[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/04\/26\/piorun-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/04\/26\/piorun-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Piorun \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Piorun \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Film pokazuj\u0105cy wy\u0142adowanie atmosferyczne Wybuchowe ci\u015bnienie pary mi\u0119dzy pniem a kor\u0105 z uderzenia pioruna zdmuchn\u0119\u0142o kor\u0119 brzozy B\u0142yskawice i pioruny","datePublished":"2019-04-26","dateModified":"2019-04-26","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/2\/20\/B%C5%82yskawica.jpg\/220px-B%C5%82yskawica.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/2\/20\/B%C5%82yskawica.jpg\/220px-B%C5%82yskawica.jpg","height":"135","width":"220"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/04\/26\/piorun-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":7368,"articleBody":"  Film pokazuj\u0105cy wy\u0142adowanie atmosferyczne    Wybuchowe ci\u015bnienie pary mi\u0119dzy pniem a kor\u0105 z uderzenia pioruna zdmuchn\u0119\u0142o kor\u0119 brzozy    B\u0142yskawice i pioruny nad Wilnem        Cz\u0119stotliwo\u015b\u0107 b\u0142yskawic w ci\u0105gu roku na km\u00b2Piorun \u2013 w meteorologii bardzo silne wy\u0142adowanie elektrostatyczne w atmosferze powstaj\u0105ce naturalnie, zwykle towarzysz\u0105ce burzom. Piorunowi cz\u0119sto towarzyszy grom d\u017awi\u0119kowy (grzmot) oraz zjawisko \u015bwietlne zwane b\u0142yskawic\u0105. Mo\u017ce ono przybiera\u0107 rozmaite kszta\u0142ty i rozci\u0105g\u0142o\u015bci, tworzy\u0107  linie proste lub rozga\u0142\u0119zia\u0107 si\u0119 do g\u00f3ry lub w d\u00f3\u0142. Wyst\u0119puj\u0105 b\u0142yskawice, kt\u00f3re widoczne s\u0105 jedynie jako rozja\u015bnienie powierzchni chmury, inne zn\u00f3w w ci\u0105gu u\u0142amka sekundy przypominaj\u0105 swym kszta\u0142tem \u015bwiec\u0105cy sznur pere\u0142[1].  Podczas uderzenia pioruna wyzwala si\u0119 energia. G\u0142\u00f3wna jej cz\u0119\u015b\u0107 zostaje rozproszona w postaci ciep\u0142a w powietrzu tworz\u0105cym kana\u0142 plazmy tzn. ogrzanie i jonizacja sk\u0142adnik\u00f3w powietrza w kanale, energia cieplna w wi\u0119kszo\u015bci rozprasza si\u0119, niewielka jej cz\u0119\u015b\u0107 przekszta\u0142ca si\u0119 na b\u0142ysk i grzmot, kt\u00f3ry s\u0142ycha\u0107 na odleg\u0142o\u015b\u0107 do 16-24 km. Cz\u0119\u015b\u0107 pierwotnej energii elektrycznej zostaje roz\u0142adowana w punkcie uderzenia \u0142uku elektrycznego w powierzchni\u0119 ziemi, co mo\u017ce by\u0107 bardzo niebezpieczne dla znajduj\u0105cych si\u0119 w pobli\u017cu ludzi oraz urz\u0105dze\u0144.Wewn\u0105trz chmury burzowej wieje silny wiatr mieszaj\u0105cy krople wody i drobiny lodu, kt\u00f3re tr\u0105 mocno o siebie. L\u00f3d przemieszcza si\u0119 ku g\u00f3rze chmury, po drodze oddaj\u0105c elektrony wodzie, wi\u0119c szczyt chmury staje si\u0119 elektrododatni. Pioruny mog\u0105 powstawa\u0107 tak\u017ce wskutek tarcia mi\u0119dzy drobinami py\u0142u podczas burz py\u0142owych lub w chmurach popio\u0142\u00f3w i gaz\u00f3w powsta\u0142ych podczas erupcji wulkanicznych i po\u017car\u00f3w las\u00f3w.Poza wy\u0142adowaniami doziemnymi pioruny bij\u0105 r\u00f3wnie\u017c w odwrotnym kierunku; z bada\u0144 wynika, \u017ce takowe stanowi\u0105 oko\u0142o 15% wszystkich wy\u0142adowa\u0144, a najpot\u0119\u017cniejszy z badanych mia\u0142 a\u017c 70 km d\u0142ugo\u015bci[2].  Piorun mo\u017ce wywo\u0142a\u0107 po\u017car. Uderzenia rozrywaj\u0105 pnie drzew i mury, potrafi\u0105 oderwa\u0107 p\u0142yty kamienne wyk\u0142adzin dachowych, mur\u00f3w wa\u017c\u0105ce do 100 kg i odrzuci\u0107 je na kilka metr\u00f3w, przepalaj\u0105 cienkie druty, wywo\u0142uj\u0105 uszkodzenia instalacji elektrycznych, telefonicznych i innych opartych o metalowe przewody, niszcz\u0105 urz\u0105dzenia elektryczne. Temperatura w kanale przewodzenia pioruna jest tak wielka, \u017ce krzemionka zawarta w ziemi w miejscu uderzenia topi si\u0119, tworz\u0105c naturalne szk\u0142o nazywane fulgurytem. Dzia\u0142anie na urz\u0105dzenia elektryczne wywo\u0142ane jest poprzez bezpo\u015brednie uderzenie pioruna w sie\u0107 elektroenergetyczn\u0105, a tak\u017ce w przypadku indukowania si\u0119 napi\u0119cia tzw. impulsu elektromagnetycznego, gdy piorun uderzy w pobli\u017cu sieci.Impuls ten powstaje wskutek wytworzenia przez pr\u0105d elektryczny pioruna kr\u00f3tkotrwa\u0142ego pola magnetycznego. Indukuje on napi\u0119cie we wszystkich obwodach i urz\u0105dzeniach elektrycznych (w tym w liniach elektroenergetycznych, sieciach telekomunikacyjnych, instalacjach antenowych itp.) znajduj\u0105cych si\u0119 w pobli\u017cu miejsca uderzenia pioruna. Napi\u0119cie impulsu blisko uderzenia jest tak du\u017ce, \u017ce mo\u017ce spowodowa\u0107 powa\u017cne uszkodzenia i zniszczenia sieci oraz przy\u0142\u0105czonych do tych sieci urz\u0105dze\u0144.W celu ochrony przed skutkami przepi\u0119\u0107 wywo\u0142anych przez impuls elektromagnetyczny w sieciach elektroenergetycznych stosowane s\u0105 specjalne aparaty elektryczne zwane ochronnikami przepi\u0119ciowymiWy\u0142adowania atmosferyczne zagra\u017caj\u0105 aparaturze elektronicznej w dwojaki spos\u00f3b:przep\u0142yw pr\u0105du piorunowego mo\u017ce uszkodzi\u0107 aparatur\u0119 i instalacjeimpuls elektromagnetyczny spowodowany wy\u0142adowaniem, mo\u017ce indukowa\u0107 du\u017ce napi\u0119cie.Parametry wy\u0142adowania piorunowego:warto\u015b\u0107 szczytowa pr\u0105duczas narastania pr\u0105du (maksymalna stromo\u015b\u0107 pr\u0105du)Warto\u015b\u0107 szczytowa pr\u0105du okre\u015bla nat\u0119\u017cenie pr\u0105du, kt\u00f3ry mo\u017ce pop\u0142yn\u0105\u0107 przez kana\u0142 piorunowy wskutek uderzenia pioruna. Za\u0142\u00f3\u017cmy, \u017ce warto\u015b\u0107 szczytowa pr\u0105du pioruna, kt\u00f3ry uderzy\u0142 w budynek wynosi 140\u00a0kA. Niech rezystancja uziemienia (bezindukcyjnego) budynku wynosi 2\u00a0omy (obowi\u0105zuj\u0105ce w Polsce przepisy wymagaj\u0105 warto\u015b\u0107 mniejsz\u0105 od 10\u00a0om\u00f3w PN-EN 60364). Napi\u0119cie zwi\u0105zane z przep\u0142ywem tego pr\u0105du wynosi 280\u00a0kV. Je\u017celi nie zosta\u0142y zainstalowane ochronniki przepi\u0119ciowe takiemu w\u0142a\u015bnie zak\u0142\u00f3ceniu zostan\u0105 poddane linie zasilaj\u0105ce i telekomunikacyjne.Czas narastania pr\u0105du jest kolejnym parametrem wy\u0142adowania. Im jest on kr\u00f3tszy, tym kr\u00f3tszy jest impuls elektromagnetyczny powstaj\u0105cy podczas wy\u0142adowania. Napi\u0119cie zak\u0142\u00f3caj\u0105ce, kt\u00f3re mo\u017ce si\u0119 indukowa\u0107 podczas przep\u0142ywu fali elektromagnetycznej jest proporcjonalne w\u0142a\u015bnie do warto\u015bci tego parametru.Pole elektromagnetyczne powsta\u0142e podczas wy\u0142adowania ma w\u0105skie widmo w zakresie fal d\u0142ugich. Dlatego mo\u017ce z \u0142atwo\u015bci\u0105 wnika\u0107 do wn\u0119trza budynk\u00f3w. Dodatkowo, ma ono charakter magnetyczny co utrudnia ekranowanie. Napi\u0119cie indukowane przez taki impuls mo\u017ce osi\u0105ga\u0107 warto\u015bci 100\u00a0V\/m\u00b2 (w przypadku gdy piorun uderzy\u0142 100\u00a0m od urz\u0105dzenia, dziesi\u0119ciokrotne skr\u00f3cenie tej odleg\u0142o\u015bci powoduje dziesi\u0119ciokrotny wzrost SEM).Skutki uderzenia pioruna w cz\u0142owieka[edytuj | edytuj kod]Wa\u017cnejsze skutki uderzenia pioruna w cz\u0142owieka[3]oparzenia,pobudzenie,upo\u015bledzenie s\u0142uchu i wzroku,apatia,uszkodzenie uk\u0142adu nerwowego (np. parali\u017c ko\u0144czyn),drgawki,upo\u015bledzenie funkcji nerek,uszkodzenie uk\u0142adu sercowo-naczyniowego (rytm serca mo\u017ce by\u0107 nieprawid\u0142owy, mo\u017ce doj\u015b\u0107 do zatrzymania kr\u0105\u017cenia),upo\u015bledzenie funkcji uk\u0142adu pokarmowego, np. ostra rozstrze\u0144 \u017co\u0142\u0105dka.Zasady ochrony przed piorunami[edytuj | edytuj kod]  B\u0142yskawica przeskakuj\u0105ca mi\u0119dzy chmuramiW USA pioruny zabijaj\u0105 50-55 os\u00f3b rocznie, natomiast w Polsce 3 do 5 os\u00f3b. Ponad 80 proc. os\u00f3b trafionych b\u0142yskawicami to m\u0119\u017cczy\u017ani[2]. Zaleca si\u0119, by w czasie burzy nie k\u0105pa\u0107 si\u0119, nie chodzi\u0107 na spacery, nie stawa\u0107 pod samotnie rosn\u0105cymi drzewami (pr\u0105d wy\u0142adowania przep\u0142ywaj\u0105cy rdzeniem drzewa doprowadza do gwa\u0142townego odparowania znajduj\u0105cej si\u0119 w nim wody i w efekcie bardzo gro\u017anego wybuchu), ani w pobli\u017cu wysokich metalowych maszt\u00f3w, w kt\u00f3re cz\u0119sto uderza piorun, oraz w pobli\u017cu linii elektroenergetycznych.Osoba przebywaj\u0105ca na otwartej przestrzeni powinna znale\u017a\u0107 pomieszczenie, budynek, ziemiank\u0119 i ukry\u0107 si\u0119 w nim. Z braku innej mo\u017cliwo\u015bci schroni\u0107 si\u0119 w zag\u0142\u0119bieniu terenu, nie k\u0142a\u015b\u0107 si\u0119 na ziemi. Najbezpieczniej jest ukucn\u0105\u0107 ze z\u0142\u0105czonymi i podci\u0105gni\u0119tymi do siebie nogami, poniewa\u017c po uderzeniu pioruna, w wyniku rozp\u0142ywu \u0142adunku w postaci pr\u0105d\u00f3w powierzchniowych, mo\u017ce doj\u015b\u0107 do przep\u0142ywu pr\u0105du mi\u0119dzy stopami poprzez cia\u0142o ofiary (skutek powstania r\u00f3\u017cnicy potencja\u0142\u00f3w, tzw. napi\u0119cia krokowego)[4]. Nale\u017cy odrzuci\u0107 lub po\u0142o\u017cy\u0107 na ziemi du\u017ce przedmioty metalowe przewodz\u0105ce pr\u0105d. Trzeba r\u00f3wnie\u017c oddali\u0107 si\u0119 od zbiornik\u00f3w wodnych i ciek\u00f3w (podobnie po\u0142acie wilgotnego mchu stanowi\u0105 zagro\u017cenie). Osoby znajduj\u0105ce si\u0119 w g\u00f3rach powinny niezw\u0142ocznie zej\u015b\u0107 ze szczyt\u00f3w i grani, oko\u0142o 100 metr\u00f3w ni\u017cej, najlepiej na stron\u0119 zawietrzn\u0105 (przeciwn\u0105 do kierunku zbli\u017cania si\u0119 burzy). Mog\u0105 one usi\u0105\u015b\u0107 na plecakach (nie na stela\u017cu, kt\u00f3ry mo\u017ce przewodzi\u0107 pr\u0105d elektryczny), tak aby odizolowa\u0107 si\u0119 od pod\u0142o\u017ca i zabezpieczy\u0107 przed wt\u00f3rnym pora\u017ceniem od pr\u0105d\u00f3w powierzchniowych. Pr\u00f3buj\u0105c kry\u0107 si\u0119 w jaskiniach lub wn\u0119kach trzeba uwa\u017ca\u0107, aby nie znale\u017a\u0107 si\u0119 w miejscach, w kt\u00f3rych mo\u017cna sta\u0107 si\u0119 \u201epomostem\u201d dla przep\u0142ywaj\u0105cych pr\u0105d\u00f3w (np. wej\u015bcia jaski\u0144, w\u0105skie lub niskie groty). Strop