Owińska – Wikipedia, wolna encyklopedia
Artykuł |
52°30′41.57″N 16°58′34.10″E |
---|---|
– błąd |
0 m |
WD |
52°30’41″N, 16°58’38″E |
– błąd |
38 m |
Odległość |
80 m |
Owińska – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, w gminie Czerwonak, położona około 8 km na północ od granic Poznania.
Wieś duchowna Owieńska, własność Klasztoru Cysterek w Owińskach pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[3]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie poznańskim.
Owińska leżą na trasie szlaku cysterskiego. W XIX w. funkcjonowała cegielnia, która zaopatrywała Twierdzę Poznań oraz inne obiekty w materiały budowlane.
W Owińskach powstał pierwszy w Polsce i w Europie Park Orientacji Przestrzennej i Ogród Zabaw dla niewidomych (autorski projekt architektów Macieja Jakubowskiego i Szymona Wytykowskiego oraz architektki krajobrazu Renaty Gilmore[4]). Jest on usytuowany w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych. Park pomaga niewidomym i niedowidzącym dzieciom przystosować się do poruszania się samodzielnie w mieście. Został otwarty 3 września 2012 r. W maju 2013 r. Park Orientacji zwyciężył w konkursie „Polska Pięknieje – 7 Cudów Funduszy Europejskich”, w kategorii „Miejsce przyjazne dzieciom”[5]. W Ośrodku powstała także pierwsza w Polsce Biblioteka Zapachów (autorski projekt pedagoga, Marka Jakubowskiego)[6].
Na wschód od wsi dawne żwirownie przekształcono w miejsce rekreacji wodnej dla mieszkańców – Akwen Tropicana, ujęcie wody oraz akwen dla wędkarzy. Pomiędzy zbiornikami wodnymi znajduje się dawna żużlowa droga, która od stacji kolejowej w Owińskach przez ulicę Plażową pomiędzy stawami wiedzie do leśniczówki Potasze.
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pochodzi z roku 1249 z dokumentu sygnowanego przez Przemysła I[7] i po łacinie wymienia nazwę Ovensko[8], jednak znaleziono w pobliżu ślady osadnictwa datowane na IV tysiąclecie p.n.e.
Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Ovensko oraz Owensk wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1280 roku sygnowanym przez Przemysła II[9]. Kolejny dokument tego księcia wymienia miejscowość pod nazwą Owensko[10]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiiej formie „Ouenzko” wymienia spisany ok. 1300 roku średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis[11]. Od założenia w połowie XIII wieku do kasaty zakonu w 1797 roku własność klasztoru cysterek, później rodziny von Treskow.
Własność cysterek[edytuj | edytuj kod]
Klasztor został ufundowany w latach 1242–1252 przez księcia Przemysła I oraz jego brata księcia Bolesława Pobożnego dla sióstr pochodzących z Trzebnicy. W ciągu wieków dzięki licznym darowiznom majątek klasztorny bardzo się powiększył i obejmował wiele okolicznych wsi (m.in. Barcinek, Biedrusko, Bolechowo, Chludowo, Czerwonak (?), Dębogóra, Miękowo, Radojewo, Radzim, Skorzęcin, Trzuskotowo, Wierzonka). Na terenie klasztoru siostry prowadziły szkołę żeńską.
Od 1797 do 1939[edytuj | edytuj kod]
Po II rozbiorze Polski w 1793 Owińska znalazły się pod panowaniem Prus. Nastąpiło odebranie własności ziem klasztorowi i sprzedanie ich w 1797 berlińskiemu bankierowi Zygmuntowi Ottonowi von Treskow. Okoliczne tereny pozostały własnością rodziny von Treskow do zakończenia II wojny światowej w 1945. Zakonnice przebywały w klasztorze do 1835, kiedy nastąpiła ostateczna kasata klasztoru (po ówczesnym przesiedleniu pozostałych zakonnic do innych miejscowości). W 1838 w budynkach poklasztornych otwarto zakład dla psychicznie chorych, który w latach 1870–1873 powiększono o zespół zabudowań w innej części Owińsk. W 1938 r., z okazji 100-lecia istnienia szpitala, odbył się w Poznaniu i Owińskach zjazd psychiatrów z całej Polski.
W 1939 Niemcy w ramach akcji T4 zamordowali wszystkich pacjentów szpitala (część w lasach na północ od Obornik, część zagazowano w Forcie VII).
