[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2018\/05\/02\/prezbiter-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2018\/05\/02\/prezbiter-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Prezbiter \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Prezbiter \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Prawos\u0142awny prezbiter w stroju liturgicznym Prezbiter (gr. \u03c0\u03c1\u03b5\u03c3\u03b2\u03cd\u03c4\u03b5\u03c1\u03bf\u03c2, \u201estarszy\u201d; \u0142ac. presbyter) \u2013 urz\u0105d we wsp\u00f3lnotach chrze\u015bcija\u0144skich. Prezbiterzy stanowi\u0105 najwi\u0119ksz\u0105 liczebnie","datePublished":"2018-05-02","dateModified":"2018-05-02","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/2\/26\/Eucharistic_bread.jpg\/250px-Eucharistic_bread.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/2\/26\/Eucharistic_bread.jpg\/250px-Eucharistic_bread.jpg","height":"194","width":"250"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2018\/05\/02\/prezbiter-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":11162,"articleBody":"    Prawos\u0142awny prezbiter w stroju liturgicznym  Prezbiter (gr. \u03c0\u03c1\u03b5\u03c3\u03b2\u03cd\u03c4\u03b5\u03c1\u03bf\u03c2, \u201estarszy\u201d; \u0142ac. presbyter) \u2013 urz\u0105d we wsp\u00f3lnotach chrze\u015bcija\u0144skich.Prezbiterzy stanowi\u0105 najwi\u0119ksz\u0105 liczebnie grup\u0119 w\u015br\u00f3d duchowie\u0144stwa hierarchicznego w ko\u015bcio\u0142ach, w kt\u00f3rych hierarchia duchowie\u0144stwa wyst\u0119puje \u2013 s\u0105 duchownymi drugiego stopnia, pomocnikami biskupa. Na mocy sukcesji apostolskiej urz\u0119du, prezbiter posiada mandat od aposto\u0142\u00f3w Chrystusa do przewodniczenia \u017cyciu i modlitwie Ko\u015bcio\u0142a. W Ko\u015bciele katolickim, prawos\u0142awnym i, pod pewnym wzgl\u0119dem, tak\u017ce anglika\u0144skim, pos\u0142uga ta jest zaliczana do sakrament\u00f3w i jest urz\u0119dem kap\u0142a\u0144skim.Prezbiterat od pocz\u0105tku istnienia Ko\u015bcio\u0142a chrze\u015bcija\u0144skiego by\u0142 kontynuacj\u0105 urz\u0119du apostolskiego, ustanowionego przez Jezusa Chrystusa. Do \u015bmierci ostatniego z Aposto\u0142\u00f3w, \u015bw. Jana w ok. 104 r., pos\u0142uga prezbiter\u00f3w mia\u0142a funkcj\u0119 pomocnicz\u0105 w stosunku do pos\u0142ugi apostolskiej. Byli oni uosobieniem w\u0142adzy pochodz\u0105cej od Chrystusa w odniesieniu do wsp\u00f3lnoty ko\u015bcielnej (por. 2 Kor 3,6)[1].Dzieje Apostolskie m\u00f3wi\u0105 o pos\u0142udze prezbiter\u00f3w w pierwotnym ko\u015bciele jerozolimskim. Uczestniczyli w soborze jerozolimskim (Dz 15,2), odebrali wsparcie dla ko\u015bcio\u0142a w Jerozolimie wys\u0142ane przez inne ko\u015bcio\u0142y (Dz 11,30). Aposto\u0142owie ustanawiali ich w ko\u015bcio\u0142ach powstaj\u0105cych po \u015bwiecie w wyniku g\u0142oszenia S\u0142owa Bo\u017cego (Dz 14,23; 20,17; 21,18)[2].Table of ContentsKorzenie starotestamentalne[edytuj | edytuj kod]Czasy apostolskie[edytuj | edytuj kod]Pierwsze cztery stulecia[edytuj | edytuj kod]Nauczanie Magisterium Ko\u015bcio\u0142a[edytuj | edytuj kod]Prezbiterat w prawie kanonicznym[edytuj | edytuj kod]Zadania i obowi\u0105zki[edytuj | edytuj kod]Funkcje \u015bwieckie[edytuj | edytuj kod]Udzielanie \u015bwi\u0119ce\u0144[edytuj | edytuj kod]Postulat dopuszczenia kobiet do prezbiteratu[edytuj | edytuj kod]Argumenty deklaracji Inter insignores[edytuj | edytuj kod]Stanowisko kobiet-teolog\u00f3w[edytuj | edytuj kod]Celibat prezbiter\u00f3w[edytuj | edytuj kod]Prezbiter w Ko\u015bcio\u0142ach protestanckich[edytuj | edytuj kod]Korzenie starotestamentalne[edytuj | edytuj kod]Termin \u201estarsi\u201d (gr. \u03c0\u03c1\u03b5\u03c3\u03b2\u03c5\u03c4\u03b5\u03c1\u03bf\u03b9) u\u017cywany w Ko\u015bciele apostolskim, nie zosta\u0142 przyj\u0119ty bez zwi\u0105zku z tradycyjn\u0105 organizacj\u0105 spo\u0142eczno\u015bci Izraela. Za czas\u00f3w Chrystusa \u201estarsi\u201d stanowili grono przyw\u00f3dc\u00f3w religijnych narodu wybranego. M\u00f3wi\u0105 o nich Ewangelie, np. wtedy, gdy chc\u0105c ukara\u0107 kobiet\u0119 cudzo\u0142o\u017cn\u0105 odst\u0105pili ze wstydem od swego zamiaru pod wp\u0142ywem Jezusa (J 8,9). Ich tradycja, \u201etradycja starszych\u201d by\u0142a wzorem dla faryzeuszy i uczonych w Pi\u015bmie odno\u015bnie do obmy\u0107 rytualnych (Mk 7,3.5). \u201eStarsi\u201d \u2013 wed\u0142ug zapowiedzi Jezusa \u2013 mieli Go odrzuci\u0107 (Mk 8,31) i, rzeczywi\u015bcie, stali za Jego aresztowaniem (Mt 26,47; Mk 14,43; \u0141k 22,52). Nast\u0119pnie prze\u015bladowali Ko\u015bci\u00f3\u0142 w Jerozolimie (Dz 4,5; 6,12).  Ju\u017c za czas\u00f3w Moj\u017cesza istnieli \u201estarsi Izraela\u201d (Wj 17,5\u20136; 19,7), byli przyw\u00f3dcami poszczeg\u00f3lnych rod\u00f3w (Pwt 31,9; Joz 7,6). O \u201estarszych\u201d jest mowa w czasach s\u0119dzi\u00f3w (1 Sm 4,3), a tak\u017ce w czasach kr\u00f3l\u00f3w, kiedy przekazali sw\u0105 w\u0142adz\u0119 Salomonowi (2 Sm 5,3); ich rola widoczna jest przy przenosinach Arki Przymierza (1 Krl 8,1)[2].Czasy apostolskie[edytuj | edytuj kod]Prezbiterzy \u2013 starsi w Nowym Testamencie byli ustanawiani przez nak\u0142adanie r\u0105k (Sakrament \u015bwi\u0119ce\u0144). Nie wyst\u0119puje nazwa \u201ekap\u0142an\u201d.W li\u015bcie Jakuba mowa jest o starszych (gr. \u03c0\u03c1\u03b5\u03c3\u03b2\u03c5\u03c4\u03b5\u03c1\u03bf\u03b9), kt\u00f3rzy mieli by\u0107 wzywani do chorych, by ich namaszcza\u0107 (Jk 5,14). Szczeg\u00f3lnym \u017ar\u00f3d\u0142em poznania prezbiteratu w okresie apostolskim s\u0105 Listy \u015bw. Paw\u0142a. Zadaniem prezbiter\u00f3w by\u0142o g\u0142oszenie s\u0142owa i nauczanie oraz przewodzenie poszczeg\u00f3lnym wsp\u00f3lnotom (1 Tm 5,17). Dzia\u0142ali jako kolegium. 