powinien znajdowa\u0107 si\u0119 co najmniej 3 metry nad nami, a \u015bciany 1 metr od nas[5]. Nie mo\u017cna dotyka\u0107 wysokich, pionowych \u015bcian ska\u0142. Bardzo dobrymi miejscami na schrony s\u0105 wn\u0119trza klatek, kratownic (w tym i maszt\u00f3w), wagonik\u00f3w kolejki g\u00f3rskiej. Nie wolno jednak dotyka\u0107 metalowych element\u00f3w konstrukcji. Tak\u017ce samochody chroni\u0105 przed piorunem. Wymienione obiekty spe\u0142niaj\u0105 funkcj\u0119 klatki Faradaya. Grupy os\u00f3b pozostaj\u0105ce na otwartej przestrzeni powinny si\u0119 rozproszy\u0107 w odleg\u0142o\u015bci do kilkudziesi\u0119ciu metr\u00f3w, tak by na wypadek pora\u017cenia cz\u0119\u015b\u0107 grupy mog\u0142a udzieli\u0107 pomocy pora\u017conym.Budynki i inne wysokie konstrukcje musz\u0105 by\u0107 zabezpieczone piorunochronem, chroni\u0105cym je w czasie burzy[6]. Instalacje elektryczne, w tym i sieci przesy\u0142owe zabezpiecza si\u0119 bezpiecznikami przeciwprzepi\u0119ciowymi[7].W domu podczas burzy nale\u017cy unika\u0107 korzystania z telefon\u00f3w stacjonarnych przewodowych oraz urz\u0105dze\u0144 elektrycznych, przede wszystkim tych obs\u0142ugiwanych r\u0119cznie. Korzystanie z tych urz\u0105dze\u0144 grozi pora\u017ceniem impulsem rozchodz\u0105cym si\u0119 w przewodach instalacji, kt\u00f3ry mo\u017ce doprowadzi\u0107 do \u015bmierci. Sprz\u0119t domowy, zw\u0142aszcza elektronik\u0119 \u2013 RTV, komputery itp. nale\u017cy od\u0142\u0105czy\u0107 od sieci elektrycznej i innych instalacji przewodowych (np. instalacji antenowych, telekomunikacyjnych, sieci internetowych, TV kablowej itp.), co zapewni ochron\u0119 tych urz\u0105dze\u0144 przed wy\u0142adowaniami atmosferycznymi.  Uwa\u017ca si\u0119, \u017ce \u0142adunek elektryczny w powietrzu powstaje w wyniku powszechnie znanych mechanizm\u00f3w elektryzowania g\u0142\u00f3wnie przez indukcj\u0119 elektrostatyczn\u0105 oraz pocieranie. Cho\u0107 g\u0142\u00f3wny mechanizm jest znany, to szczeg\u00f3\u0142y zjawisk zachodz\u0105cych w chmurach burzowych s\u0105 niezwykle z\u0142o\u017cone a opis wci\u0105\u017c tylko hipotetyczny.Kiedy na skutek zderzenia zimnych i ciep\u0142ych mas powietrza powstaje silny pr\u0105d wznosz\u0105cy, tworz\u0105 si\u0119 chmury burzowe (k\u0142\u0119biasto-deszczowe, cumulonimbus) maj\u0105ce wysoko\u015b\u0107 nawet kilkunastu (10-20) kilometr\u00f3w. Ruch powietrza powoduje wzajemne zderzanie ze sob\u0105 kryszta\u0142\u00f3w lodu oraz kropel wody. Dotykanie si\u0119 lub pocieranie cia\u0142 wykonanych z r\u00f3\u017cnych substancji albo z jednakowej substancji ale r\u00f3\u017cnej budowie krystalicznej b\u0105d\u017a te\u017c o r\u00f3\u017cnych temperaturach wywo\u0142uje elektryzowanie si\u0119 tych cia\u0142. Kiedy krople w chmurze burzowej s\u0105 gwa\u0142townie unoszone do g\u00f3ry, w ci\u0105gu kr\u00f3tkiego czasu ich temperatura spada do -10 \u00b0C, -20\u00a0\u00b0C i zamarzaj\u0105c tworz\u0105 krupy lodowe. Krupy zderzaj\u0105 si\u0119 z ju\u017c zamro\u017conymi kryszta\u0142kami lodu, co pozostawia na nich niewielki ujemny \u0142adunek. Kryszta\u0142ki otrzymuj\u0105 \u0142adunek dodatni. Ka\u017cde zetkni\u0119cie si\u0119 i rozdzielenie cia\u0142 znajduj\u0105cych si\u0119 w polu elektrycznym elektryzuje oba cia\u0142a przeciwnymi \u0142adunkami. Proces ten zachodzi gdy wznosz\u0105ce si\u0119 powietrze znajdzie si\u0119 w pobli\u017cu ju\u017c naelektryzowanego obszaru, podczas zderzania si\u0119 krup lodowych lub te\u017c podczas rozpadu lub tylko ocierania si\u0119 kropelek wody. Zjawisko elektryzowania przez indukcj\u0119 staje si\u0119 szczeg\u00f3lnie wydajne gdy chmura lub obszar obok niej jest ju\u017c w pewnym stopniu naelektryzowany i odgrywa g\u0142\u00f3wn\u0105 rol\u0119 w elektryzowaniu si\u0119 chmury.Pr\u0105d powietrza rozdziela l\u017cejsze kryszta\u0142ki lodu od krup unosz\u0105c je do g\u00f3ry. Krupy opadaj\u0105 na d\u00f3\u0142 chmury i w ten spos\u00f3b powstaje r\u00f3\u017cnica potencja\u0142\u00f3w rz\u0119du od 10 do 100 milion\u00f3w wolt\u00f3w.W latach 90. XX w uczeni zwr\u00f3cili uwag\u0119 na elektryzowanie powietrza przez promieniowanie gamma. Zewn\u0119trzne warstwy atmosfery s\u0105 stale bombardowane promieniowaniem gamma, promieniowanie to jest poch\u0142aniane przez powietrze, podczas poch\u0142aniania z atom\u00f3w wybijane s\u0105 elektrony, dodatnie jony pozostaj\u0105 w miejscu, a wybite elektrony poruszaj\u0105 si\u0119 w kierunku ruchu (g\u0142\u00f3wnie w d\u00f3\u0142) wybijaj\u0105cego je promieniowania, po przebyciu kilku centymetr\u00f3w zatrzymuj\u0105 si\u0119 i przy\u0142\u0105czaj\u0105 do atom\u00f3w powietrza. W wyniku tego procesu mi\u0119dzy jonosfer\u0105 i powierzchni\u0105 Ziemi powstaje r\u00f3\u017cnica potencja\u0142\u00f3w.  Kiedy r\u00f3\u017cnica potencja\u0142\u00f3w stanie si\u0119 wystarczaj\u0105co du\u017ca, mo\u017ce rozpocz\u0105\u0107 si\u0119 wy\u0142adowanie elektryczne. Wed\u0142ug hipotezy zaproponowanej przez Aleksandra Gurewicza z Instytutu Lebiedewa w Rosji drog\u0119 wy\u0142adowania pilotuj\u0105cego wytyczaj\u0105 wysokoenergetyczne cz\u0105stki promieniowania kosmicznego. Zderzenie cz\u0105stki promieniowania kosmicznego z atomem powietrza prowadzi do powstania kaskad cz\u0105stek wt\u00f3rnych wytwarzaj\u0105cych strumienie elektron\u00f3w. W ten spos\u00f3b w g\u00f3rnej na\u0142adowanej ujemnie cz\u0119\u015bci chmury rozpoczyna si\u0119 wy\u0142adowanie pilotuj\u0105ce (lider, prekursor). Strumienie na\u0142adowanych cz\u0105stek pokonuj\u0105 odleg\u0142o\u015b\u0107 do ziemi skokami o d\u0142ugo\u015bci od 30 do 50 metr\u00f3w. Zachodzi przy tym jonizacja powietrza, co zmniejsza op\u00f3r elektryczny. Ca\u0142y proces mo\u017ce trwa\u0107 od ok. 10 do ok. 100 milisekund (tysi\u0119cznych cz\u0119\u015bci sekundy). Cz\u0119sto wy\u0142adowanie pilotuj\u0105ce rozdziela si\u0119 na wiele odn\u00f3g, z kt\u00f3rych tylko jedna dociera do celu.    Wy\u0142adowanie g\u0142\u00f3wne z bliskaKiedy ca\u0142y kana\u0142 od ziemi do chmury jest zjonizowany, znacznie zmniejsza si\u0119 op\u00f3r powietrza, co pozwala na przep\u0142yw znacznej ilo\u015bci \u0142adunku. Wy\u0142adowanie g\u0142\u00f3wne porusza si\u0119 ze znacznie mniejsz\u0105 pr\u0119dko\u015bci\u0105 rz\u0119du 10 000 km\/s (pr\u0119dko\u015b\u0107 tzw. PILOTA wynosi 30 000 km\/s). G\u0142\u00f3wny impuls trwa kilkadziesi\u0105t milionowych cz\u0119\u015bci sekundy, a przep\u0142yw pr\u0105du zanika zwykle po kilkuset.Kiedy ujemne wy\u0142adowanie zbli\u017cy si\u0119 do ziemi, od do\u0142u wyrusza mu na spotkanie jego dodatni odpowiednik. Zwykle jego \u017ar\u00f3d\u0142em s\u0105 wysoko po\u0142o\u017cone obiekty (drzewa, maszty, budynki). Prawa elektrostatyki powoduj\u0105, \u017ce bardzo skutecznym \u017ar\u00f3d\u0142em dodatniego wy\u0142adowania pilotuj\u0105cego s\u0105 ostro zako\u0144czone metalowe przedmioty (patrz Ognie \u015bwi\u0119tego Elma). Nat\u0119\u017cenie pr\u0105du wynosi oko\u0142o 250 000 A, napi\u0119cie oko\u0142o 30 milion\u00f3w V.Czasami wy\u0142adowanie g\u0142\u00f3wne pochodz\u0105ce z chmury nazywane jest udarem przewodnim. Po nim wyst\u0119puje zwykle udar powrotny, w kt\u00f3rym \u0142adunek dodatni p\u0142ynie z ziemi do chmury tym samym kana\u0142em. Zwykle ka\u017cde uderzenie powrotne jest op\u00f3\u017anione o 30-tysi\u0119cznych cz\u0119\u015bci sekundy.Wy\u0142adowanie g\u0142\u00f3wne niesie ze sob\u0105 pr\u0105d o nat\u0119\u017ceniu od 30 do 50\u00a0kA, przy r\u00f3\u017cnicy potencja\u0142\u00f3w 10 do 100 milion\u00f3w V, ale zdarzaj\u0105 si\u0119 i wy\u0142adowania wytwarzaj\u0105ce 150\u00a0kA. W czasie uderzenia przep\u0142ywa \u0142adunek rz\u0119du 5\u00a0kulomb\u00f3w, a ca\u0142kowita energia odpowiada 140\u00a0kWh (504 MJ). Taka ilo\u015b\u0107 energii wystarczy\u0142aby, aby \u017car\u00f3wka o mocy 100\u00a0W \u015bwieci\u0142a si\u0119 przez dwa miesi\u0105ce. Odpowiada to r\u00f3wnie\u017c energii wybuchu 122 kg trotylu. \u015arednie dane dotycz\u0105ce piorun\u00f3w mog\u0105 si\u0119 r\u00f3\u017cni\u0107 zale\u017cnie od warunk\u00f3w atmosferycznych typowych dla danego klimatu.Wed\u0142ug najnowszych bada\u0144 Instytutu Fizyki Atmosfery na Uniwersytecie Arizony w Tucson stwierdzono, \u017ce 35 proc. piorun\u00f3w uderza w ziemi\u0119 w dwa, a nawet w wi\u0119ksz\u0105 liczb\u0119 miejsc, odleg\u0142ych od siebie o dziesi\u0105tki metr\u00f3w. Na jeden piorun przebiegaj\u0105cy z chmury do ziemi przypada \u015brednio oko\u0142o 1,45 miejsc trafie\u0144.Niewyja\u015bnione do dzi\u015b pozostaj\u0105 przyczyny powstawania wy\u0142adowa\u0144 w wulkanach. Robocza hipoteza zak\u0142ada, \u017ce p\u0119cherzyki magmy oraz cz\u0105stki wyrzucanego do atmosfery py\u0142u wulkanicznego s\u0105 na\u0142adowane elektrycznie, co skutkuje tworzeniem si\u0119 b\u0142yskawic.  Zjawiska optyczne towarzysz\u0105ce chmurom burzowymPierwszy raz wzmianki o wy\u0142adowaniu z chmury burzowej do g\u00f3ry pojawi\u0142y si\u0119 w roku 1886, ale potwierdzenie znalaz\u0142y dopiero ostatnio.Najcz\u0119\u015bciej obserwowany rodzaj wy\u0142adowania do jonosfery pojawia si\u0119 tylko w chmurach cumulonimbus wznosz\u0105cych si\u0119 wysoko do g\u00f3ry. Ma ono zwykle kolor czerwono pomara\u0144czowy, podobny do \u015bwiat\u0142a lamp neonowych i trwa d\u0142u\u017cej ni\u017c zwyk\u0142y piorun. Zwykle jest widoczne przez 17\u00a0ms. Jego \u017ar\u00f3d\u0142em jest bardzo silny piorun w kierunku ziemi, kt\u00f3ry pozbawia chmur\u0119 \u0142adunku dodatniego. Wy\u0142adowanie w kierunku jonosfery mo\u017ce mie\u0107 wysoko\u015b\u0107 do 50\u00a0km i pojawia si\u0119 oko\u0142o 100\u00a0ms p\u00f3\u017aniej. Cz\u0119sto wy\u0142adowanie jest podw\u00f3jne, a wok\u00f3\u0142 niego na skutek rozgrzania plazmy powstaje po\u015bwiata.Pierwsze zdj\u0119cia wy\u0142adowania do jonosfery wykonali 6 czerwca 1989 roku naukowcy z University of Minnesota. Nazwali to zjawisko angielskim s\u0142owem sprite nawi\u0105zuj\u0105cym do postaci ze sztuki Szekspira.Rzadszym rodzajem wy\u0142adowa\u0144 do jonosfery s\u0105 b\u0142\u0119kitne smugi (ang. blue jets), pierwszy raz zaobserwowane w 1989 z pok\u0142adu promu kosmicznego, fotografowane i badane w nast\u0119pnych latach. Si\u0119gaj\u0105 one od szczytu chmury burzowej, do wysoko\u015bci oko\u0142o 50\u00a0km (obserwowano te\u017c znacznie d\u0142u\u017csze, si\u0119gaj\u0105ce 80\u00a0km). Maj\u0105 posta\u0107 w\u0105skich, b\u0142\u0119kitnych sto\u017ck\u00f3w i s\u0105 ja\u015bniejsze, ni\u017c sprites. W przeciwie\u0144stwie do tych ostatnich, nie wydaj\u0105 si\u0119 bezpo\u015brednio zwi\u0105zane z silnymi wy\u0142adowaniami w kierunku ziemi. Mechanizm ich powstawania prawdopodobnie wi\u0105\u017ce si\u0119 z tworzeniem si\u0119 kana\u0142\u00f3w silnie zjonizowanego gazu pomi\u0119dzy wierzcho\u0142kiem chmury a jonosfer\u0105[8].W roku 1990 pierwszy raz zaobserwowano, r\u00f3wnie\u017c z pok\u0142adu promu kosmicznego, elfy (ang elves) \u2013 bardzo kr\u00f3tkie (0,5\u00a0ms) i s\u0142abe rozb\u0142yski o kszta\u0142cie dysku lub torusa, ponad chmur\u0105 burzow\u0105, na wysoko\u015bci 85\u2013100\u00a0km, skojarzone z silnymi wy\u0142adowaniami poni\u017cej chmury. S\u0105 one zbyt kr\u00f3tkie i s\u0142abe by mog\u0142y by\u0107 obserwowane go\u0142ym okiem, widoczne s\u0105 tylko dla czu\u0142ych kamer. Najprawdopodobniej wywo\u0142uje je oddzia\u0142ywanie impulsu elektromagnetycznego (EMP), generowanego przez uderzenie pioruna, z jonosfer\u0105.W roku 1994 satelita przeznaczony do obserwacji promieniowania rentgenowskiego i gamma pochodz\u0105cego z kosmosu, odkry\u0142 silne rozb\u0142yski gamma pochodz\u0105ce z atmosfery ziemskiej, ponad chmurami burzowymi[9]. Pochodz\u0105 one od hamowania elektron\u00f3w rozp\u0119dzonych do energii 20\u201340\u00a0MeV w g\u00f3rnych warstwach atmosfery. Nie jest obecnie jasne, czy s\u0105 one bezpo\u015brednio zwi\u0105zane z jakim\u015b rodzajem wy\u0142adowa\u0144 do jonosfery.S\u0142abiej zbadane s\u0105 odkryte ostatnio zjawiska jasnych i d\u0142ugotrwa\u0142ych (do 2\u00a0s) b\u0142yskawic rozci\u0105gaj\u0105cych si\u0119 od chmury burzowej w g\u00f3r\u0119, oraz tzw. pixies \u2013 rozb\u0142ysk\u00f3w wierzcho\u0142ka chmury[10].B\u0142yskawice mog\u0105 wyst\u0119powa\u0107 tak\u017ce w atmosferach innych planet. Wy\u0142adowania atmosferyczne zosta\u0142y zaobserwowane na Jowiszu[11], Saturnie[12] oraz Wenus i Marsie. Od misji radzieckich sond Wenera i ameryka\u0144skich sond Pioneer w latach 70. i 80. XX wieku istnia\u0142y przes\u0142anki za istnieniem piorun\u00f3w na Wenus[13], jednak ich istnienie pozostawa\u0142o kontrowersyjne, w zwi\u0105zku z r\u00f3\u017cnicami mi\u0119dzy ziemsk\u0105 i wenusja\u0144sk\u0105 atmosfer\u0105. Dopiero badania orbitera Venus Express dowiod\u0142y jednoznacznie wyst\u0119powania piorun\u00f3w, w dodatku o energii podobnej do wyst\u0119puj\u0105cych na Ziemi[14]. Z kolei na Marsie, kt\u00f3rego atmosfera jest bardzo rozrzedzona, pioruny powstaj\u0105 podczas burz py\u0142owych[15].Piorun w kontek\u015bcie kulturowym[edytuj | edytuj kod]W japo\u0144skiej kulturze piorun jest jednym z pi\u0119ciu \u017cywio\u0142\u00f3w. Okalaj\u0105ce go \u017cywio\u0142y to ziemia i powietrze, a zale\u017cno\u015bci mi\u0119dzy nimi to:W naturalnych religiach europejskich piorun jest cz\u0119sto u\u017cywany jako boski atrybut, najcz\u0119\u015bciej przypisywany najwy\u017cszemu z Bog\u00f3w (Perun, Zeus, Thor itp.).Symbol pioruna jest umieszczany na tablicach i znakach informuj\u0105cych np. o niebezpiecze\u0144stwie zwi\u0105zanym z pora\u017ceniem pr\u0105dem elektrycznym[16].Piorun by\u0142 symbolem Grup Szturmowych Szarych Szereg\u00f3w.W 2020 roku czerwony piorun na czarnym tle zacz\u0105\u0142 symbolizowa\u0107 strajk kobiet.Cz\u0119sto po uderzeniu pioruna w pod\u0142o\u017ce zawieraj\u0105ce substancje topi\u0105ce si\u0119 w wysokiej temperaturze powstaj\u0105 fulguryty. S\u0105 to charakterystyczne twory, zbudowane z krzemionki[17].