Owińska były połączone przeprawą promową na rzece Warcie z Radojewem. Została ona zerwana w styczniu 1945 r. w czasie ucieczki Niemców przed Sowietami.
Filia Groß-Rosen[edytuj | edytuj kod]
W Owińskach działał niemiecki obóz koncentracyjny będący filią obozu Groß-Rosen[12]. W budynkach po byłym ośrodku wychowawczym, a jeszcze wcześniej po nowym ośrodku eutanazji dla dorosłych przy ul. Kolejowej, mieściła się szkoła SS im. Adolfa Hitlera. Pomieszczenia przyklasztorne zajął natomiast Wehrmacht. W pomieszczeniach piwnicznych kompleksu pocysterskiego do dnia dzisiejszego (2007) widoczne są napisy na ścianie. Sam kościół był natomiast magazynem. W lasach mieścił się poligon dla niemieckich żołnierzy i tak zwany panzergrab, czyli rów przeciwczołgowy. Pozostałości po transzejach i sam rów widoczne są do dziś.
Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]
Po wojnie w budynkach poklasztornych, od 1946 roku, otwarto Zakład Wychowawczy, przeniesiony w 1952 r. na ul. Kolejową do zabudowań dawnego szpitala psychiatrycznego. W miejsce Zakładu Wychowawczego w budynkach poklasztornych umieszczono ośrodek dla dzieci niewidomych, przeniesiony z zabudowań przy ul. Kolejowej, przekształcony później w Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych. W latach powojennych we wsi funkcjonował Dom Pracy Przymusowej przeznaczony dla żebraków, w którym osadzano przede wszystkim tych, którzy cyklicznie wracali do tego procederu[13]. Lokalne Państwowe Gospodarstwo Rolne wybudowało w 1970 w południowej części wsi wielkie zakłady szklarniowe, gdzie hodowane były głównie kwiaty ozdobne.
Zespół pocysterski[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł: Klasztor Cysterek w Owińskach.
Owińska znane są przede wszystkim z barokowego zespołu pocysterskiego, na który składają się: kościół pw. św. Jana Chrzciciela, obecnie parafialny – wybudowany w latach 1720–1728 według projektu Pompeo Ferrariego, klasztor – wybudowany według projektu Jana Catenazziego w 1700 r. i odbudowany po pożarze w 1720 r. przez Pompeo Ferrariego, a następnie przebudowany w latach 1873–1875 dla potrzeb znajdującego się wówczas w nim Szpitala Psychiatrycznego, oraz plebania klasztorna. W budynkach poklasztornych znajduje się od 1952 r. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych, w którym pracował m.in. Tadeusz Piszczek, regionalista.
Kościół pw. św. Mikołaja[edytuj | edytuj kod]
W latach 1574–1835 kościołem parafialnym był renesansowy kościół pw. św. Mikołaja.
Jego budowę rozpoczęto w pierwszej ćwierci XV wieku a ukończono w 1574 r. W pierwotnym kształcie byłbudowany w stylu renesansowym. Przebudowany na przełomie XVII i XVIII wieku w stylu baroku, widocznym w szczycie wschodnim budowli.
Kościół jest murowany z cegły w układzie polskim, nawa i kruchta otynkowane. Posiada jedną nawę z prostokątnym prezbiterium z ostrołukowym łukiem tęczowym; od północy znajduje się dwuprzęsłowa zakrystia, a od południa kruchta.
Nowy strop w prezbiterium zastąpił dawny renesansowy pseudokasetonowy. W nawie zachowane są trzy stare belki profilowane zdobione malowanymi rozetami[14].
Kościół od 1939 roku nie był użytkowany i popadał powoli w ruinę. W latach 90. XX wieku położono dachówkę ceramiczną.
W maju 2018 roku świeżo odnowiony 500-letni kościół poświęcił arcybiskup Gądecki. Dzięki wsparciu dzięki powiatu i starosty poznańskiego odnowiono wnętrze, m.in. posadzki i ściany. We wnętrzu prócz uroczystości sakralnych mają odbywać się wystawy, koncerty i inne wydarzenia[15].
Obok znajduje się niewielki cmentarz, na którym w latach 70. XX wieku wydzielono kwaterę dla zmarłych pensjonariuszy zakładu opiekuńczo-leczniczego znajdującego się w jednym z budynków dawnego szpitala psychiatrycznego przy ul. Cysterek[16].
