[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/03\/26\/mykola-lysenko-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/03\/26\/mykola-lysenko-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Myko\u0142a \u0141ysenko \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Myko\u0142a \u0141ysenko \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Myko\u0142a \u0141ysenko Data i\u00a0miejsce urodzenia 22 marca 1842 Hry\u0144ky Data i\u00a0miejsce \u015bmierci 6 listopada 1912 Kij\u00f3w Gatunki muzyka powa\u017cna Zaw\u00f3d","datePublished":"2019-03-26","dateModified":"2019-03-26","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/4\/4c\/%D0%9B%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0.jpg\/153px-%D0%9B%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/4\/4c\/%D0%9B%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0.jpg\/153px-%D0%9B%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0.jpg","height":"240","width":"153"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/03\/26\/mykola-lysenko-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":9250,"articleBody":"Myko\u0142a \u0141ysenkoData i\u00a0miejsce urodzenia22 marca 1842 Hry\u0144kyData i\u00a0miejsce \u015bmierci6 listopada 1912 Kij\u00f3wGatunkimuzyka powa\u017cnaZaw\u00f3dkompozytor, pianista, dyrygent, pedagog muzycznyAktywno\u015b\u01071855\u20131912  Myko\u0142a Witalijowycz \u0141ysenko (ukr. \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u0412\u0456\u0442\u0430\u043b\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e, ur. 10\u00a0marca?\/ 22\u00a0marca\u00a01842 w Hry\u0144kach, zm. 6 listopada 1912 w Kijowie) \u2013 ukrai\u0144ski kompozytor i pianista, dyrygent, tw\u00f3rca ukrai\u0144skiej opery narodowej.Table of ContentsDzieci\u0144stwo[edytuj | edytuj kod]Okres uniwersytecki[edytuj | edytuj kod]Rozw\u00f3j tw\u00f3rczo\u015bci[edytuj | edytuj kod]Okres kijowski[edytuj | edytuj kod]\u017bycie rodzinne[edytuj | edytuj kod]Utwory fortepianowe[edytuj | edytuj kod]Muzyka wokalna[edytuj | edytuj kod]Opery[edytuj | edytuj kod]\u0141ysenko jako etnograf i muzykolog[edytuj | edytuj kod]Pami\u0119\u0107 w sferze publicznej[edytuj | edytuj kod]Utwory fortepianowe[edytuj | edytuj kod]Utwory wokalne do s\u0142\u00f3w Tarasa Szewczenki[edytuj | edytuj kod]Dzieci\u0144stwo[edytuj | edytuj kod]Myko\u0142a \u0141ysenko urodzi\u0142 si\u0119 na terenie guberni po\u0142tawskiej. Jego ojciec Witalij Romanowycz \u0141ysenko nale\u017ca\u0142 do szlachty gubernialnej i mia\u0142 stopie\u0144 pu\u0142kownika armii rosyjskiej (s\u0142u\u017cy\u0142 w pu\u0142ku kirasjer\u00f3w)[1]. Olga \u0141ysenko, matka przysz\u0142ego kompozytora, pochodzi\u0142a z po\u0142tawskiego rodu \u0141ucenk\u00f3w[1].  Domow\u0105 edukacj\u0105 przysz\u0142ego kompozytora zajmowa\u0142a si\u0119 matka i s\u0142ynny poeta Afanasij Fet. Matka uczy\u0142a syna j\u0119zyka francuskiego, dobrych manier i ta\u0144ca. Fet \u2013 kt\u00f3ry w latach 1845-1848 s\u0142u\u017cy\u0142 w tym samym pu\u0142ku kirasjer\u00f3w, co ojciec Myko\u0142y \u2013 podj\u0105\u0142 si\u0119 nauczenia ch\u0142opca podstaw rosyjskiego, gdy\u017c nie podoba\u0142a mu si\u0119 idea rozpoczynania edukacji wed\u0142ug francuskich wzorc\u00f3w[2]. Jedynie dzi\u0119ki temu, i\u017c ch\u0142opiec mieszka\u0142 na wsi \u2013 w \u017cywiole j\u0119zyka i kultury ukrai\u0144skiej \u2013 mog\u0142o si\u0119 w nim zrodzi\u0107 poczucie ukrai\u0144skiej \u015bwiadomo\u015bci i umi\u0142owanie ludowej tradycji, kt\u00f3ra z ca\u0142\u0105 moc\u0105 odbije si\u0119 w jego p\u00f3\u017aniejszej tw\u00f3rczo\u015bci[2].Gdy Myko\u0142a mia\u0142 pi\u0119\u0107 lat, zauwa\u017cono jego talent muzyczny i zatrudniono nauczycielk\u0119 muzyki. Ju\u017c od wczesnego dzieci\u0144stwa \u0141ysenko interesowa\u0142 si\u0119 poezj\u0105 Tarasa Szewczenki i ukrai\u0144skimi pie\u015bniami ludowymi, do kt\u00f3rych mi\u0142o\u015bci nauczyli go wuj i babcia.Po uko\u0144czeniu edukacji domowej, w celu przygotowania do wst\u0105pienia do gimnazjum, Myko\u0142a przyjecha\u0142 do Kijowa, gdzie trzy lata sp\u0119dzi\u0142 pobieraj\u0105c nauk\u0119 w szlacheckim pensjonacie Weila. Okaza\u0142o si\u0119, i\u017c m\u0142ody Myko\u0142a robi wielkie post\u0119py zw\u0142aszcza w nauce muzyki i ju\u017c w pierwszej klasie, czyli w wieku 9 lat, skomponowa\u0142 pierwszy udany utw\u00f3r \u2013 polk\u0119, kt\u00f3ra zosta\u0142a nawet wydrukowana w Kijowie, staj\u0105c si\u0119 pierwsz\u0105 wydan\u0105 prac\u0105 \u0141ysenki[3].W 1855 Myko\u0142a wst\u0105pi\u0142 do 2. Charkowskiego Gimnazjum, kt\u00f3re uko\u0144czy\u0142 ze srebrnym medalem wiosn\u0105 1859. Podczas nauki w gimnazjum z zami\u0142owaniem oddawa\u0142 si\u0119 muzyce, staj\u0105c si\u0119 z czasem znanym w Charkowie pianist\u0105. By\u0142 zapraszany na wieczorki i bale, podczas kt\u00f3rych wykonywa\u0142 utwory Beethovena, Mozarta, Chopina, gra\u0142 do ta\u0144ca i improwizowa\u0142 na tematy ludowych pie\u015bni ukrai\u0144skich[4].  Okres uniwersytecki[edytuj | edytuj kod]Po uko\u0144czeniu gimnazjum wst\u0105pi\u0142 w 1859 na wydzia\u0142 nauk przyrodniczych Uniwersytetu Charkowskiego. Latem 1860, z powodu pogarszaj\u0105cych si\u0119 warunk\u00f3w \u017cycia na wsi, rodzina \u0141ysenki przenosi si\u0119 do Kijowa. Myko\u0142a zaczyna studiowa\u0107 na wydziale przyrodniczym Uniwersytet Kijowski. W Kijowie wsz\u0119dzie towarzyszy mu kuzyn i nieod\u0142\u0105czny przyjaciel Mychaj\u0142o Starycki[5].W \u015brodowisku studenckim panowa\u0142a atmosfera ukrai\u0144skiego patriotyzmu. \u0141ysenko i Starycki szybko zbli\u017cyli si\u0119 do student\u00f3w, kt\u00f3rzy stali si\u0119 w przysz\u0142o\u015bci aktywnymi ukrai\u0144skimi dzia\u0142aczami kulturalnymi i spo\u0142ecznymi \u2013 Mychaj\u0142a Drahomanowa, Tadeja Rylskiego, Wo\u0142odymyra Antonowycza i innych[6]. \u0141ysenko zach\u0142ysn\u0105\u0142 si\u0119 dzia\u0142alno\u015bci\u0105 narodow\u0105 i bra\u0142 udzia\u0142 w pracach kilku stowarzysze\u0144 ukrai\u0144skiej inteligencji, w tym r\u00f3wnie\u017c Starej Hromady[7].Po zako\u0144czeniu studi\u00f3w na Uniwersytecie Kijowskim (1 czerwca 1864) \u0141ysenko postanowi\u0142 zdoby\u0107 wy\u017csze wykszta\u0142cenie muzyczne. W Kijowie w latach 60. XIX wieku nie by\u0142o w\u0142asnego konserwatorium. W pa\u017adzierniku 1867 wst\u0105pi\u0142 do Konserwatorium w Lipsku, jednego z lepszych w \u00f3wczesnej Europie. Jego nauczycielem fortepianu by\u0142 Carl Reinecke i Ignaz Moscheles, natomiast kompozycji \u2013 Ernst Friedrich Eduard Richter. W konserwatorium zaznajomi\u0142 swoich wyk\u0142adowc\u00f3w z zebranymi przez siebie na Ukrainie zapisami muzyki ludowej. Pod koniec 1867 umo\u017cliwiono mu prezentacj\u0119 swoich ukrai\u0144skich kompozycje na koncertach w Pradze, gdzie zosta\u0142 ciep\u0142o przyj\u0119ty przez krytyk\u00f3w. Pozytywn\u0105 recenzj\u0119 jego talentowi wystawi\u0142 m.in. Jan Ludev\u00edt Proch\u00e1zka, z kt\u00f3rym \u0141ysenko utrzymywa\u0142 odt\u0105d sta\u0142y kontakt. T\u0119 w\u0142a\u015bnie recenzj\u0119 przet\u0142umaczono na j\u0119zyk ukrai\u0144ski i wydrukowano w lwowskim czasopi\u015bmie \u201ePrawda\u201d. Wkr\u00f3tce do \u0141ysenki nadesz\u0142a pro\u015bba o napisanie muzyki do \u201eTestamentu\u201d Tarasa Szewczenki. Gotowy utw\u00f3r wykonany zosta\u0142 w 1868 roku na lwowskich uroczysto\u015bciach upami\u0119tniaj\u0105cych Szewczenk\u0119 (razem z kompozycj\u0105 Mychaj\u0142a Werbyckiego)[8].Rozw\u00f3j tw\u00f3rczo\u015bci[edytuj | edytuj kod]Po powrocie z Lipska \u0141ysenko rozpocz\u0105\u0142 szeroko zakrojon\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 koncertow\u0105, pedagogiczn\u0105 oraz naukowo-folklorystyczn\u0105. Od 1870 \u0141ysenko wyst\u0119puje w Kijowie jako pianista oraz dyrygent. Wraz z ch\u00f3rem oraz orkiestr\u0105 kijowskiej opery organizuje szereg koncert\u00f3w muzyki ludowej ze s\u0142owia\u0144skiego obszaru kulturowego, a tak\u017ce utwor\u00f3w takich kompozytor\u00f3w jak Chopin i Schumann[9]. W sezonie 1872\/1873 \u0141ysenko zosta\u0142 przyj\u0119ty do sk\u0142adu dyrekcji kijowskiego oddzia\u0142u Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Ignorowanie przez organizacj\u0119 sztuki ukrai\u0144skiej sta\u0142o si\u0119 jednak przyczyn\u0105 opuszczenia jej przez \u0141ysenk\u0119[10]. Latem 1873 wyje\u017cd\u017ca za granic\u0119 Imperium Rosyjskiego, by zbiera\u0107 interesuj\u0105cy go materia\u0142 etnograficzny na pozosta\u0142ych ziemiach etnicznie ukrai\u0144skich oraz w Jugos\u0142awii. W orbicie zainteresowa\u0144 tw\u00f3rczych \u0141ysenki znalaz\u0142y si\u0119 w\u00f3wczas pie\u015bni narod\u00f3w Jugos\u0142awii, zw\u0142aszcza folklor serbski[11].  Jesieni\u0105 1874 \u0141ysenko wst\u0105pi\u0142 do konserwatorium w Petersburgu, gdzie przebywa\u0142 przez nast\u0119pne dwa lata. Zaj\u0119cia z Niko\u0142ajem Rimskim-Korsakowem powi\u0119kszy\u0142y jego muzyczn\u0105 erudycj\u0119. Dzi\u0119ki znanemu profesorowi \u0141ysenko zbli\u017cy\u0142 si\u0119 do Pot\u0119\u017cnej gromadki i pozna\u0142 osobi\u015bcie takich kompozytor\u00f3w jak Modest Musorgski, Aleksandr Borodin, Cezar Cui i in. Du\u017cy wp\u0142yw na kompozytora wywar\u0142a r\u00f3wnie\u017c bliska znajomo\u015b\u0107 z Antonem Rubinsteinem i jego bratem Niko\u0142ajem. W Petersburgu \u0141ysenkowi udaje si\u0119 zorganizowa\u0107 ukrai\u0144ski ch\u00f3r, doch\u00f3d z wyst\u0119p\u00f3w kt\u00f3rego przeznacza na cele charytatywne. Zako\u0144czenie w 1876 nauki w Petersburgu zbiega si\u0119 z ciosem, jaki ukrai\u0144skiej kulturze wymierzy\u0142 ukaz emski. W kolejnych latach tw\u00f3rczo\u015bci \u0141ysenko musi nieustannie walczy\u0107 z cenzur\u0105, kt\u00f3ra nie dopuszcza\u0142a do druku wielu kompozycji oraz zebranych przez \u0141ysenk\u0119 materia\u0142\u00f3w etnograficznych[12].Okres kijowski[edytuj | edytuj kod]Po powrocie z Petersburga \u0141ysenko pracowa\u0142 jako wyk\u0142adowca muzyczny. Przez wszystkie kolejne lata kompozytor znajdowa\u0142 si\u0119 w centrum ukrai\u0144skiego \u017cycia muzycznego oraz narodowego[13].W 1878 \u0141ysenko zaczyna wyk\u0142ada\u0107 gr\u0119 na fortepianie w Instytucie Szlachetnie Urodzonych Panien oraz udziela\u0107 prywatnych lekcji. W latach 90. XIX wieku wyk\u0142ada r\u00f3wnie\u017c w szko\u0142ach muzycznych Blumenfelda i Tutkowskiego.W 1880 rozpoczyna trwaj\u0105ce dziesi\u0119\u0107 lat prace nad swoj\u0105 najwi\u0119ksz\u0105 oper\u0105 pt. Taras Bulba. W latach 80. XIX wieku powstaj\u0105 r\u00f3wnie\u017c takie wielkie opery kompozytora, jak Topielica, Noc Wigilijna oraz Nata\u0142ka Po\u0142tawka.W latach 1892-1902 \u0141ysenko czterokrotnie odby\u0142 wraz z ch\u00f3rem trasy koncertowe po ziemiach ukrai\u0144skich na terytorium Imperium Rosyjskiego. W ich trakcie prezentowane s\u0105 liczne kompozycje inspirowane muzyk\u0105 ludow\u0105. Ka\u017cda z tras koncertowych sta\u0142a si\u0119 wielkim wydarzeniem artystycznym.Jesieni\u0105 1904 \u0141ysenko zoganizowa\u0142 w Kijowie Szko\u0142\u0119 Muzyczno-Dramatyczn\u0105. By\u0142a to pierwsza w historii plac\u00f3wka o\u015bwiatowa na terenie nazywanym \u00f3wcze\u015bnie Ma\u0142orosj\u0105, kt\u00f3ra oferowa\u0142a wykszta\u0142cenie muzyczne na poziomie konserwatorium. W szkole \u0141ysenko w dalszym ci\u0105gu wyk\u0142ada\u0142 gr\u0119 na fortepianie. Ze wzgl\u0119du na aktywn\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 \u0141ysenki w organizacjach ukrai\u0144skich zar\u00f3wno szko\u0142a, jak i jej dyrektor, znajdowali si\u0119 pod sta\u0142ym nadzorem policji. W lutym 1907 Myko\u0142a \u0141ysenko zosta\u0142 na kr\u00f3tko aresztowany.W latach 1908-1912 \u0141ysenko by\u0142 przewodnicz\u0105cym stowarzyszenia \u201eKlub Ukrai\u0144ski\u201d, zajmuj\u0105cego si\u0119 dzia\u0142alno\u015bci\u0105 spo\u0142eczno-o\u015bwiatow\u0105.\u017bycie rodzinne[edytuj | edytuj kod]Latem 1868 \u0141ysenko o\u017ceni\u0142 si\u0119 z Olg\u0105 Aleksandrown\u0105 O\u2019Connor, m\u0142odsz\u0105 o dziesi\u0119\u0107 lat dalek\u0105 krewn\u0105, kt\u00f3r\u0105 kompozytor zna\u0142 jeszcze z czas\u00f3w dzieci\u0144stwa. Ma\u0142\u017ce\u0144stwo nie by\u0142o szcz\u0119\u015bliwe z powodu p\u00f3\u017aniejszej depresji, na kt\u00f3r\u0105 zapad\u0142a Olga. Ma\u0142\u017conkowie nie doczekali si\u0119 r\u00f3wnie\u017c potomstwa. \u017bona \u0141ysenki by\u0142a doskona\u0142\u0105 sopranistk\u0105, kt\u00f3ra musia\u0142a porzuci\u0107 \u015bpiew z powodu choroby. Przypuszcza si\u0119, i\u017c sytuacji w rodzinie \u0141ysenk\u00f3w po\u015bwi\u0119cony jest utw\u00f3r \u0141esi Ukrainki pt. \u201eB\u0142akytna trojanda\u201d. Sam \u0141ysenko po\u015bwi\u0119ci\u0142 swojej \u017conie a\u017c 11 utwor\u00f3w[14].Potomstwa kompozytor doczeka\u0142 si\u0119 dopiero ze zwi\u0105zku ze sw\u0105 konkubin\u0105 Olg\u0105 Lipsk\u0105, kt\u00f3r\u0105 pozna\u0142 podczas wyst\u0119p\u00f3w w Czernihowie. Kobieta urodzi\u0142a \u0141ysence siedmioro dzieci, z kt\u00f3rych pi\u0119cioro do\u017cy\u0142o doros\u0142o\u015bci. Wszystkie dzieci kompozytora mia\u0142y zainteresowania muzyczne, a niekt\u00f3re muzyk\u0105 zajmowa\u0142y si\u0119 zawodowo. C\u00f3rka \u0141ysenki, Mariana, posz\u0142a w \u015blady ojca i zosta\u0142a pianistk\u0105. Syn Ostap wyk\u0142ada\u0142 muzyk\u0119 w konserwatorium w Kijowie[14].Tw\u00f3rczo\u015b\u0107 Myko\u0142y \u0141ysenki posiada wyj\u0105tkowe