Przylepka strzępiasta – Wikipedia, wolna encyklopedia

Przylepka strzępiasta, tarczownica strzępiasta (Montanelia panniformis (Nyl.) Divakar, A. Crespo, Wedin & Essl.) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Montanelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1860 r. William Nylander jako formę jednego z gatunków tarczownic (Parmelia prolixa f. panniformis). W 2012 r. przez grupę badaczy przeniesiony został do nowo utworzonego rodzaju Montanelia i nowa nazwa została uznana przez Index Fungorum^[1].

Synonimy nazwy naukowej^[3]:

• Imbricaria prolixa var. panniformis (Nyl.) Arnold 1870
• Melanelia panniformis (Nyl.) Essl. 1978
• Parmelia olivacea var. panniformis Nyl. 1859
• Parmelia panniformis (Nyl.) Vain. 1881
• Parmelia prolixa f. panniformis (Nyl.) Nyl. 1860

Nazwy polskie według W. Fałtynowicza^[2]. Obydwie są niespójne z nazwą naukową, gdyż obecnie gatunek ten nie jest zaliczany ani do rodzaju Melanelia (przylepka), ani Parmelia (tarczownica), lecz do rodzaju Montanelia niemającego polskiej nazwy^[1].

Plecha

Listkowata, dość luźno przyrośnięta do podłoża. Pojedyncza plecha osiąga średnicę do 7, wyjątkowo do 10 cm, czasami sąsiednie plechy zlewają się w jedną dużą plechę. Obwodowa część plechy jest listkowata, środkowa zbudowana jest z drobniutkich odcinków, czasami brak części listkowatej i wówczas cała plecha składa się z drobniutkich łatek. Zewnętrzne listkowate odcinki mają średnicę 1–1,5 mm a długość do 5 mm, są lekko wcięte lub rozgałęzione, a ich powierzchnia jest pomarszczona lub dołeczkowata. Odcinki środkowe mają szerokość 0,1 – 0,3 mm i długość do 0,5 mm, są płaskie lub zwinięte, pojedyncze lub podzielone i zwykle zachodzą na siebie tworząc gęste skupisko łatek. Górna powierzchnia plechy ma barwę ciemnooliwkową, oliwkowobrunatną, oliwkowobrązową lub ciemnobrązową, jest matowa lub nieco błyszcząca, czasami nieco oprószona. Brak na niej pseudocyfellii i izydiów. Dolna strona plechy jest pomarszczona lub dołeczkowana i w środku czarna, na obwodzie brunatna. Posiada nieliczne, czarne chwytniki^[4][5].

Owocniki

Apotecja lekanorowe występują rzadko. Mają średnicę do 2,5 mm, ciemnobrunatne tarczki i ząbkowany brzeżek. W jednym worku powstaje 8 askospor^[4]. Są grubościenne, elipsoidalne, bezbarwne i mają rozmiary 9–11,5 × 4,5–7 μm. Licznie natomiast występują zanurzone w plesze pyknidia. Powstają w nich pykniospory o rozmiarach, (4) 5–7  × 1 μm^[5].

Reakcje barwne

Kora K, C, KC–, P–, HNO3–, rdzeń K, C, KC– lub rzadko KC+ słaby różowy, P– . Kwasy porostowe: głównie perlatolit i kwas stenosporowy, w śladowych ilościach^[5].

Występuje w Ameryce Północnej, Azji i Europie^[6]. W Polsce jest gatunkiem rzadkim. Dawniej (przed 1936 r.) notowana była na [Pojezierzu Bałtyckim, Wyżynie Środkowomałopolskiej i w Karpatach Centralnych^[2], obecnie z rzadka występuje tylko w Sudetach i Tatrach^[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status CR – gatunek krytycznie zagrożony (na granicy wymarcia)^[7]. W Polsce podlegała ścisłej ochronie gatunkowej w latach 2004-2014, od października 2014 r. została wykreślona z listy gatunków chronionych^[8] (występuje bowiem tylko na podlegających ochronie obszarach parków narodowych – Tatrzańskiego i Karkonoskiego).

Rośnie na skałach krzemianowych, w miejscach dobrze oświetlonych, lub nieco tylko zacienionych^[4].

Na skałach rośnie kilka podobnych gatunków porostów liściastych, jednak morfologicznie można je dość łatwo odróżnić: