., Wielkopolski rok obrz\u0119d\u00f3w. Tradycja i zmiana.,Wydawnictwo Pozna\u0144skie, Pozna\u0144 2006Gawe\u0142 A., Rok obrz\u0119dowy na Podlasiu, Muzeum Podlaskie w Bia\u0142ymstoku, Instytucja Kultury Samorz\u0105du Wojew\u00f3dztwa Podlaskiego, Bia\u0142ystok 2012Ogrodowska B., \u015awi\u0119ta polskie \u2013 tradycja i obyczaj, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 2000Staszczak Z., S\u0142ownik etnologiczny terminy og\u00f3lne, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa \u2013 Pozna\u0144 1987Uryga J., Rok polski w \u017cyciu, tradycji i obyczajach ludu, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolnik\u00f3w, W\u0142oc\u0142awek 2002http:\/\/etnolodzy.pl\/artykuly\/item\/28-religijna-obrz%C4%99dowo%C5%9B%C4%87-doroczna-a-ludyczno%C5%9B%C4%87-dziecihttp:\/\/www.nbp.pl\/home.aspx?f=\/banknoty_i_monety\/monety_okolicznosciowe\/serie\/polski_rok_obrzedowy.html"},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/obrzedowosc-doroczna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Obrz\u0119dowo\u015b\u0107 doroczna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]