\u2191 Guenter D. Roth Pogoda i klimat, wydawnictwo \u015awiat Ksi\u0105\u017cki 2000, strona 56\u2191 ab TadeuszT.\u00a0Oszubski\u00a0TadeuszT., Zagl\u0105danie do pioruna, express.bydgoski.pl, 20 lipca 2012 [zarchiwizowane z adresu 2015-06-10]\u00a0.\u2191 Ra\u017cenie piorunem, medonet.pl [dost\u0119p 2020-06-19]\u00a0 (pol.).\u2191 Pawe\u0142P.\u00a0Brzozowski\u00a0Pawe\u0142P., Co robi\u0107, gdy zaskoczy na burza?, www.e-gory.pl, 13 pa\u017adziernika 2006 [zarchiwizowane z adresu 2007-11-07]\u00a0.\u2191 Piotr T.P.T.\u00a0Bogdanowicz\u00a0Piotr T.P.T., Jak bezpiecznie prze\u017cy\u0107 burz\u0119? Poradnik dla ka\u017cdego, www.wiadomosci24.pl, 11 sierpnia 2007 [zarchiwizowane z adresu 2014-12-10]\u00a0.\u2191 AndrzejA.\u00a0Sowa\u00a0AndrzejA., Ochrona odgromowa i przepi\u0119ciowa, www.ochrona.net.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-10-25]\u00a0.\u2191 Wytyczne stosowania. Ochrona przeciwprzepi\u0119ciowa, ABB High Voltage Technologies, 2001 [zarchiwizowane z adresu 2007-02-26]\u00a0.\u2191 E. M. Wescott et al.. Blue Jets: their relationship to lightning and very large hailfall, and their physical mechanisms for their production. \u201eJournal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics\u201d. 60 (7\u20139), s. 713\u2013724, 1998. DOI: 10.1016\/S1364-6826(98)00018-2. (ang.).\u00a0\u2191 G.J.G.J.\u00a0Fishman\u00a0G.J.G.J. i inni, Discovery of Intense Gamma-Ray Flashes of Atmospheric Origin, \u201eScience\u201d, 264 (5163), 1994, s. 1313\u20131316, DOI:\u00a010.1126\/science.264.5163.1313, PMID:\u00a017780850\u00a0 (ang.).\u2191 Walter A.W.A.\u00a0Lyons\u00a0Walter A.W.A. i inni, Upward Electrical Discharges From Thunderstorm Tops, \u201eBulletin of the American Meteorological Society\u201d, 84 (4), 2003, s. 445\u2013454, DOI:\u00a010.1175\/bams-84-4-445\u00a0 (ang.).\u2191 BB.\u00a0Little\u00a0BB., Galileo Images of Lightning on Jupiter, \u201eIcarus\u201d, 142 (2), 1999, s. 306\u2013323, DOI:\u00a010.1006\/icar.1999.6195\u00a0.\u2191 Flash: NASA’s Cassini Sees Lightning on Saturn. JPL\/NASA, 2010-04-14. [dost\u0119p 2012-04-28].\u2191 Robert J.R.J.\u00a0Strangeway\u00a0Robert J.R.J., Plasma wave evidence for lightning on Venus, \u201eJournal of Atmospheric and Terrestrial Physics\u201d, 57 (5), 1995, s. 537\u2013556, DOI:\u00a010.1016\/0021-9169(94)00080-8\u00a0.\u2191 Earth and Venus Lightning: Similar Mechanisms On the Two Planets. ScienceDaily, 2010-09-22. [dost\u0119p 2012-05-02]. (ang.).\u2191 Ann Arbor: First direct evidence of lightning on Mars detected. University of Michigan News Service, 2009-06-17. [dost\u0119p 2012-08-25]. (ang.).\u2191 Tablice i znaki bezpiecze\u0144stwa, zsel.edu.pl [dost\u0119p 2018-10-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04]\u00a0.\u2191 Na pla\u017cy mo\u017cna natkn\u0105\u0107 si\u0119 na tajemnicz\u0105 rze\u017ab\u0119, kt\u00f3r\u0105 zostawia po sobie piorun uderzaj\u0105cy w piasek, twojapogoda.pl [dost\u0119p 2020-06-19]\u00a0 (pol.).Skywarn Polska: Polscy \u0141owcy Burz. [dost\u0119p 2011-10-26]. (pol.). Organizacja zajmuj\u0105ca si\u0119 obserwacj\u0105 i notowaniem ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce"},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2019\/04\/26\/piorun-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Piorun \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]