znaczenie dla ukrai\u0144skiej kultury. Kompozytor stworzy\u0142 podstawy narodowego kierunku w muzyce ukrai\u0144skiej, opieraj\u0105cego si\u0119 na oryginalno\u015bci i bogactwie ludowej tw\u00f3rczo\u015bci muzycznej. Kompozycje \u0141ysenki osi\u0105gn\u0119\u0142y niespotykany dot\u0105d wysoki poziom, zbli\u017caj\u0105cy ukrai\u0144sk\u0105 muzyk\u0119 do osi\u0105gni\u0119\u0107 zachodnioeuropejskich. Tw\u00f3rczo\u015b\u0107 \u0141ysenki wywar\u0142a wp\u0142yw na wszystkie sfery kultury muzycznej we wszystkich regionach Ukrainy, a uczniowie i na\u015bladowcy kompozytora rozwin\u0119li i wzbogacili opracowania muzyki ludowej oraz przy\u015bpieszyli rozw\u00f3j ukrai\u0144skiej muzyki instrumentalnej[15].W muzyce \u0141ysenki ukrai\u0144ski styl romantyczny uzyska\u0142 najwyra\u017aniejsz\u0105 form\u0119. Kompozytor nie tylko kontynuowa\u0142 wcze\u015bniejsze ukrai\u0144skie tradycje muzyczne, ale by\u0142 r\u00f3wnie\u017c otwarty na wsp\u00f3\u0142czesne mu tendencje artystyczne, pragn\u0105\u0142 wprowadzi\u0107 do kultury ukrai\u0144skiej now\u0105, modernistyczn\u0105 my\u015bl muzyczn\u0105. W indywidualnym romantycznym stylu \u0141ysenki doskona\u0142a znajomo\u015b\u0107 tradycji narodowych po\u0142\u0105czy\u0142a si\u0119 z osi\u0105gni\u0119ciami zagranicznych kultur muzycznych – w rezultacie ich oryginalnej syntezy powsta\u0142a nowa jako\u015b\u0107 ukrai\u0144skiego romantyzmu muzycznego[16].Dzi\u0119ki wysi\u0142kom \u0141ysenki ukrai\u0144ski teatr i opera, mimo ci\u0119\u017ckich warunk\u00f3w funkcjonowania zwi\u0105zanych z carsk\u0105 polityk\u0105 negatywnie odnosz\u0105c\u0105 si\u0119 do rozpowszechniania kultury i s\u0142owa ukrai\u0144skiego, sta\u0142y si\u0119 wa\u017cnym czynnikiem procesu narodotw\u00f3rczego. Kompozytor uwa\u017cany jest dzi\u015b nie tylko za wa\u017cnego uczestnika tego procesu, ale wr\u0119cz wprost za jednego z g\u0142\u00f3wnych architekt\u00f3w ukrai\u0144skiego przebudzenia narodowego ko\u0144ca XIX wieku[17].Krytycy uwa\u017caj\u0105, i\u017c znaczenie tw\u00f3rczo\u015bci \u0141ysenki dla rozwoju ukrai\u0144skiej muzyki por\u00f3wnywalne jest ze znaczeniem Tarasa Szewczenki w historii ukrai\u0144skiej literatury[18].  Spu\u015bcizna muzyczna \u0141ysenki obejmuje[18]:opery;4 utwory muzyczno-teatralne (\u201eCzariwnyj son\u201d, \u201eSafo\u201d, \u201eWid’ma\u201d, \u201eLitnia nicz\u201d);operetki;muzyk\u0119 do przedstawie\u0144 teatralnych (\u201eProstak\u201d, \u201eHamlet\u201d, \u201eOstannia nicz\u201d, \u201eHet’man Doroszenko\u201d);120 utwor\u00f3w kameralno-wokalnych (wi\u0119kszo\u015b\u0107 na podstawie tekst\u00f3w Tarasa Szewczenki, pozosta\u0142e natomiast do tekst\u00f3w A. Mickiewicza, H. Heinego, I. Franki, \u0141esi Ukrainki, O. O\u0142esia, M. Woronego i in.);40 utwor\u00f3w ch\u00f3ralnych, w\u015br\u00f3d nich 4 kantaty na g\u0142osy solowe, ch\u00f3r i orkiestr\u0119 symfoniczn\u0105;utwory symfoniczne (takie gatunki jak symfonia, fantazja, uwertura);kameralne utwory instrumentalne, w tym blisko 60 utwor\u00f3w fortepianowych;ponad 500 opracowa\u0144 ukrai\u0144skich pie\u015bni ludowych na g\u0142os solo z akompaniamentem fortepianu b\u0105d\u017a na ch\u00f3r.Utwory fortepianowe[edytuj | edytuj kod]Fortepian odegra\u0142 w \u017cyciu \u0141ysenki bardzo du\u017c\u0105 rol\u0119. Kompozytor uko\u0144czy\u0142 konserwatorium w Lipsku w klasie fortepianu i w m\u0142odo\u015bci rysowa\u0142a si\u0119 przed nim perspektywa dalszej kariery wirtuoza. W p\u00f3\u017aniejszych latach \u0141ysenko by\u0142 uznanym w Kijowie wyk\u0142adowc\u0105 tego instrumentu, bardzo cz\u0119sto akompaniowa\u0142 podczas koncert\u00f3w[19].Dzia\u0142alno\u015b\u0107 kompozytorsk\u0105 \u0141ysenki w dziedzinie muzyki fortepianowej stymulowa\u0142y nie tylko intencje barokowo-romantyczne, ale r\u00f3wnie\u017c pewne zainteresowania modernistyczne.W swojej tw\u00f3rczo\u015bci fortepianowej \u0141ysenko pragn\u0105\u0142 uwsp\u00f3\u0142cze\u015bni\u0107 ukrai\u0144sk\u0105 praktyk\u0119 kompozytorsk\u0105 poprzez wprowadzenie do niej europejskich form i gatunk\u00f3w \u2013 sonaty, scherzo, rapsodii, miniatur fortepianowych. W swej jedynej suicie (Ukrai\u0144ska suita w formie starodawnych ta\u0144c\u00f3w na podstawie pie\u015bni ludowych, napisana w latach 1867-1869) \u0141ysenko po\u0142\u0105czy\u0142 stare, przedklasyczne tradycje europejskie z ukrai\u0144skim tematyzmem folklorystycznym. Utw\u00f3r ten, w kt\u00f3rym \u0141ysenko tw\u00f3rczo zinterpretowa\u0142 osobliwo\u015bci barokowej suity tanecznej, zapocz\u0105tkowa\u0142 w ukrai\u0144skiej oraz europejskiej tw\u00f3rczo\u015bci fortepianowej suit\u0119 nowego, pie\u015bniarsko-tanecznego typu[20].Konsekwentne \u0142\u0105czenie barokowych i klasycznych form kompozycyjnych z ukrai\u0144sk\u0105 melodyk\u0105 \u015bwiadczy\u0142o o zamiarze w\u0142\u0105czenia do ukrai\u0144skiej kultury muzycznej kanon\u00f3w europejskich z jednoczesnym zachowaniem autentycznego pierwiastka narodowego. Z drugiej strony jednak, je\u015bli w suicie \u0141ysenki tematyzm uk\u0142ada si\u0119 w ustalon\u0105 przez tradycj\u0119 zachodnioeuropejsk\u0105 architektur\u0119, to w jego rapsodiach i w szeregu opracowa\u0144 folklorystycznych na fortepian kompozytor porzuca ustalone kanony na rzecz bardziej swobodnej formy[21].Muzyka wokalna[edytuj | edytuj kod]Do historii ukrai\u0144skiej kultury Myko\u0142a \u0141ysenko wszed\u0142 jako tw\u00f3rca, kt\u00f3ry zajmowa\u0142 jednoznaczne stanowisko w sprawie konieczno\u015bci nadania j\u0119zykowi ukrai\u0144skiemu wysokiego statusu w tw\u00f3rczo\u015bci muzycznej. Robi\u0142 to wbrew polityce caratu, polityka j\u0119zykowa kt\u00f3rego ogranicza\u0142a u\u017cycie j\u0119zyka ukrai\u0144skiego r\u00f3wnie\u017c w sferze muzyki \u2013 wydany w 1876 ukaz emski, stanowi\u0105cy rozszerzenie przepis\u00f3w cyrkularza wa\u0142ujewskiego z 1863, zabrania\u0142 bowiem nawet drukowania nut z ukrai\u0144skimi tekstami.Swe liczne kompozycje wokalne \u0141ysenko opiera\u0142 na tekstach przewa\u017cnie ukrai\u0144skich autor\u00f3w (Iwan Franko, \u0141esia Ukrainka, O\u0142eksandr O\u0142e\u015b, O\u0142eksandr Kony\u015bkyj i in.). Gdy za\u015b kompozycja opiera\u0142a si\u0119 na poezji tw\u00f3rc\u00f3w zagranicznych, na przyk\u0142ad H. Heine b\u0105d\u017a A. Mickiewicza, to zawsze by\u0142y to ukrai\u0144skie przek\u0142ady stworzone przez M. Staryckiego, \u0141esi\u0119 Ukraink\u0119, M. S\u0142awi\u0144skiego, L. Staryckiego-Czerniachiwskiego i innych[22].Szczeg\u00f3lne miejsce w tw\u00f3rczo\u015bci kompozytora zajmuj\u0105 kompozycje do s\u0142\u00f3w Tarasa Szewczenki. W r\u00f3\u017cnych latach tw\u00f3rczo\u015bci \u0141ysenko skomponowa\u0142 m.in. 76 utwor\u00f3w opartych o r\u00f3\u017cne teksty z Kobziarza[23].Opery[edytuj | edytuj kod]Myko\u0142a \u0141ysenko jest tw\u00f3rc\u0105 oper o fundamentalnym znaczeniu dla ukrai\u0144skiej kultury. Nale\u017c\u0105 do nich[24]\u00a0:Andrasziada (libretto Mychaj\u0142a Staryckiego i Mychaj\u0142a Drahomanowa, 1866-1877);Czornomorci (libretto M. Staryckiego na motywach sztuki J. Kucharenki, 1872);Noc wigilijna (ukr. Rizdwiana nicz; libretto M. Staryckiego na motywach powie\u015bci M. Gogola, 1874);Topielica (ukr. Utop\u0142ena; libretto M. Staryckiego na motywach powie\u015bci Gogola, 1883);Nata\u0142ka Po\u0142tawka (na podstawie sztuki Iwana Kotlarewskiego, 1889);Taras Bulba (libretto M. Staryckiego na motywach powie\u015bci Gogola, 1890);Wid’ma (1901, nieuko\u0144czona);Sapfo (libretto L. Starycka-Czerniachiwska, 1896\u20131904);Eneida (libretto M. Sadowskiego na podstawie sztuki Iwana Kotlarewskiego, 1910).Tw\u00f3rczo\u015b\u0107 \u0141ysenki obejmuje r\u00f3wnie\u017c pierwsze w historii ukrai\u0144skiej muzyki opery dla dzieci (autork\u0105 libretto do wszystkich z nich by\u0142a L. Wasylewska)[24]:Koza-dereza (1888);Pan Ko\u0107kyj (1891);Zyma i wesna, abo Snihowa krala (1892).\u0141ysenko jako etnograf i muzykolog[edytuj | edytuj kod]Pracami etnograficznymi \u0141ysenko zajmowa\u0142 si\u0119 jeszcze w czasach uczniowskich. Do jego spu\u015bcizny etnograficznej i muzykologicznej nale\u017cy m.in. zapis obrz\u0119du weselnego (z tekstem i muzyk\u0105) z ziemi perejes\u0142awskiej. \u0141ysenko poczyni\u0142 pierwsze etnomuzykologiczne i instrumentologiczne badania nad tw\u00f3rczo\u015bci\u0105 \u015blepego kobziarza Ostapa Weresaja, kt\u00f3re opublikowa\u0142 w latach 1873\u20131874[25]. Wykaza\u0142 odr\u0119bno\u015b\u0107 ukrai\u0144skiego ludowego materia\u0142u melodycznego od muzyki rosyjskiej. \u0141ysenko zajmowa\u0142 si\u0119 transkrybowaniem repertuaru tak\u017ce innych kobziarzy \u2013 np. Ostapa S\u0142astiona z Po\u0142tawy i Paw\u0142a Bratysia z Czernichowa. Do spu\u015bcizny muzykologicznej \u0141ysenki nale\u017c\u0105 tak\u017ce badania nad teorbanem i zbi\u00f3r esej\u00f3w na temat ukrai\u0144skich instrument\u00f3w ludowych, publikowanych w czasopi\u015bmie \u201eZoria\u201d[26].Jest tw\u00f3rc\u0105 pracy \u201eZbirnyk ukrajin\u015bkych narodnych pise\u0144 dla ho\u0142osu z fortepijanom\u201d, w kt\u00f3rej znalaz\u0142o si\u0119 280 instrumentowanych przez niego w latach 1868-1911 r\u00f3\u017cnych pie\u015bni ludowych. Wyda\u0142 on r\u00f3wnie\u017c dwana\u015bcie tak zwanych dziesi\u0105tek (tomik\u00f3w po 10 pie\u015bni ludowych, \u0142\u0105cznie 120 pie\u015bni), w kt\u00f3rych muzyk\u0119 pie\u015bni rozpisano na potrzeby ch\u00f3r\u00f3w m\u0119skich i mieszanych z akompaniamentem fortepianu. Opracowa\u0142 cykl wyda\u0144 pie\u015bni obrz\u0119dowych dla ch\u00f3ru mieszanego: \u201eWesnianky\u201d, \u201eKupal\u015bka sprawa\u201d, \u201eKoliadky-Szczedriwky\u201d, \u201eWesillia,\u201d \u201eMo\u0142odoszczi\u201d[26].  Znaczek pocztowy wyemitowany z okazji 150 rocznicy urodzin kompozytoraPami\u0119\u0107 w sferze publicznej[edytuj | edytuj kod]W 1907 imi\u0119 \u0141ysenki nadano Wy\u017cszemu Instytutowi Muzycznemu we LwowieW 1913 imi\u0119 \u0141ysenki nadano Szkole Muzyczno-Dramatycznej w Kijowie[18];w 1939 wy\u017csze szko\u0142y muzyczne Lwowa po\u0142\u0105czono w Lwowskie Konserwatorium Pa\u0144stwowe i nadano mu imi\u0119 \u0141ysenki (obecnie uczelnia nosi nazw\u0119 Lwowskiej Narodowej Akademii Muzycznej im. M. \u0141ysenki)[18];W grudniu 1944 imi\u0119 \u0141ysenki nadano Charkowskiemu Tatrowi Opery i Baletu[18];Pomniki \u0141ysenki ods\u0142oni\u0119to w 1957 w jego rodzinnej wsi Hry\u0144ky oraz 29 grudnia 1965 obok Opery Narodowej Ukrainy w Kijowie[18];Muzea po\u015bwi\u0119cone kompozytorowi znajduj\u0105 si\u0119 w jego rodzinnej wsi Hry\u0144ky oraz w dawnym kijowskim mieszkaniu artysty na ulicy Saksaga\u0144skiego 65[18].Utwory fortepianowe[edytuj | edytuj kod] (info)Barcarola (info)Pie\u015b\u0144 mi\u0142o\u015bci (ukr. \u041f\u0456\u0441\u043d\u044f \u043a\u043e\u0445\u0430\u043d\u043d\u044f) (info)Sarabanda z Suity Ukrai\u0144skiej (info)Przy ko\u0142ysce (ukr. \u041f\u0440\u0438 \u043a\u043e\u043b\u0438\u0441\u0446\u0456) (info)Walc \u201ePo\u017cegnanie\u201d (ukr. \u0412\u0430\u043b\u044c\u0441 \u00ab\u0420\u043e\u0437\u043b\u0443\u043a\u0430\u00bb)Problem ze \u015bci\u0105gni\u0119ciem pliku? Zobacz pomoc.Utwory wokalne do s\u0142\u00f3w Tarasa Szewczenki[edytuj | edytuj kod] (info)Oj odna ja, odna \u2013 wykonuj\u0105 Iwanna Szturmak (\u015bpiew) i O\u0142eksandr Kozarenko (fortepian) (info)Oj kryknu\u0142y siri husi \u2013 wykonuj\u0105 Iwanna Szturmak (\u015bpiew) i O\u0142eksandr Kozarenko (fortepian)Problem ze \u015bci\u0105gni\u0119ciem pliku? Zobacz pomoc.\u2191 ab \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 13. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 ab \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 14. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 18-19. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 22-29. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 31. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 32. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 33. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 52-63. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 70. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 74. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 74-79. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 87-108. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e (1842-1912) [w:] \u041a\u043b\u0456\u043c\u043e\u0432 \u0410. \u0410., \u0412\u0438\u0434\u0430\u0442\u043d\u0456 \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0446\u0456, \u0425\u0430\u0440\u043a\u0456\u0432 2010, s. 155, ISBN\u00a0978-966-08-4765-1.\u2191 ab \u0422\u0435\u0442\u044f\u043d\u0430 \u041f\u043e\u043b\u0456\u0449\u0443\u043a: \u0413\u0435\u0442\u044c\u043c\u0430\u043d \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0438. [dost\u0119p 2014-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-18)].\u2191 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e (w:) \u041a\u0443\u0431\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0412. (red.), \u0415\u043d\u0446\u0438\u043a\u043b\u043e\u043f\u0435\u0434\u0456\u044f \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u043e\u0437\u043d\u0430\u0432\u0441\u0442\u0432\u0430, \u0442. 4, Paris-New York 1962, s. 1296.\u2191 \u041b. \u041f. \u041a\u043e\u0440\u043d\u0456\u0439, \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e \u044f\u043a \u0442\u0432\u043e\u0440\u0435\u0446\u044c \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u043d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u043e\u0434\u0435\u043b\u0456 \u0440\u043e\u043c\u0430\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u043e\u0433\u043e \u0441\u0442\u0438\u043b\u044e, \u201e\u0427\u0430\u0441\u043e\u043f\u0438\u0441 \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u0457 \u0430\u043a\u0430\u0434\u0435\u043c\u0456\u0457 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0456\u043c\u0435\u043d\u0456 \u041f.\u0406.\u0427\u0430\u0439\u043a\u043e\u0432\u0441\u044c\u043a\u043e\u0433\u043e\u201d 2012, \u2116 15, s. 16\u2191 \u041e. \u0413. \u0422\u0430\u0440\u0430\u043d\u0447\u0435\u043d\u043a\u043e, \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e \u0443 \u0440\u043e\u0431\u043e\u0442\u0456 \u043d\u0430\u0434 \u043e\u043f\u0435\u0440\u043d\u0438\u043c \u043b\u0456\u0431\u0440\u0435\u0442\u043e: \u043e\u0441\u043e\u0431\u043b\u0438\u0432\u043e\u0441\u0442\u0456 \u0442\u0432\u043e\u0440\u0447\u043e\u0433\u043e \u043f\u0440\u043e\u0446\u0435\u0441\u0443, \u201e\u0427\u0430\u0441\u043e\u043f\u0438\u0441 \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u0457 \u0430\u043a\u0430\u0434\u0435\u043c\u0456\u0457 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0456\u043c\u0435\u043d\u0456 \u041f.\u0406.\u0427\u0430\u0439\u043a\u043e\u0432\u0441\u044c\u043a\u043e\u0433\u043e\u201d 2012, \u2116 15, s. 56\u2191 abcdefg \u0141. P. Kornij, \u0141ysenko Myko\u0142a Witalijowycz (w:) Encyk\u0142opedija istoriji Ukrajiny, t. 6, Kyjiw 2009, s. 156-157, ISBN\u00a0978-966-00-1028-1.\u2191 \u041e. \u0412. \u0424\u0440\u0430\u0439\u0442, \u0424\u043e\u0440\u0442\u0435\u043f\u0456\u0430\u043d\u043d\u0430 \u0441\u043f\u0430\u0434\u0449\u0438\u043d\u0430 \u044f\u043a \u0432\u0438\u044f\u0432 \u043f\u0441\u0438\u0445\u043e\u0434\u043e\u0433\u0456\u0447\u043d\u0438\u0445 \u0440\u0438\u0441 \u043e\u0441\u043e\u0431\u0438\u0441\u0442\u043e\u0441\u0442\u0456 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430, \u201e\u0427\u0430\u0441\u043e\u043f\u0438\u0441 \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u0457 \u0430\u043a\u0430\u0434\u0435\u043c\u0456\u0457 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0456\u043c\u0435\u043d\u0456 \u041f.\u0406.\u0427\u0430\u0439\u043a\u043e\u0432\u0441\u044c\u043a\u043e\u0433\u043e\u201d 2012, \u2116 15, \u0441. 34.\u2191 \u041e. \u0412. \u041a\u0440\u0438\u0447\u0438\u043d\u0441\u044c\u043a\u0430, \u041d\u0435\u043e\u043a\u043b\u0430\u0441\u0438\u0447\u043d\u044b \u0442\u0435\u043d\u0434\u0435\u043d\u0446\u0456\u0457 \u0443 \u0442\u0432\u043e\u0440\u0447\u043e\u0441\u0442\u0456 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430 (\u043d\u0430 \u043f\u0440\u0438\u043a\u043b\u0430\u0434\u0456 \u00ab\u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u0441\u044e\u0457\u0442\u0438\u00bb \u0434\u043b\u044f \u0444\u043e\u0440\u0442\u0435\u043f\u0456\u0430\u043d\u043e \u043e\u043f. 2), \u201e\u0427\u0430\u0441\u043e\u043f\u0438\u0441 \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u0457 \u0430\u043a\u0430\u0434\u0435\u043c\u0456\u0457 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0456\u043c\u0435\u043d\u0456 \u041f.\u0406.\u0427\u0430\u0439\u043a\u043e\u0432\u0441\u044c\u043a\u043e\u0433\u043e\u201d 2012, \u2116 15, \u0441. 40\u2191 \u041e. \u0412. \u0424\u0440\u0430\u0439\u0442, \u0424\u043e\u0440\u0442\u0435\u043f\u0456\u0430\u043d\u043d\u0430 \u0441\u043f\u0430\u0434\u0449\u0438\u043d\u0430 \u044f\u043a \u0432\u0438\u044f\u0432 \u043f\u0441\u0438\u0445\u043e\u0434\u043e\u0433\u0456\u0447\u043d\u0438\u0445 \u0440\u0438\u0441 \u043e\u0441\u043e\u0431\u0438\u0441\u0442\u043e\u0441\u0442\u0456 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430, \u201e\u0427\u0430\u0441\u043e\u043f\u0438\u0441 \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0457 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u0457 \u0430\u043a\u0430\u0434\u0435\u043c\u0456\u0457 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0456\u043c\u0435\u043d\u0456 \u041f.\u0406.\u0427\u0430\u0439\u043a\u043e\u0432\u0441\u044c\u043a\u043e\u0433\u043e\u201d 2012, \u2116 15, \u0441. 