1. List do Tymoteusza m\u00f3wi o na\u0142o\u017ceniu r\u0105k [kolegium] prezbiter\u00f3w (gr. \u03c0\u03c1\u03b5\u03c3\u03b2\u03c5\u03c4\u03b5\u03c1\u03b9\u03bf\u03bd) w czasie \u015bwi\u0119ce\u0144, kt\u00f3re otrzyma\u0142 Tymoteusz. Termin presbyterion oznacza w\u0142a\u015bnie kolegium, zesp\u00f3\u0142 prezbiter\u00f3w (1 Tm 4,14). Przewodniczyli oni Eucharystii. Byli str\u00f3\u017cami depozytu wiary i zarz\u0105dzali lokaln\u0105 wsp\u00f3lnot\u0105 Ko\u015bcio\u0142a (Tt 1,5). \u015awi\u0119ty Pawe\u0142 wymienia te\u017c cechy moralne \u201estarszego\u201d \u2013 ta nazwa wydaje si\u0119 by\u0107 dla Aposto\u0142a na tyle szeroka, \u017ce obejmuje obie pos\u0142ugi, prezbitera i biskupa \u2013 winien by\u0107 go\u015bcinny, mi\u0142uj\u0105cy dobro, sprawiedliwy, pobo\u017cny, pow\u015bci\u0105gliwy, przestrzegaj\u0105cy zdrowej nauki apostolskiej, w pe\u0142ni gotowy do dawania stosownych upomnie\u0144. Z kandydowania do tej pos\u0142ugi wyklucza\u0142y takie wady jak: zarozumia\u0142o\u015b\u0107, chciwo\u015b\u0107, sk\u0142onno\u015b\u0107 do gniewu, pija\u0144stwo i wszczynanie awantur (Tt 1,7\u20139; 1 Tm 3,1\u20137). Kandydaci na prezbiter\u00f3w nie mogli by\u0107 powt\u00f3rnie o\u017cenionymi. Prezbiter winien by\u0107 \u201em\u0119\u017cem jednej \u017cony\u201d i sprawdzi\u0107 si\u0119 w domu, jako g\u0142owa rodziny, zw\u0142aszcza w wychowywaniu w\u0142asnych dzieci (Tt 1,5\u20136)[2].Historycy chrze\u015bcija\u0144stwa przypuszczaj\u0105, \u017ce w I w. ka\u017cdy ko\u015bci\u00f3\u0142 lokalny (partykularny) (zb\u00f3r), posiada\u0142 rad\u0119 starszych, swego rodzaju kolegium prezbiter\u00f3w (prezbiterium), kt\u00f3ra nim zarz\u0105dza\u0142a. Na prze\u0142omie I i II w. starsi przewodnicz\u0105cy zebraniom kolegium przyj\u0119li tytu\u0142 biskupa. Najwcze\u015bniejszym \u015bwiadectwem s\u0105 Listy Ignacego Antioche\u0144skiego (30\u2013107). W jego okresie odnajdujemy ju\u017c jasno wyznaczon\u0105 trzystopniow\u0105 hierarchi\u0119 w danym ko\u015bciele lokalnym: jednego biskupa, grupy prezbiter\u00f3w (prezbiterium), i grupy diakon\u00f3w (por. List do Magnezjan 2\u20133)[3][4].O pos\u0142udze \u201estarszych\u201d pisa\u0142 tak\u017ce \u015bw. Piotr Aposto\u0142. Jego pierwszy list m\u00f3wi jednocze\u015bnie o kr\u00f3lewskim kap\u0142a\u0144stwie wszystkich wierz\u0105cych (1 P 2,9; por. Wj 19,5; 23,22), st\u0105d jest dobrym \u017ar\u00f3d\u0142em do zbadania r\u00f3\u017cnic i wsp\u00f3\u0142zale\u017cno\u015bci mi\u0119dzy pos\u0142ug\u0105 prezbiteratu a kap\u0142a\u0144stwem chrze\u015bcijan. W pi\u0105tym rozdziale ukazuje, \u017ce \u201estarsi\u201d maj\u0105 szczeg\u00f3lny zwi\u0105zek z misterium paschalnym Chrystusa, z Jego M\u0119k\u0105 i zmartwychwstaniem. Zwi\u0105zek ten ukazuje wsp\u00f3lny fundament dla prezbiteratu i kap\u0142a\u0144stwa wszystkich chrze\u015bcijan (por. 1P 2,4):  Starszych wi\u0119c, kt\u00f3rzy s\u0105 w\u015br\u00f3d was, prosz\u0119, ja r\u00f3wnie\u017c starszy, a przy tym \u015bwiadek Chrystusowych cierpie\u0144 oraz uczestnik tej chwa\u0142y, kt\u00f3ra ma si\u0119 objawi\u0107: pa\u015bcie stado Bo\u017ce, kt\u00f3re jest przy was, strzeg\u0105c go nie pod przymusem, ale z w\u0142asnej woli, jak B\u00f3g chce; nie ze wzgl\u0119du na niegodziwe zyski, ale z oddaniem; i nie jak ci, kt\u00f3rzy ciemi\u0119\u017c\u0105 gminy, ale jako \u017cywe przyk\u0142ady dla stada. Kiedy za\u015b objawi si\u0119 Najwy\u017cszy Pasterz, otrzymacie niewi\u0119dn\u0105cy wieniec chwa\u0142y. (1 P 5,1\u20134)Jak zauwa\u017cy\u0142 Albert Vanhoye SI, Piotr odnosi pos\u0142ug\u0119 prezbiter\u00f3w do dzia\u0142ania Chrystusa arcypasterza (Najwy\u017cszego Pasterza). Po grecku s\u0142owo to (archipo\u00edmenos) przypomina s\u0142owo arcykap\u0142an (archiere\u00fas). Piotr u\u017cywa te\u017c s\u0142owa ep\u00edskopein, pochodz\u0105cego od ep\u00edskopos, od kt\u00f3rego utworzono s\u0142owo biskup. Nazwa prezbiterzy, dos\u0142ownie starsi, by\u0142a u\u017cywana wcze\u015bniej we wsp\u00f3lnotach hebrajskich, kt\u00f3re w diasporze m\u00f3wi\u0142y po grecku. Nazw\u0119 t\u0119 przej\u0119\u0142y wsp\u00f3lnoty chrze\u015bcija\u0144skie pochodzenia \u017cydowskiego, sk\u0105d upowszechni\u0142a si\u0119 w ca\u0142ym chrze\u015bcija\u0144stwie. By\u0142a u\u017cywana tak\u017ce w ko\u015bcio\u0142ach za\u0142o\u017conych przez Aposto\u0142a Paw\u0142a z Tarsu. Oznacza\u0142a tam, charakterystycznego dla struktury Ko\u015bcio\u0142a, wy\u015bwi\u0119conego szafarza. Dzieje Apostolskie kilkakrotnie wspominaj\u0105, \u017ce Pawe\u0142 i Barnaba ustanowili kilku starszych we wsp\u00f3lnotach przez siebie za\u0142o\u017conych. Pawe\u0142 zwo\u0142a\u0142 starszych gdy przyby\u0142 do Efezu (Dz 20,17\u201338). S\u0142owo to wyst\u0119puje w tym znaczeniu w sumie w sze\u015bciu Listach Nowego Testamentu[5].Klemens Rzymski ok. 95 r. pisa\u0142 w Li\u015bcie do Koryntian o sukcesji apostolskiej, jako maj\u0105cej sprzyja\u0107 pokojowi w Ko\u015bciele. Jej pierwowz\u00f3r odnajdywa\u0142 w Starym Testamencie. Biskupa mo\u017cna por\u00f3wna\u0107 do arcykap\u0142ana, a prezbiter\u00f3w do kap\u0142an\u00f3w-lewit\u00f3w, maj\u0105cych szczeg\u00f3lny udzia\u0142 w jego pos\u0142udze[6].Pierwsze cztery stulecia[edytuj | edytuj kod]Wed\u0142ug Joannesa Zizioulasa, pocz\u0105wszy od czas\u00f3w ojc\u00f3w apostolskich wszystkie zachowane teksty liturgiczne i kanoniczne pierwszych trzech stuleci (np. Tradycja apostolska Hipolita i syryjskie Didascalia Apostolorum) \u015bwiadcz\u0105, \u017ce w odniesieniu do celebracji eucharystycznych, zadaniem prezbiter\u00f3w by\u0142o jedynie asystowanie biskupowi, kt\u00f3ry by\u0142 w\u0142a\u015bciwym i wy\u0142\u0105cznym przewodnicz\u0105cym Eucharystii. I dlatego z pocz\u0105tku jedynie biskup by\u0142 nazywany hiereus lub sacerdos w nawi\u0105zaniu do arcykap\u0142a\u0144skiego tytu\u0142u Jezusa. Zizioulas zwr\u00f3ci\u0142 uwag\u0119 na modlitw\u0119 \u015bwi\u0119ce\u0144 prezbiteratu zawart\u0105 we fragmencie Tradycji Hipolita:Modlitwa przeznaczona do \u015bwi\u0119cenia prezbiter\u00f3w podawana przez Tradycj\u0119 Apostolsk\u0105 (Hipolita), w przeciwie\u0144stwie do przeznaczonej do \u015bwi\u0119cenia biskup\u00f3w, nie wie nic o prawie prezbiter\u00f3w do ofiarowania Eucharystii. Zamiast tej funkcji, kandydat, kt\u00f3rego \u015bwi\u0119cenia w\u0142\u0105czaj\u0105 do grona pezbiter\u00f3w, otrzymuje charyzmat: (a) do rz\u0105dzenia ludem Bo\u017cym z czystym sercem, jako kontynuacj\u0119 pracy starszych (prezbiter\u00f3w) Starego Testamentu wybranych przez Moj\u017cesza, oraz (b) nauczania i napominania ludu. Rzeczywi\u015bcie, prezbiterzy pocz\u0105tkowo jawi\u0105 si\u0119 jako doradcy biskupa w administracji i tworz\u0105 rad\u0119 Biskupi\u0105 (synedrion)[7].Radykaln\u0105 zmian\u0119 \u2013 zauwa\u017ca Zizioulas \u2013 obserwuje si\u0119 w tekstach pochodz\u0105cych z IV w., m.in. tak\u017ce w p\u00f3\u017aniejszych, przeredagowanych wydaniach Tradycji Hipolita, zwanych Kanonami Hipolita czy w \u00f3smej ksi\u0119dze Konstytucji apostolskich. W tym czasie pojawia si\u0119 pogl\u0105d, \u017ce biskup r\u00f3\u017cni si\u0119 od prezbitera jedynie w prawie do udzielania \u015bwi\u0119ce\u0144. Podobnie wypowiadaj\u0105 si\u0119 Hieronim i Jan Chryzostom[8]  Dopiero te\u017c na prze\u0142omie III i IV w. prezbiter\u00f3w zacz\u0119to nazywa\u0107 kap\u0142anami.    Herb prezbitera (na ta\u015bmie pod tarcz\u0105 znajduje si\u0119 dewiza)    W Ko\u015bciele katolickim prezbiterat jest hierarchicznym stopniem \u015bwi\u0119ce\u0144 wy\u017cszym od diakonatu, a ni\u017cszym od episkopatu.Po II soborze watyka\u0144skim \u2013 na wz\u00f3r staro\u017cytny \u2013 przywr\u00f3cono udzia\u0142 prezbiterium, czyli og\u00f3\u0142u prezbiter\u00f3w w zarz\u0105dzaniu ko\u015bcio\u0142em partykularnym (diecezj\u0105). Prezbiterium nie wykonuje jednak tego uprawnienia bezpo\u015brednio, lecz za po\u015brednictwem reprezentuj\u0105cego je organu \u2013 rady prezbiterialnej (\u0142ac. consilium presbyteriale), zwanej w Polsce rad\u0105 kap\u0142a\u0144sk\u0105. Wed\u0142ug Kodeksu Prawa Kanonicznego biskup diecezjalny jest przewodnicz\u0105cym rady kap\u0142a\u0144skiej[9]. Cz\u0119\u015b\u0107 teolog\u00f3w, historyk\u00f3w ko\u015bcio\u0142a i kanonist\u00f3w uwa\u017ca, \u017ce biskup jest nie tylko przewodnicz\u0105cym prezbiterium, ale te\u017c wchodzi w jego sk\u0142ad jako cz\u0142onek. Jest wi\u0119c w pewnym sensie tak\u017ce prezbiterem, tyle \u017ce najwa\u017cniejszym i posiadaj\u0105cym od prze\u0142omu I i II w. odmienny tytu\u0142 od pozosta\u0142ych prezbiter\u00f3w, wynikaj\u0105cy z sakry. (Jeszcze aposto\u0142 Piotr w pierwszym wieku u\u017cywa\u0142 tytu\u0142u sumbresbyteros, czyli wsp\u00f3\u0142starszy, wsp\u00f3\u0142prezbiter, a Tymoteusz by\u0142 ustanawiany przez w\u0142o\u017cenie r\u0105k aposto\u0142a Paw\u0142a i kolegium prezbiter\u00f3w. Odleg\u0142ym tego echem jest wk\u0142adanie r\u0105k na przyjmuj\u0105cego \u015bwi\u0119cenia prezbiteratu nie tylko przez biskupa, ale tak\u017ce przez prezbiter\u00f3w).Nauczanie Magisterium Ko\u015bcio\u0142a[edytuj | edytuj kod]Wed\u0142ug Katechizmu Ko\u015bcio\u0142a Katolickiego, podstawowym zadaniem prezbiter\u00f3w jest pos\u0142uga kap\u0142a\u0144stwu wsp\u00f3lnemu wiernych \u015bwieckich, poprzez gromadzenie ich w Ko\u015bciele \u2013 Ciele Chrystusa i umo\u017cliwianie rozwoju \u0142aski ich chrztu:Podczas gdy kap\u0142a\u0144stwo wsp\u00f3lne wiernych urzeczywistnia si\u0119 przez rozw\u00f3j \u0142aski chrztu, przez \u017cycie wiar\u0105, nadziej\u0105 i mi\u0142o\u015bci\u0105, przez \u017cycie wed\u0142ug Ducha, to kap\u0142a\u0144stwo urz\u0119dowe s\u0142u\u017cy kap\u0142a\u0144stwu wsp\u00f3lnemu. Przyczynia si\u0119 ono do rozwoju \u0142aski chrztu wszystkich chrze\u015bcijan. Jest ono jednym ze \u015brodk\u00f3w, przez kt\u00f3re Chrystus nieustannie buduje i prowadzi sw\u00f3j Ko\u015bci\u00f3\u0142. Dlatego przekazuje si\u0119 je przez osobny sakrament, a mianowicie sakrament \u015bwi\u0119ce\u0144. (KKK 1547)Poniewa\u017c Ko\u015bci\u00f3\u0142 najbardziej buduje si\u0119 przez Eucharysti\u0119, podstawow\u0105 pos\u0142ug\u0105 prezbiter\u00f3w jest przewodniczenie celebracjom eucharystycznym (KKK 1566). Jednak, by wierni mogli owocnie uczestniczy\u0107 w Eucharystii, niezb\u0119dne jest ich wzrastanie w wierze. Dlatego, zgodnie z odnowion\u0105 wizj\u0105 prezbiteratu przez II sob\u00f3r watyka\u0144ski, r\u00f3wnie wa\u017cnym zadaniem prezbitera jest g\u0142oszenie s\u0142owa Bo\u017cego i gromadzenie tych, kt\u00f3rzy z wiar\u0105 przyjmuj\u0105 to s\u0142owo.Te dwa, nieraz wcze\u015bniej przeciwstawiane, uj\u0119cia roli ksi\u0119dza: z jednej strony jego konsekracja do sprawowania kultu Bo\u017cego i adoracji Boga, z drugiej strony jego misja ewangelizacji \u015bwiata zosta\u0142y pojednane w dekrecie II soboru watyka\u0144skiego o prezbiterach Presbyterorum ordinis (1965). Dekret pokazuje, wpisuj\u0105c si\u0119 w eklezjologi\u0119 soboru, \u017ce obydwa wymiary s\u0105 wa\u017cne i uzupe\u0142niaj\u0105 si\u0119. S\u0105 one bowiem przed\u0142u\u017ceniem, we wsp\u00f3\u0142pracy z biskupami, misji Aposto\u0142\u00f3w (por. PO 1 i 10). Zar\u00f3wno pos\u0142uga S\u0142owa Bo\u017cego, jak i przewodniczenie celebracji eucharystycznej by\u0142o w sercu urz\u0119du i misji apostolskiej i s\u0105 nadal w centrum prezbiteratu (por PO 3 i 4). Dokument przywr\u00f3ci\u0142 te\u017c \u015bwiadomo\u015b\u0107 przyporz\u0105dkowania prezbiteratu pos\u0142udze biskup\u00f3w, jako stanu podporz\u0105dkowanego. Natura podporz\u0105dkowania stanu prezbiter\u00f3w by\u0142a zaciemniona w teologii scholastycznej, kt\u00f3ra akcentowa\u0142a powi\u0105zanie zar\u00f3wno prezbitera, jak i biskupa z w\u0142adz\u0105 sprawowania eucharystii, bez w\u0142a\u015bciwego rozr\u00f3\u017cnienia stan\u00f3w[10].Dekret o pos\u0142udze i \u017cyciu prezbiter\u00f3w Presbiterorum ordinis wi\u0105\u017ce misj\u0119 ksi\u0119\u017cy z centralnym poj\u0119ciem chrze\u015bcija\u0144stwa, kt\u00f3rym jest Dobra Nowina, nazywana te\u017c Ewangeli\u0105. Przepowiadanie Dobrej Nowiny jest swego rodzaju terminem technicznym, specyficznym dla teologii chrze\u015bcija\u0144skiej, kt\u00f3ra rozumie go jako propagowanie przyj\u0119cia duchowej mocy, p\u0142yn\u0105cej od ukrzy\u017cowanego i zmartwychwsta\u0142ego Jezusa Chrystusa, a wraz z ni\u0105 odnowionej, po zepsuciu przez grzech pierworodny, natury ludzkiej. Rozg\u0142aszanie tego duchowego wydarzenia i tajemnicy oraz w\u0142\u0105czanie w nie ludzi jest przez dekret ukazane jako g\u0142\u00f3wna misja prezbiter\u00f3w:Lud Bo\u017cy jednoczy si\u0119 przez s\u0142owo Boga \u017cywego, wymagane z ca\u0142\u0105 s\u0142uszno\u015bci\u0105 z ust kap\u0142an\u00f3w. Poniewa\u017c za\u015b nikt nie mo\u017ce by\u0107 zbawionym je\u015bli by wpierw nie uwierzy\u0142, prezbiterzy, jako wsp\u00f3\u0142pracownicy biskup\u00f3w, maj\u0105 przede wszystkim obowi\u0105zek opowiadania wszystkim Ewangelii Bo\u017cej, aby wype\u0142niaj\u0105c nakaz Pana: Id\u0105c na ca\u0142y \u015bwiat, g\u0142o\u015bcie Ewangeli\u0119 wszelkiemu stworzeniu\u201d (Mk 16,15), tworzyli i pomna\u017cali Lud Bo\u017cy. Przez zbawcze bowiem s\u0142owo rodzi si\u0119 wiara w sercach niewierz\u0105cych, a w sercach wierz\u0105cych rozwija; dzi\u0119ki niej powstaje i wzrasta wsp\u00f3lnota wiernych, wed\u0142ug s\u0142\u00f3w Aposto\u0142a: \u201eWiara ze s\u0142uchania, a s\u0142uchanie przez s\u0142owo Chrystusowe\u201d (Rz 10,17) \/Presbyterorum ordinis 4\/[11].Wed\u0142ug dekretu, g\u0142oszenie s\u0142owa Bo\u017cego, od kt\u00f3rego zaczyna si\u0119 pos\u0142uga prezbiter\u00f3w, otrzymuje sw\u0105 moc z Eucharystii i do niej prowadzi (Presbyterorum ordinis 2). Sprawowanie tego sakramentu nale\u017cy wi\u0119c do najwa\u017cniejszych zada\u0144 prezbitera, aby wierni stali si\u0119 cia\u0142em tak wielkiej G\u0142owy (por. Kol 1,18).R\u00f3wnie\u017c Konstytucja Lumen gentium w punkcie 11 stwierdza, \u017ce prezbiterzy ustanawiani s\u0105 w imi\u0119 Chrystusa, aby karmili Ko\u015bci\u00f3\u0142 s\u0142owem i \u0142ask\u0105 Bo\u017c\u0105[12].Prezbiterat w prawie kanonicznym[edytuj | edytuj kod]Prawo kanoniczne Ko\u015bcio\u0142a reguluje pos\u0142ug\u0119 prezbiter\u00f3w w ko\u015bciele wi\u0105\u017c\u0105c ich \u015bci\u015ble z biskupami, by wype\u0142niali powierzone przez niego zadania w diecezji (KPK 274, \u00a7 2). Do tego nawi\u0105zuj\u0105 znaki sakramentu \u015bwi\u0119ce\u0144, kt\u00f3rymi s\u0105: gest na\u0142o\u017cenia r\u0105k przez biskupa oraz przysi\u0119ga wierno\u015bci biskupowi (KKK 1567, 1568).Zadania i obowi\u0105zki[edytuj | edytuj kod]Zadaniem prezbitera, wed\u0142ug Kodeksu, jest budowanie, we wsp\u00f3\u0142pracy ze \u015bwieckimi, Ko\u015bcio\u0142a okre\u015blonego mianem Cia\u0142a Chrystusa (por. 1 Kor 12,1\u201331). M\u00f3wi o tym kanon 275:\u00a7 1. Wszyscy duchowni, zw\u0142aszcza \u017ce podejmuj\u0105 to samo dzie\u0142o, mianowicie budowanie Chrystusowego Cia\u0142a, winni by\u0107 z\u0142\u0105czeni ze sob\u0105 w\u0119z\u0142em braterstwa i modlitwy oraz wsp\u00f3\u0142pracowa\u0107 mi\u0119dzy sob\u0105, wed\u0142ug przepis\u00f3w prawa partykularnego.Kanon w drugim paragrafie wskazuje te\u017c, \u017ce prezbiter winien dostrzec, \u017ce w Ko\u015bciele s\u0105 te\u017c inne pos\u0142ugi, wykonywane przez \u015bwieckich. Prezbiter ma te pos\u0142ugi aktywnie wspiera\u0107:\u00a7 2. Duchowni powinni uzna\u0107 i popiera\u0107 misj\u0119, jak\u0105 \u015bwieccy, ka\u017cdy wed\u0142ug swojej roli, wykonuj\u0105 w Ko\u015bciele i \u015bwiecie[13].Prezbiterzy, zgodnie z prawem kanonicznym, maj\u0105 wzrasta\u0107 w \u015bwi\u0119to\u015bci, maj\u0105 posila\u0107 swoje duchowe \u017cycie z podw\u00f3jnego sto\u0142u: Pisma \u015bwi\u0119tego i Eucharystii; codziennie sprawowa\u0107 Eucharysti\u0119 i liturgi\u0119 godzin, odprawia\u0107 osobiste rekolekcje, regularnie prowadzi\u0107 modlitw\u0119 my\u015bln\u0105, cz\u0119sto przyst\u0119powa\u0107 do sakramentu pokuty, mie\u0107 szczeg\u00f3lne nabo\u017ce\u0144stwo do Bogurodzicy Dziewicy. Prawo zach\u0119ca te\u017c, by praktykowali inne powszechne i partykularne \u015brodki u\u015bwi\u0119cenia (kan. 276 \u00a7 2 p.1\u20135).Prezbiterzy maj\u0105 dba\u0107 o sta\u0142y rozw\u00f3j intelektualny, czyli kontynuowa\u0107 studia teologiczne (kan. 279 \u00a7 1).W obrz\u0105dku rzymskim prezbiterzy maj\u0105 zachowywa\u0107 wstrzemi\u0119\u017aliwo\u015b\u0107, czyli celibat:Kan. 277 \u2013 \u00a7 1. Duchowni obowi\u0105zani s\u0105 zachowa\u0107 ze wzgl\u0119du na Kr\u00f3lestwo niebieskie doskona\u0142\u0105 i wieczyst\u0105 wstrzemi\u0119\u017aliwo\u015b\u0107; i dlatego zobowi\u0105zani s\u0105 do celibatu, kt\u00f3ry jest szczeg\u00f3lnym darem Bo\u017cym, dzi\u0119ki kt\u00f3remu \u015bwi\u0119ci szafarze mog\u0105 niepodzielnym sercem \u0142atwiej z\u0142\u0105czy\u0107 si\u0119 z Chrystusem, a tak\u017ce swobodniej odda\u0107 si\u0119 s\u0142u\u017cbie Bogu i ludziom.Ka\u017cdy duchowny powinien by\u0107 inkardynowany do jakiego\u015b Ko\u015bcio\u0142a partykularnego, kt\u00f3remu przewodzi biskup diecezjalny (KPK 265).Prezbiter ma obowi\u0105zek rezydowania w diecezji w miejscu wyznaczonym przez biskupa. Ma jednak prawo opuszcza\u0107 diecezj\u0119, zw\u0142aszcza w czasie nale\u017cnych i wystarczaj\u0105cych corocznych wakacji (kan. 283).Prawo m\u00f3wi o te\u017c odpowiednim wynagrodzeniu prezbitera, potrzebnym, by zaspokoi\u0107 potrzeby \u017cyciowe: Wype\u0142niaj\u0105c ko\u015bcieln\u0105 pos\u0142ug\u0119, duchowni zas\u0142uguj\u0105 na wynagrodzenie odpowiednie ich pozycji, z uwzgl\u0119dnieniem zar\u00f3wno natury ich zadania, jak r\u00f3wnie\u017c okoliczno\u015bci miejsca i czasu, dzi\u0119ki kt\u00f3remu mogliby zaspokoi\u0107 potrzeby w\u0142asnego \u017cycia, a tak\u017ce wynagrodzi\u0107 tych, kt\u00f3rych pomocy potrzebuj\u0105.(Kanon 281 \u00a7 1)Zach\u0119ca te\u017c, by z d\u00f3br, kt\u00f3re im przypad\u0142y z racji wykonywania ko\u015bcielnego urz\u0119du, to, co im zbywa po zapewnieniu godziwego utrzymania i wype\u0142nieniu wszystkich obowi\u0105zk\u00f3w w\u0142asnego stanu, niech zechc\u0105 przeznaczy\u0107 na dobro Ko\u015bcio\u0142a i dzie\u0142a mi\u0142o\u015bci. (kan 282 \u00a7 2)Podstawowym[14], przys\u0142uguj\u0105cym na podstawie prawa kanonicznego wynagrodzeniem prezbitera jest stypendium mszalne (kan. 945). Pozosta\u0142e formy wynagrodzenia pieni\u0119\u017cnego dla prezbitera zale\u017cne s\u0105 od decyzji biskupa (kan. 531; 951 \u00a7 1).Funkcje \u015bwieckie[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z kan. 287 \u00a7 2. prezbiterowi nie wolno nale\u017ce\u0107 do partii politycznych i zwi\u0105zk\u00f3w zawodowych, chyba \u017ce \u2013 zdaniem kompetentnej w\u0142adzy ko\u015bcielnej \u2013 b\u0119dzie wymaga\u0142a tego obrona praw Ko\u015bcio\u0142a lub rozw\u00f3j dobra wsp\u00f3lnego.Nie powinien dobrowolnie wciela\u0107 si\u0119 do wojska (kan. 289 \u00a7 1).Prezbiterom zabrania si\u0119 sprawowania funkcji publicznych zwi\u0105zanych z dzia\u0142alno\u015bci\u0105 \u015bwieck\u0105, m\u00f3wi o tym kan. 285:\u00a7 3. Duchownym zabrania si\u0119 przyjmowania publicznych urz\u0119d\u00f3w, z kt\u00f3rymi \u0142\u0105czy si\u0119 udzia\u0142 w wykonywaniu w\u0142adzy \u015bwieckiej.Zgodnie z \u00a7 4 kanonu 285 bez zgody biskupa nie wolno r\u00f3wnie\u017c zarz\u0105dza\u0107 maj\u0105tkiem nale\u017c\u0105cym do \u015bwieckich lub do \u015bwieckich urz\u0119d\u00f3w, z kt\u00f3rymi \u0142\u0105czy si\u0119 obowi\u0105zek sk\u0142adania rachunk\u00f3w, czyli rozlicze\u0144 podatkowych. Zgod\u0119 na taki zarz\u0105d mo\u017ce jednak wyda\u0107 biskup.Udzielanie \u015bwi\u0119ce\u0144[edytuj | edytuj kod]Prezbiterem mo\u017ce zosta\u0107 wy\u0142\u0105cznie ochrzczony m\u0119\u017cczyzna (Kan. 1024). Ponadto kandydat ma mie\u0107 co najmniej 25 lat (kan. 1031) i ma by\u0107 bierzmowany (kan 1033). Przygotowanie do bycia prezbiterem odbywa si\u0119 zazwyczaj w seminarium duchownym (kan. 235 \u00a7 1.).Kanon 1015 m\u00f3wi o tym, \u017ce kandydat na prezbitera ma by\u0107 wy\u015bwi\u0119cony przez w\u0142asnego biskupa, albo przez innego biskupa na podstawie tzw. dymisori\u00f3w, czyli dokumentu polecaj\u0105cego \u015bwi\u0119cenia, wystawionego przez w\u0142asnego biskupa lub ordynariusza, kt\u00f3rym w przypadku os\u00f3b zakonnych, b\u0119dzie prze\u0142o\u017cony prowincji zakonnej (prowincja\u0142):\u00a7 1. Ka\u017cdy kandydat do prezbiteratu i diakonatu powinien by\u0107 wy\u015bwi\u0119cony przez w\u0142asnego biskupa albo na podstawie dymisori\u00f3w udzielonych przez niego zgodnie z prawem.\u00a7 2. W\u0142asny biskup, je\u015bli nie zachodzi uzasadniona przeszkoda, powinien osobi\u015bcie wy\u015bwi\u0119ca\u0107 swoich podw\u0142adnych. Jednak\u017ce nale\u017c\u0105cego do obrz\u0105dku wschodniego nie mo\u017ce godziwie wy\u015bwi\u0119ci\u0107 bez apostolskiego indultu.\u00a7 3. Kto mo\u017ce wystawi\u0107 dymisorie do przyj\u0119cia \u015bwi\u0119ce\u0144, mo\u017ce r\u00f3wnie\u017c sam osobi\u015bcie \u015bwi\u0119ce\u0144 udzieli\u0107, je\u015bli ma sakr\u0119 biskupi\u0105.Prezbiter podlega wy\u0142\u0105cznie w\u0142adzy biskupa diecezji, kt\u00f3ry udzieli\u0142 mu \u015bwi\u0119ce\u0144, natomiast biskup nie mo\u017ce udzieli\u0107 \u015bwi\u0119ce\u0144 nikomu, kto nie chce by\u0107 mu podleg\u0142y (np. pochodzi z innej diecezji, w kt\u00f3rej chce pracowa\u0107) (kan. 265; kan. 1015 \u00a7 1; kan. 1016). Wyj\u0105tek stanowi\u0105 odr\u0119bne, pisemne umowy mi\u0119dzy biskupami lub biskupem a zgromadzeniem zakonnym (dymisorie) (kan. 266 \u00a7 2,3; kan. 268; kan. 1017; kan. 1019). Po otrzymaniu \u015bwi\u0119ce\u0144 prezbiter mo\u017ce zmieni\u0107 swoj\u0105 diecezj\u0119 pracy wy\u0142\u0105cznie na podstawie dokument\u00f3w umowy pomi\u0119dzy biskupami (inkardynacja) (kan. 267, kan. 271 \u00a7 1).Decyzja o udzieleniu \u015bwi\u0119ce\u0144 prezbiteratu nale\u017cy do biskupa. Prawo kanoniczne od czas\u00f3w soboru trydenckiego oczekuje od prezbiter\u00f3w, opr\u00f3cz predyspozycji moralnych, r\u00f3wnie\u017c intelektualnych. M\u00f3wi o tym kan. 1029:Do \u015bwi\u0119ce\u0144 nale\u017cy dopuszcza\u0107 jedynie tych, kt\u00f3rzy \u2013 wed\u0142ug roztropnej oceny w\u0142asnego biskupa albo kompetentnego prze\u0142o\u017conego wy\u017cszego \u2013 po rozwa\u017ceniu wszystkich okoliczno\u015bci, maj\u0105 nieska\u017con\u0105 wiar\u0119, kieruj\u0105 si\u0119 prawid\u0142ow\u0105 intencj\u0105, posiadaj\u0105 wymagan\u0105 wiedz\u0119, ciesz\u0105 si\u0119 dobr\u0105 opini\u0105, maj\u0105 nienaganne obyczaje, wypr\u00f3bowane cnoty, jak r\u00f3wnie\u017c inne przymioty fizyczne i psychiczne, odpowiadaj\u0105ce przyjmowanemu \u015bwi\u0119ceniu.W tradycji \u0142aci\u0144skiej przyj\u0119t\u0105 zasad\u0105 i wymogiem jest bez\u017cenno\u015b\u0107 prezbiter\u00f3w[15], podczas gdy tradycje wschodnie nie nak\u0142adaj\u0105 takiego zobowi\u0105zania. Inne konieczne wymagania do zostania prezbiterem to konieczno\u015b\u0107 bierzmowania i uko\u0144czenia dwudziestego pi\u0105tego roku \u017cycia.Prezbiter jest zwyk\u0142ym szafarzem Eucharystii (kan. 900 \u00a7 1). Za zgod\u0105 biskupa ma prawo do g\u0142oszenia w czasie mszy kaza\u0144 i homilii (kan. 764) oraz do katechizacji (misja kanoniczna) (kan. 774 \u00a7 1; kan. 775 \u00a7 1). Zwyk\u0142ym strojem liturgicznym prezbitera podkre\u015blaj\u0105cym jego urz\u0105d w liturgii jest alba, cingulum, stu\u0142a przewieszona przez szyj\u0119 oraz ornat (OWMR 336, 340).Na polecenie biskupa prezbiter mo\u017ce by\u0107 szafarzem bierzmowania.Na mocy \u015bwi\u0119ce\u0144 jest szafarzem chrztu, namaszczenia chorych oraz sakramentu pojednania. Jest urz\u0119dowym \u015bwiadkiem ma\u0142\u017conk\u00f3w w czasie zawierania przez nich sakramentu ma\u0142\u017ce\u0144stwa. R\u00f3wnie\u017c na mocy swego urz\u0119du kap\u0142a\u0144skiego prezbiter jest szafarzem sakramentali\u00f3w. Egzorcyzmy wolno jednak prezbiterowi sprawowa\u0107 wy\u0142\u0105cznie na polecenie lub za zgod\u0105 biskupa (kan. 1172).\u015awi\u0119cenia prezbiteratu nigdy nie trac\u0105 swej wa\u017cno\u015bci, jednak wyrok Stolicy Apostolskiej mo\u017ce prezbitera wykluczy\u0107 ze stanu duchownego (\u2192 kara ko\u015bcielna). Wykluczenie z duchowie\u0144stwa nie zwalnia celibatariusza od zachowania bez\u017ce\u0144stwa. Dyspensy od celibatu udziela w oddzielnym procesie papie\u017c. Prezbiter wykluczony ze swojego stanu nie mo\u017ce ponownie do niego powr\u00f3ci\u0107, chyba \u017ce stosownej zgody udzieli mu Stolica Apostolska (por. Kan 290\u2013293).Prezbiterzy stanowi\u0105 najliczniejsz\u0105 grup\u0119 katolickiego duchowie\u0144stwa, obok biskup\u00f3w i diakon\u00f3w.Postulat dopuszczenia kobiet do prezbiteratu[edytuj | edytuj kod]W dwudziestym wieku, zw\u0142aszcza po II soborze watyka\u0144skim, zacz\u0119\u0142y podnosi\u0107 si\u0119 g\u0142osy w Ko\u015bciele katolickim, by funkcj\u0119 prezbitera mog\u0142y pe\u0142ni\u0107 tak\u017ce kobiety. By\u0142 to postulat g\u0142\u00f3wnie progresywnych katolickich feministek. Inspiracj\u0105 by\u0142o zezwolenie na pe\u0142nienie funkcji pastora w niekt\u00f3rych wsp\u00f3lnotach tradycji reformacyjnej.Papie\u017c i Stolica Apostolska zabierali kilkakrotnie g\u0142os w tej sprawie, deklaruj\u0105c, \u017ce Ko\u015bci\u00f3\u0142 nie jest w\u0142adny zmieni\u0107 woli samego Chrystusa, kt\u00f3ry pozostawiaj\u0105c prezbiterat dla m\u0119\u017cczyzn nie kierowa\u0142 si\u0119 ani \u017cadnymi uprzedzeniami do kobiet, ani zwyczajami spo\u0142ecznymi, lecz racjami teologicznymi:Za Paw\u0142a VI wydano na ten temat deklaracj\u0119 Inter insignores (1976), Jan Pawe\u0142 II pisa\u0142 o tym w li\u015bcie Ordinatio sacerdotalis (1994), a tak\u017ce wcze\u015bniej w li\u015bcie o godno\u015bci kobiet Mulieris dignitatem (1988).Argumenty deklaracji Inter insignores[edytuj | edytuj kod]W 1976 r. Kongregacja Nauki Wiary wyda\u0142a deklaracj\u0119 Inter insignores podpisan\u0105 przez jej \u00f3wczesnego prefekta kard. Franjo \u0160epera[17]. Przedstawiono w niej obszern\u0105 analiz\u0119 historyczn\u0105 i teologiczn\u0105 dotycz\u0105c\u0105 tego zagadnienia. Deklaracja we wst\u0119pie podkre\u015bla, \u017ce postulat udzielania prezbiteratu kobietom w\u015br\u00f3d kwestii poruszanych przez teologi\u0119 chrze\u015bcija\u0144sk\u0105 pojawi\u0142 si\u0119 po raz pierwszy w XX w. W pierwszych wiekach chrze\u015bcija\u0144stwa, niekt\u00f3re sekty, zw\u0142aszcza gnostyckie zacz\u0119\u0142y powierza\u0107 kobietom pos\u0142ug\u0119 kap\u0142a\u0144sk\u0105, ale Ojcowie Ko\u015bcio\u0142a od razu pot\u0119pili tak\u0105 nowatorsk\u0105 praktyk\u0119[18]. W kanonach ko\u015bcio\u0142\u00f3w antioche\u0144skiego i egipskiego jasno stwierdzano, \u017ce tylko m\u0119\u017cczyznom udziela si\u0119 \u015bwi\u0119ce\u0144 i powierza pos\u0142ug\u0119 prezbiter\u00f3w, by wiernie zachowa\u0107 wz\u00f3r, jakiego chcia\u0142 Jezus Chrystus i jaki \u015bci\u015ble zachowali Aposto\u0142owie. Jezus Chrystus nie powo\u0142a\u0142 \u017cadnej kobiety do grona Dwunastu, mimo \u017ce w Jego postawie wobec kobiet zupe\u0142nie nie by\u0142o tego dystansu, kt\u00f3ry panowa\u0142 w \u00f3wczesnych zwyczajach. Wida\u0107 to np. w Jego rozmowie z Samarytank\u0105 przy studni Jakuba (J 4). Kobiety towarzyszy\u0142y Chrystusowi w Jego w\u0119dr\u00f3wkach, w czasie kt\u00f3rych g\u0142osi\u0142 Kr\u00f3lestwo Bo\u017ce:Maria, zwana Magdalen\u0105, kt\u00f3r\u0105 opu\u015bci\u0142o siedem z\u0142ych duch\u00f3w, Joanna, \u017cona Chuzy, zarz\u0105dcy Heroda; Zuzanna i wiele innych, kt\u00f3re im us\u0142ugiwa\u0142y ze swego mienia (\u0141k 8, 2\u20133)Tak\u017ce Maria nie zosta\u0142a w\u0142\u0105czona do pos\u0142ugi apostolskiej, mimo i\u017c tak \u015bci\u015ble by\u0142a zwi\u0105zana, jako matka, z misj\u0105 Jezusa, co podkre\u015blaj\u0105 Ewangelie \u0141ukasza i Jana.W Ko\u015bciele pierwotnym w dniu Pi\u0119\u0107dziesi\u0105tnicy wszyscy modlili si\u0119 razem zar\u00f3wno m\u0119\u017cczy\u017ani, jak i kobiety, i wszyscy zostali nape\u0142nieni Duchem \u015awi\u0119tym (por. Dz 2, 1; 1, 14). Jednak tylko Piotr razem z jedenastoma przepowiada\u0142, wyja\u015bniaj\u0105c proroctwa (Dz 2, 14). Tak\u017ce, gdy Ko\u015bci\u00f3\u0142 zacz\u0105\u0142 dzia\u0142a\u0107 w\u015br\u00f3d pogan, w \u015brodowisku greckim, kt\u00f3re zna\u0142o pos\u0142ug\u0119 kobiet-kap\u0142anek, mimo rezygnacji z przepis\u00f3w Prawa Moj\u017ceszowego, nie dosz\u0142o do udzielania \u015bwi\u0119ce\u0144 kobietom. Niekt\u00f3re z nich wsp\u00f3\u0142pracowa\u0142y z Paw\u0142em w g\u0142oszeniu s\u0142owa (por. Dz 16, 1; 18, 26), jednak Aposto\u0142 nigdy nie powierza\u0142 im wykonywania pos\u0142ugi w spos\u00f3b publiczny i urz\u0119dowy: zosta\u0142o to zwi\u0105zane jedynie z pos\u0142aniem apostolskim.W pi\u0105tym rozdziale deklaracji ukazana zosta\u0142a pos\u0142uga prezbitera w odniesieniu do misterium Chrystusa:Poniewa\u017c w Eucharystii nale\u017cy w spos\u00f3b sakramentalny wyrazi\u0107 dzia\u0142anie Chrystusa, dlatego trzeba pami\u0119ta\u0107 o tym, \u017ce nie by\u0142oby tego podobie\u0144stwa naturalnego, jakie powinno zachodzi\u0107 mi\u0119dzy Chrystusem i Jego kap\u0142anem, gdyby nie by\u0142 on m\u0119\u017cczyzn\u0105; w takiej sytuacji trudno by\u0142oby dostrzec w kap\u0142anie obraz Chrystusa. Chrystus bowiem by\u0142 i pozostaje m\u0119\u017cczyzn\u0105.Chrystus i Ko\u015bci\u00f3\u0142 kontynuuj\u0105 relacj\u0119, jak\u0105 ju\u017c w Starym Przymierzu B\u00f3g mia\u0142 z Izraelem, kt\u00f3r\u0105 prorocy opisywali, por\u00f3wnuj\u0105c do mi\u0142o\u015bci i wierno\u015bci ma\u0142\u017ce\u0144skiej.Temat za\u015blubin jest obecny w Listach \u015bw. Paw\u0142a (por. 2 Kor 11, 2; Ef 5, 22\u201323) i pismach \u015bw. Jana (g\u0142\u00f3wnie J 3, 29; Ap 19, 7.9). Spotykamy si\u0119 z nim tak\u017ce w Ewangeliach synoptycznych; bowiem jak d\u0142ugo maj\u0105 po\u015br\u00f3d siebie Oblubie\u0144ca, nie mog\u0105 po\u015bci\u0107 Jego przyjaciele (por. Mk 2, 19); Kr\u00f3lestwo niebieskie podobne jest do kr\u00f3la, kt\u00f3ry wyprawi\u0142 uczt\u0119 weseln\u0105 swojemu synowi (Mt 22, 1\u201314). W takiej w\u0142a\u015bnie symbolicznej mowie Pisma \u015awi\u0119tego, w kt\u00f3rej m\u0119\u017cczyzna i kobieta s\u0105 przedstawiani w ich najbardziej g\u0142\u0119bokim zwi\u0105zku, zosta\u0142o nam objawione Misterium Boga i Chrystusa.Nigdy wi\u0119c nie nale\u017cy pomija\u0107 milczeniem faktu, \u017ce Chrystus jest m\u0119\u017cczyzn\u0105. Z tej jednak racji, nie chc\u0105c negowa\u0107 znaczenia wspomnianej wy\u017cej symboliki ekonomii zbawienia, trzeba przyj\u0105\u0107, \u017ce w tych czynno\u015bciach, kt\u00f3re wymagaj\u0105 \u015awi\u0119ce\u0144 i w kt\u00f3rych jest reprezentowany sam Chrystus, sprawca Przymierza, Oblubieniec i G\u0142owa Ko\u015bcio\u0142a, dokonuj\u0105cy dzie\u0142a zbawienia, co w spos\u00f3b najwyra\u017aniejszy ma miejsce w sprawowaniu Eucharystii, wsz\u0119dzie tam w Jego zast\u0119pstwie (takie jest bowiem pierwotne znaczenie s\u0142owa osoba) powinien dzia\u0142a\u0107 m\u0119\u017cczyzna.Stanowisko kobiet-teolog\u00f3w[edytuj | edytuj kod]Wyrazicielk\u0105 kobiet, kt\u00f3re uznaj\u0105 racje wyra\u017cone w oficjalnym nauczaniu Ko\u015bcio\u0142a, jest profesor dogmatyki w Seminarium \u015bw. J\u00f3zefa w Nowym Jorku, Sarah Butler. Wed\u0142ug niej racj\u0105 teologiczn\u0105 jest fakt antropologiczny, \u017ce prezbiterat jest dla Ko\u015bcio\u0142a sakramentem-znakiem obecno\u015bci Chrystusa-oblubie\u0144ca. St\u0105d, z natury, kobiety nie s\u0105 dysponowane do podj\u0119cia tej roli[19].W\u015br\u00f3d teolo\u017cek, kt\u00f3re nie akceptuj\u0105 orzecze\u0144 papieskich, niekt\u00f3re radykalniejsze feministki postuluj\u0105 tzw. \u201ebiologiczn\u0105 rewolucj\u0119\u201d. Stwierdzaj\u0105, \u017ce kwestia podzia\u0142u r\u00f3l ze wzgl\u0119du na p\u0142e\u0107 we wsp\u00f3\u0142czesnej cywilizacji atlantyckiej ju\u017c si\u0119 przedawni\u0142a. Takie poj\u0119cia jak oblubieniec i oblubienica powinny zosta\u0107 od\u0142o\u017cone do lamusa. Kari E. B\u00f8rresen, skandynawska teolog jest zdania, \u017ce nale\u017c\u0105 one do epoki patriarchalnej:Kiedy kontekst si\u0119 zmienia, jak ma to miejsce w przypadku cywilizacji atlantyckiej, istniej\u0105ce symbole trac\u0105 swoj\u0105 zdolno\u015b\u0107 oznaczania i trzeba je stworzy\u0107 na nowo. Dotyczy to przede wszystkim pos\u0142ugiwania si\u0119 typologi\u0105: relacja ontologiczna mi\u0119dzy Bogiem i ludzko\u015bci\u0105 nie mo\u017ce ju\u017c by\u0107 w spos\u00f3b adekwatny ukazywana za pomoc\u0105 symboliki oblubie\u0144czej. Zastosowanie hierarchii r\u00f3l spe\u0142nianych przez p\u0142e\u0107 m\u0119sk\u0105 i \u017ce\u0144sk\u0105 do porz\u0105dku zbawienia, poprzez przypisywanie Chrystusowi symbolicznej funkcji m\u0119skiej wobec Ko\u015bcio\u0142a, okre\u015blanego jako jego poddana mu oblubienica, traci swe znaczenie i staje si\u0119 niezrozumia\u0142e poza kontekstem patriarchalnym[20].Jednak, wed\u0142ug prof. Sary Butler, obserwuje si\u0119 nowy trend w teologii feministycznej. Rezygnuje si\u0119 obecnie z domagania si\u0119 wprowadzenia kap\u0142a\u0144stwa kobiet, na rzecz \u201ereformy\u201d Ko\u015bcio\u0142a tak, by by\u0142 \u201ewsp\u00f3lnot\u0105 uczni\u00f3w w r\u00f3wno\u015bci\u201d (\u201ediscipleship of equals\u201d), gdzie ju\u017c nie ma klasycznie rozumianej hierarchii ko\u015bcielnej[21]. W latach 80. podobn\u0105 wizj\u0119 pos\u0142ug w Ko\u015bciele promowa\u0142 w swych ksi\u0105\u017ckach, The Ministry in the Church (1980) oraz The Church with a Human Face (Ko\u015bci\u00f3\u0142 z ludzk\u0105 twarz\u0105) (1985), holenderski dominikanin Edward Schillebeeckx. Kongregacja Nauki Wiary uzna\u0142a jego nauczanie za odej\u015bcie od katolickiej doktryny na rzecz protestantyzmu[22].Celibat prezbiter\u00f3w[edytuj | edytuj kod]\u00a0Osobny artyku\u0142: celibat.Nowo\u017cytne badania nad rozwojem i dziejami celibatu prezbiter\u00f3w maj\u0105 swoj\u0105 w\u0142asn\u0105 histori\u0119. Wed\u0142ug encykliki Paw\u0142a VI o celibacie kap\u0142a\u0144skim n.5, badania o\u017cywi\u0142y si\u0119 szczeg\u00f3lnie w XX w.