Pałac w Owińskach[edytuj | edytuj kod]
Piękny późnoklasycystycznym obiektem jest pałac pochodzący z lat 1804–1806, wybudowany dla Ottona von Treskowa, ówczesnego właściciela Owińsk. Projektantem budowli był jeden z architektów berlińskich, być może Karol Fryderyk Schinkel lub Franciszek Catella.
Wewnątrz szczególnie ciekawa jest trójnawowa sień z kolumnami oraz nakryty parasolowatym sklepieniem westybul. W ścianie frontowej centralny ryzalit poprzedzony portykiem z czterema doryckimi kolumnami podtrzymującymi balkon. Na piętrze obszerna sala przez całą szerokość budynku. Pałac położony jest w sporym XIX-wiecznym parku, obecnie zaniedbanym. Na podjazd przed pałacem prowadzą dwie bramy – kordegardy.
Właścicielami do II wojny byli spadkobiercy von Treskow. W czasie wojny w piwnicach tego pałacu urządzono katownie. Po wojnie w pałacu mieściła się m.in. szkoła i przedszkole – wówczas stan budynku był jeszcze dobry. Sprzedany prywatnemu nabywcy za 500 tys. zł w latach 90. XX wieku został pozbawiony większości elementów wyposażenia. Obecnie jest ponownie własnością gminy i – zabezpieczony – został ponownie w 2012 roku wystawiony na sprzedaż za 2,7 mln zł z zastrzeżeniem dostępu do kilkuhektarowego parku dla mieszkańców[17].
Szpital psychiatryczny[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł: Zakład Psychiatryczny w Owińskach.
W parku przy ul. Kolejowej znajdują się budynki tzw. nowego zakładu psychiatrycznego, zbudowanego w latach 60. XIX w. W latach 1952–1993 mieścił się w nim Młodzieżowy Zakład Wychowawczy, a od czasu jego zamknięcia systematycznie popada w ruinę.
W miejscowości rośnie potężny dąb – pomnik przyrody. To okaz o obwodzie pnia 796 cm, o wysokości 28 m (w 2011). Wiek drzewa to około 480 lat[18].
Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 196 z Poznania do Wągrowca. Znajduje się tu również stacja kolejowa Owińska linii kolejowej nr 356 Poznań Wschód – Bydgoszcz Główna.
Przez wieś przebiega Wielkopolska Droga św. Jakuba odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.
W roku 2012 we wsi powstał wyciąg do nart wodnych i wakeboardu WakeSpot będąc jedynym tego rodzaju obiektem w okolicy.
We wsi działa piłkarski klub sportowy Błękitni Owińska. Wiosną 2011 klub wywalczył awans do IV Ligi.
- ↑ Gmina Czerwonak – Charakterystyka.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 914 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
- ↑ Park Orientacji Przestrzennej – OWIŃSKA – Planeta Kobusów (wyrośnięty portal Małego Podróznika) [dostęp 2021-11-23] (pol.).
- ↑ Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: Znamy zwycięzców konkursu „Polska Pięknieje – 7 cudów Funduszy Europejskich”.
- ↑ MariuszM. Sepioło MariuszM., Wszystkie zapachy ciemności, www.tygodnikpowszechny.pl, 8 listopada 2021 [dostęp 2021-11-23] (pol.).
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 243.
- ↑ KODEKS DYPLOMATYCZNY WIELKOPOLSKI. TOM XI. Dokument nr 1704.
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 465–466.
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 484.
- ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, s. 552.
- ↑ AbrahamA. Kajzer AbrahamA., Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7 .
- ↑ Mikołaj Brenk, Walka czy wsparcie? Służby społeczne wobec żebraków w Poznaniu w latach 1946-1948, w: red. Joanna Kozielska, Agnieszka Skowrońska-Pućka, W kręgu działań pomocowych i poradniczych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2016, s. 195
- ↑ Kościół pw. Św. Mikołaja w Owińskach, Powiat Poznański [dostęp 2019-12-27] (pol.).
- ↑ BognaB. Kisiel BognaB., Odnowiono zabytkowy kościół św. Mikołaja w Owińskach. W niedziele poświęcił go abp Stanisław Gądecki [ZDJĘCIA], Głos Wielkopolski, 7 maja 2018 [dostęp 2019-12-27] (pol.).
- ↑ Strona internetowa parafii Owińska. [dostęp 2011-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-26)].
- ↑ RobertR. Domżał RobertR., Pałac w Owińskach na sprzedaż, Głos Wielkopolski, 27 sierpnia 2012 [dostęp 2019-12-27] (pol.).
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s. 214–215.
Recent Comments