37\u2191 \u041c. \u0417\u0430\u0433\u0430\u0439\u043a\u0435\u0432\u0438\u0447, \u0424\u0443\u043d\u043a\u0446\u0456\u043e\u043d\u0443\u0432\u0430\u043d\u043d\u044f \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u043c\u043e\u0432\u0438 \u0432 \u043c\u0443\u0437\u0438\u0447\u043d\u043e\u043c\u0443 \u043c\u0438\u0441\u0442\u0435\u0446\u0442\u0432\u0456 (w:) \u0406\u0423 \u041c\u0456\u0436\u043d\u0430\u0440\u043e\u0434\u043d\u0438\u0439 \u041a\u043e\u043d\u0433\u0440\u0435\u0441 \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0456\u0441\u0442\u0456\u0432. \u041e\u0434\u0435\u0441\u0430; 26-29 \u0441\u0435\u0440\u043f\u043d\u044f (1999) – \u041c\u0438\u0441\u0442\u0435\u0446\u0442\u0432\u043e\u0437\u043d\u0430\u0432\u0441\u0442\u0432\u043e, \u043a\u043d\u0438\u0433\u0430 2, \u041e\u0434\u0435\u0441\u0430 2001, \u0441. 315-325.\u2191 \u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009, s. 386-388. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u2191 ab \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u0412\u0456\u0442\u0430\u043b\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 (w:) \u0410. \u041c\u0443\u0445\u0430, \u041a\u043e\u043c\u043f\u043e\u0437\u0438\u0442\u043e\u0440\u0438 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0442\u0430 \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u0434\u0456\u0430\u0441\u043f\u043e\u0440\u0438, \u041a\u0438\u0457\u0432 2004, s. 177.\u2191 \u0425\u0430\u0440\u0430\u043a\u0442\u0435\u0440\u0438\u0441\u0442\u0438\u043a\u0430 \u043c\u0443\u0437\u044b\u043a\u0430\u043b\u044c\u043d\u044b\u0445 \u043e\u0441\u043e\u0431\u0435\u043d\u043d\u043e\u0441\u0442\u0435\u0439 \u043c\u0430\u043b\u043e\u0440\u0443\u0441\u0441\u043a\u0438\u0445 \u0434\u0443\u043c \u0438 \u043f\u0435\u0441\u0435\u043d, \u0438\u0441\u043f\u043e\u043b\u043d\u044f\u0435\u043c\u044b\u0445 \u043a\u043e\u0431\u0437\u0430\u0440\u0435\u043c \u041e\u0441\u0442\u0430\u043f\u043e\u043c \u0412\u0435\u0440\u0435\u0441\u0430\u0435\u043c, \u201e\u0417\u0430\u043f\u0438\u0441\u043a\u0438 \u042e\u0433\u043e-\u0417\u0430\u043f\u0430\u0434\u043d\u043e\u0433\u043e \u043e\u0442\u0434\u0435\u043b\u0430 \u0438\u043c\u043f. \u0420\u0443\u0441\u0441\u043a\u043e\u0433\u043e \u0433\u0435\u043e\u0433\u0440\u0430\u0444\u0438\u0447\u0435\u0441\u043a\u043e\u0433\u043e \u043e\u0431\u0449\u0435\u0441\u0442\u0432\u0430\u201d, \u0442. 1, 1874. \u2191 ab \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e (w:) \u041a\u0443\u0431\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0412. (red.), \u0415\u043d\u0446\u0438\u043a\u043b\u043e\u043f\u0435\u0434\u0456\u044f \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u043e\u0437\u043d\u0430\u0432\u0441\u0442\u0432\u0430, \u0442. 4, Paris-New York 1962, s. 1295.\u0422. \u0411\u0443\u043b\u0430\u0442, \u0422. \u0424\u0456\u043b\u0435\u043d\u043a\u043e: \u0421\u0432\u0456\u0442 \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0438 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u0430. \u041d\u0430\u0446\u0456\u043e\u043d\u0430\u043b\u044c\u043d\u0430 \u0456\u0434\u0435\u043d\u0442\u0438\u0447\u043d\u0456\u0441\u0442\u044c, \u043c\u0443\u0437\u0438\u043a\u0430 \u0456 \u043f\u043e\u043b\u0456\u0442\u0438\u043a\u0430 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0425\u0406\u0425 – \u043f\u043e\u0447\u0430\u0442\u043a\u0443 \u0425\u0425 \u0441\u0442\u043e\u043b\u0456\u0442\u0442\u044f. \u041a\u0438\u0457\u0432: \u041c\u0430\u0439\u0441\u0442\u0435\u0440\u043d\u044f \u043a\u043d\u0438\u0433\u0438, 2009. ISBN\u00a0978-966-2260-17-5.\u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e (w:) \u041a\u0443\u0431\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0412. (red.), \u0415\u043d\u0446\u0438\u043a\u043b\u043e\u043f\u0435\u0434\u0456\u044f \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u043e\u0437\u043d\u0430\u0432\u0441\u0442\u0432\u0430, \u0442. 4, Paris-New York 1962, s. 1295-1296.\u041b\u0438\u0441\u0435\u043d\u043a\u043e \u041c\u0438\u043a\u043e\u043b\u0430 \u0412\u0456\u0442\u0430\u043b\u0456\u0439\u043e\u0432\u0438\u0447 (w:) \u0410. \u041c\u0443\u0445\u0430, \u041a\u043e\u043c\u043f\u043e\u0437\u0438\u0442\u043e\u0440\u0438 \u0423\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0438 \u0442\u0430 \u0443\u043a\u0440\u0430\u0457\u043d\u0441\u044c\u043a\u043e\u0457 \u0434\u0456\u0430\u0441\u043f\u043e\u0440\u0438, \u041a\u0438\u0457\u0432 2004, s. 177-180.\u0141. P. Kornij, \u0141ysenko Myko\u0142a Witalijowycz (w:) Encyk\u0142opedija istoriji Ukrajiny, t. 6, Kyjiw 2009, s. 156-157, ISBN\u00a0978-966-00-1028-1."},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/03\/26\/mykola-lysenko-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Myko\u0142a \u0141ysenko \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]