[15] Poszczeg\u00f3lni historycy r\u00f3\u017cni\u0105 si\u0119 w interpretacjach tych samych dokument\u00f3w-\u015bwiadectw z pierwszych wiek\u00f3w Ko\u015bcio\u0142a. Wyr\u00f3\u017cnia si\u0119 dwie grupy uczonych. Jedni twierdz\u0105, \u017ce celibat \u2013 od \u0142aci\u0144skiego s\u0142owa coelebs (bez\u017cenny) \u2013 mia\u0142 sw\u00f3j zal\u0105\u017cek ju\u017c w Ko\u015bciele czas\u00f3w Aposto\u0142\u00f3w, jako bez\u017cenno\u015b\u0107 dla Kr\u00f3lestwa (por. Mt 19,12) i rozwija\u0142 si\u0119 stopniowo, aby przybra\u0107 obecn\u0105 form\u0119. Tak np. Chr. Cochini[23], R. Cholij[24], oraz S. Heid[25]. Inni uwa\u017caj\u0105, \u017ce celibat prezbiter\u00f3w jest spraw\u0105 rozpowszechniania si\u0119 w Ko\u015bciele \u0142aci\u0144skim tendencji przeciwnych seksualno\u015bci, neguj\u0105cych mo\u017cliwo\u015b\u0107 u\u015bwi\u0119cenia po\u017cycia seksualnego. Tak twierdz\u0105 np. R. Gryson[26], J. P. Audet i in.[27]Prezbiter w Ko\u015bcio\u0142ach protestanckich[edytuj | edytuj kod]  Kap\u0142a\u0144stwo w protestantyzmie nie jest sakramentem, lecz sprawowanym na mocy powo\u0142ania urz\u0119dem pos\u0142ugi w Ko\u015bciele. Uznaj\u0105c biblijn\u0105 nauk\u0119 o powszechnym kap\u0142a\u0144stwie wszystkich wierz\u0105cych powo\u0142anych poprzez Chrzest \u015awi\u0119ty, Ko\u015bci\u00f3\u0142 powo\u0142uje tych, kt\u00f3rzy w zgromadzeniu wierz\u0105cych sprawowa\u0107 maj\u0105 to kap\u0142a\u0144stwo w spos\u00f3b szczeg\u00f3lny przez pos\u0142ug\u0119 S\u0142owa i Sakrament\u00f3w.Urz\u0105d duchowny, rozumiany jako ca\u0142o\u015b\u0107, wykonuje r\u00f3\u017cne pos\u0142ugi: biskupa, prezbitera, diakona. Powo\u0142anie na ka\u017cdy z trzech stopni urz\u0119du duchownego nast\u0119puje przez osobne wy\u015bwi\u0119cenie, czyli ordynacj\u0119 (diakon, prezbiter) lub konsekracj\u0119 (biskup). W odr\u00f3\u017cnieniu od Ko\u015bcio\u0142a rzymskokatolickiego pomi\u0119dzy tymi trzema stopniami urz\u0119du duchownego w protestantyzmie zachodzi jednak hierarchiczne podporz\u0105dkowanie (w pionie), lecz jedynie r\u00f3\u017cnica w zakresie przyznanych kompetencji (w poziomie) \u2013 tzw. \u201ew\u0142adza kluczy\u201d. Urz\u0119du duchownego w protestantyzmie mo\u017cna kogo\u015b pozbawi\u0107 b\u0105d\u017a z niego zrezygnowa\u0107.W wielu przek\u0142adach Nowego Testamentu nadal u\u017cywane jest okre\u015blenie “starsi”. Okre\u015blenie to mia\u0142o wskazywa\u0107 g\u0142\u00f3wnie na bardziej do\u015bwiadczonych i po\u015bwi\u0119caj\u0105cych si\u0119 “w s\u0142u\u017cbie dla Pana” pasterzy zboru. Przemawiaj\u0105 za tym wersety z MT 18:15-16, 1 Tym 3:1-13, w kt\u00f3rych wskazano na godnych zaufania i do\u015bwiadczonych m\u0119\u017cczyzn w zborze, kt\u00f3rzy mieli pe\u0142ni\u0107 pos\u0142ug\u0119 z czystych pobudek, nie dla “chwa\u0142y”, b\u0119d\u0105c jednocze\u015bnie wyznaczanymi przez aposto\u0142\u00f3w “s\u0142ugami wszystkich”.Okre\u015blenie “starsi” przyj\u0119\u0142o si\u0119 wg pierwowzoru w wielu ko\u015bcio\u0142ach i wyznaniach protestanckich i ewangelicznych.Niekt\u00f3re Ko\u015bcio\u0142y protestanckie na okre\u015blenie stanowiska zwierzchnika diecezji (biskupa diecezji) lub Ko\u015bcio\u0142a krajowego (biskupa Ko\u015bcio\u0142a) u\u017cywaj\u0105 tytu\u0142u senior diecezji i superintendent. Np. zwierzchnik Ko\u015bcio\u0142a Ewangelicko-Reformowanego w RP pe\u0142ni stanowisko superintendenta z tytu\u0142em biskupa.Cz\u0119\u015b\u0107 Ko\u015bcio\u0142\u00f3w protestanckich ordynuje na urz\u0105d duchownego tak\u017ce kobiety. Takie ordynacje maj\u0105 miejsce tak\u017ce w Polsce. Np. w Ko\u015bciele Ewangelicko-Metodystycznym w RP s\u0105 ordynacje diakonackie i prezbiterskie. Na Zachodzie Europy s\u0105 znane te\u017c konsekracje biskupie.Duchowni (i duchowne) ewangeliccy od czas\u00f3w reformacji maj\u0105 prawo zawiera\u0107 zwi\u0105zki ma\u0142\u017ce\u0144skie, mog\u0105 jednak ponie\u015b\u0107 konsekwencje na swoim urz\u0119dzie w przypadku rozwodu.\u2191 Por. Joseph Ratzinger: O istocie kap\u0142a\u0144stwa. W: G\u0142osiciele S\u0142owa i s\u0142udzy Waszej rado\u015bci. Teologia i duchowo\u015b\u0107 sakramentu \u015bwi\u0119ce\u0144. s. 41.\u2191 abc Por. Andrzej Jasi\u0144ski: Prezbiter \u2013 I. W Biblii. W: Encyklopedia Katolicka. T. 16. s. kol.385\u2013386.\u2191 John P. Meier: Antioch. W: Raymond E. Brown, S.S., John P. Meier: Antioch and Rome. New Testament Cradles of Catholic Christianity. Nowy Jork \u2013 Ramsey: Paulist Press, 1983, s. 74.\u2191 Por. A. Lemaire: Les minist\u00e8res aux origines de l\u2019\u00e9glise. Pary\u017c: Cerf, 1971, s. 163\u2013178.\u2191 Por. A. Vanhoye SJ: Kap\u0142a\u0144stwo s\u0142u\u017cebne. W: A. Vanhoye, F. Manzi, U. Vanni: Kap\u0142a\u0144stwo Nowego Przymierza. s. 163\u2013165.\u2191 Max Thurian: To\u017csamo\u015b\u0107 kap\u0142ana. s. 35\u201336.\u2191 John Zizioulas: Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries. s. 203.\u2191 Por. John Zizioulas: Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries. s. 200\u2013209.\u2191 Kodeks Prawa Kanonicznego, Kan 500 \u00a7 l.\u2191 Yves Congar OP: Le sacerdoce du Nouveau Testament. Mission et Culte. W: Vatican II: Les pr\u00eatres. Formation, minist\u00e8re et vie. D\u00e9crets \u00abPresbyterorum ordinis\u00bb et \u00abOptatam totius\u00bb (Tekst \u0142aci\u0144ski, przek\u0142ad francuski, komentarze). s. 248\u2013249.\u2191 I. Obowi\u0105zki prezbiter\u00f3w. [w:] Sob\u00f3r watyka\u0144ski II, Dekret o \u017cyciu i pos\u0142udze kap\u0142an\u00f3w [on-line]. 7 grudnia 1967. [dost\u0119p 2015-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-03)].\u2191 KK 11. [w:] Konstytucja dogmatyczna o Ko\u015bciele \u201eLumen Gentium\u201d [on-line]. 21 listopada 1964. [dost\u0119p 2015-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. Cytat: Ad Ecclesiam verbo et gratia Dei pascendam, Christi nomine instituuntur.\u2191 Tytu\u0142 III \u2013 \u015awi\u0119ci szafarze, czyli duchowni Kan. 275. [w:] Kodeks Prawa Kanonicznego [on-line]. 1983 r. [dost\u0119p 2015-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-02)].\u2191 Por. Marcin Przeciszewski: Finanse Ko\u015bcio\u0142a katolickiego w Polsce (analiza). ekai.pl, 26 lutego 2012. [dost\u0119p 2012-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-16)]. (pol.).\u2191 ab Pawe\u0142 VI: Encyklika \u201eSacerdotalis coelibatus\u201d. 24 czerwca 1967. [dost\u0119p 2012-08-28]. (pol.).\u2191 Jan Pawe\u0142 II, Oridnatio sacerdotalis 2, por. Pawe\u0142 VI, Przem\u00f3wienie: Rola kobiety w planie zbawienia (30 stycznia 1977): \u201eInsegnamenti\u201d, t. XV, 1977, s. 111; Jan Pawe\u0142 II, Adhortacja Apostolska Christifideles laici (30 grudnia 1988), n. 51: AAS 81 (1989), s. 393\u2013521; Katechizm Ko\u015bcio\u0142a Katolickiego, n. 1577.\u2191 Kongregacja Nauki Wiary. deklaracja Inter Insigniores \u2013 w sprawie dopuszczenia kobiet do kap\u0142a\u0144stwa s\u0142u\u017cebnego (15 pa\u017adziernika 1976 r.). \u201eActa Apostolicae Sedis\u201d. 69 (1977). s. 98\u2013116.\u00a0\u2191 Por. \u015bw. Ireneusz, Adversus haereses, I, 13, 2: PG 7, 580\u2013581; Tertulian, De praescriptione haereticorm, 41, 5: CCL 1, 221; Firmilian z Cezarei, [w:] \u015bw. Cyprian, Epistulae 75: CSEL 3, 817\u2013818; Orygenes, Fragmenta in 1 Cor 74, [w:] \u201eJournal of Theological Studies\u201d 10 (1909) 41\u201342; \u015bw. Epifaniusz, Panarion 49, 2\u20133; 78, 23; 79, 2\u20134: GCS 31, 243\u2013244: GCS 37, 473, 477\u2013479.\u2191 Por. Sarah Butler: The Catholic Priesthood and Women: A Guide to the Teaching of the Church. First Things, 2007, s. 92n. ISBN\u00a01-59525-016-6.\u2191 Kari Elisabeth B\u00f8rresen. L\u2019anthropologie theologique d\u2019Augustin et de Thomas d\u2019Aquin. La typologie homme-femme dans la tradition et dans l\u2019eglise d\u2019aujourd\u2019hui. \u201eRecherches de Science Religieuse\u201d. 69 (1981). s. 404.\u00a0, t\u0142um. polskie w\u0142asne.\u2191 Sister Butler at Symposium on Consecrated Life. \u201eApostolic Religious Life: A Public, Ecclesial Vocation\u201d. [w:] Zenit.org [on-line]. 2008-10-14. [dost\u0119p 2012-08-16].\u2191 Cardinal Joseph Ratzinger\u2019s Preparation for the Papacy: How \u2018the Vatican\u2019s Enforcer\u2019 ran the Congregation for the Doctrine of the Faith (1979 \u2013 2005). [w:] catholicsforchoice.org [on-line]. April 2006. [dost\u0119p 2012-08-15]. (ang.).\u2191 Cochini, Christian SJ., Apostolic origins of priestly celibacy, wst\u0119p Alfonsa M. Sticklera, San Francisco: Ignatius Press, 1990, s. 469 ISBN\u00a00-89870-280-1.\u2191 R. Cholij, Clerical Celibacy in East and West, 2 wydanie, Herefordshire, 1990.\u2191 S. Heid, Celibacy in the Early Church. The Beginnings of a Discipline of Obligatory Continence for Clerics in East and West, San Francisco: Ignatius Press, 2000.\u2191 R. Gryson. Les Origines du celibat ecclesiastique du premiere au septieme siecle. \u201eRSSR.H\u201d. 2 (1970). s. 87\u201393. Gembloux.\u00a0\u2191 Por. S. Heid, Celibacy in the Early Church. The Beginnings of a Discipline of Obligatory Continence for Clerics in East and West, dz. cyt. s. 13\u201323.Aby\u015bmy nie ustali w drodze. List biskup\u00f3w polskich do prezbiter\u00f3w Ko\u015bcio\u0142a w Polsce o sta\u0142ej formacji kap\u0142a\u0144skiej. Katowice: Ksi\u0119garnia \u015bw. Jacka, 2006, s. 40.B\u00f8rresen, Kari Elisabeth. L\u2019anthropologie theologique d\u2019Augustin et de Thomas d\u2019Aquin. La typologie homme-femme dans la tradition et dans l\u2019eglise d\u2019aujourd\u2019hui. \u201eRecherches de Science Religieuse\u201d. 69 (1981). s. 393\u2013406.\u00a0Butler, Sarah: The Catholic Priesthood and Women: A Guide to the Teaching of the Church. First Things, 2007, s. 132. ISBN\u00a01-59525-016-6.Cie\u015blik, Pawe\u0142: Prezbiter jako s\u0142uga. W \u015bwietle odnowionego po Soborze Watyka\u0144skim II Pontyfika\u0142u Rzymskiego. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2011, s. 261.Congar Yves OP: Le sacerdoce du Nouveau Testament. Mission et Culte. W: Vatican II: Les pr\u00eatres. Formation, minist\u00e8re et vie. D\u00e9crets \u00abPresbyterorum ordinis\u00bb et \u00abOptatam totius\u00bb (Tekst \u0142aci\u0144ski, przek\u0142ad francuski, komentarze). Y. Congar OP, J. Frisque (red.). Pary\u017c: Cerf, 1968, s. 233\u2013256, seria: Unam Sanctam 68.Jan Pawe\u0142 II: Pos\u0142uga prezbiter\u00f3w i diakon\u00f3w. Eugeniusz Weron (opracowanie). Pozna\u0144: Pallottinum, 1998, s. 129.Jasi\u0144ski Andrzej: Prezbiter \u2013 I. W Biblii. W: Encyklopedia Katolicka. T. 16. Lublin: TN KUL, 2012, s. kol.385\u2013386.Kodeks prawa kanonicznego. Przek\u0142ad polski zatwierdzony przez Konferencj\u0119 Episkopatu (tekst dwuj\u0119zyczny). Edward Sztafrowski i komisja naukowa pod redakcj\u0105 Kazimierza Dynarskiego (t\u0142umaczenie). Pozna\u0144: Pallottinum, 1984.Kongregacja Nauki Wiary. deklaracja Inter Insigniores \u2013 w sprawie dopuszczenia kobiet do kap\u0142a\u0144stwa s\u0142u\u017cebnego (15 pa\u017adziernika 1976 r.). \u201eActa Apostolicae Sedis\u201d. 69 (1977). s. 98\u2013116.\u00a0Lemaire, A.: Les minist\u00e8res aux origines de l\u2019\u00e9glise. Pary\u017c: Cerf, 1971, s. 163\u2013178.Meier, John P.: Antioch. W: Brown, Raymond E. S.S., Meier, John P.: Antioch and Rome. New Testament Cradles of Catholic Christianity. Nowy Jork \u2013 Ramsey: Paulist Press, 1983, s. 11\u201386.Biskup, prezbiter, diakon. Perspektywa polskokatolicka i rzymskokatolicka. bp Jacek Jezierski (red.). Olsztyn: Warmi\u0144skie Wydawnictwo Diecezjalne, 2008, s. 210.Ratzinger, Joseph: O istocie kap\u0142a\u0144stwa. W: G\u0142osiciele S\u0142owa i s\u0142udzy Waszej rado\u015bci. Teologia i duchowo\u015b\u0107 sakramentu \u015bwi\u0119ce\u0144. Krzysztof G\u00f3\u017ad\u017a, Marzena G\u00f3recka (red.)\u00a0; Marzena G\u00f3recka, Monika Rodkiewicz (przek\u0142ad). Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012, s. 33\u201348, seria: Joseph Ratzinger Opera Omnia 12. ISBN\u00a0978-83-7702-368-6.Thurian M.: To\u017csamo\u015b\u0107 kap\u0142ana. Jan Machniak (przek\u0142ad), Andrzej Bardecki (wst\u0119p). Krak\u00f3w: ZNAK, 1996, s. 116, seria: Teologia \u017cywa. ISBN\u00a083-7006-581-3.Vanhoye A. SJ: Kap\u0142a\u0144stwo s\u0142u\u017cebne. W: A. Vanhoye, F. Manzi, U. Vanni: Kap\u0142a\u0144stwo Nowego Przymierza. Wies\u0142awa Dzie\u017ca (przek\u0142ad). Pelplin: Bernardinum, 2007, s. 155\u2013177, seria: Biblioteka Pastores. ISBN\u00a0978-83-7380-471-5.Zizioulas J.: Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries. Elizabeth Theokritoff (przek\u0142ad na j. ang.). Wyd. 3. Brookline, Massachusetts: Holy Cross Orthodox Press, 2001, s. 279.Zyzak, Wojciech: Kap\u0142a\u0144stwo prezbiter\u00f3w. Studium nauczania Jana Paw\u0142a II. Krak\u00f3w: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Paw\u0142a II, 2010, s. 511, seria: Studia nad my\u015bl\u0105 Jana Paw\u0142a II 7."},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2018\/05\/02\/prezbiter-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Prezbiter \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]