Motroniński Monaster Trójcy Świętej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Motroniński Monaster Trójcy Świętej, Monaster Motroniński, Motreniński^[1] – prawosławny żeński klasztor w eparchii czerkaskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, na terenie wsi Melnyky^[2].

Moment powstania klasztoru nie jest znany. Istnieje przekaz, że na jego miejscu po chrzcie Rusi powstała pierwsza cerkiew. Według innej wersji fundatorką klasztoru była żona jednego z wojewodów Jarosława Mądrego o imieniu Motrona. Pierwsza pisemna informacja o istnieniu monasteru pochodzi z 1198 i dotyczy budowy w nim cerkwi św. Jana Chrzciciela^[3]. Klasztor został zniszczony w czasie najazdu mongolskiego i na dłuższy czas opustoszał. Zakonnicy, którzy ponownie rozpoczęli w nim życie monastyczne, nie posiadali wolno stojącej cerkwi, lecz mieszkali w pieczarach^[3].

W 1568 kolejna grupa mnichów zaczęła odnawiać zniszczone obiekty klasztorne. Monaster znalazł się pod opieką Kozaków. Ze względu na swój wiek i znaczną liczbę mnichów był to jeden z najważniejszych ośrodków kultu prawosławnego na ziemi czerkaskiej. Obiekt był otoczony wałem ziemnym z częstokołem i bramą wjazdową. Główna świątynia monasterska była zbudowana z drewna, kryta pięcioma kopułami. Z drewna wzniesione były również obiekty mieszkalne dla zakonników^[3].

W II połowie XVII w. monaster został kilkakrotnie zniszczony wskutek najazdów tureckich. W 1678 po jednym z nich uległ całkowitemu spaleniu. Jednak już w 1685, z pomocą metropolity kijowskiego Gedeona, został reaktywowany^[3]. W 1727 została wzniesiona nowa murowana cerkiew Trójcy Świętej^[3].

Od 1753 ihumenem klasztoru był Melchizedek (Znaczko-Jaworski), organizator działalności misyjnej wśród zamieszkujących Ukrainę Prawobrzeżną unitów^[4], aktywny uczestnik konfliktu między hierarchią prawosławną a unicką w Rzeczypospolitej, kilkakrotnie wyjeżdżający do Rosji w celu pozyskiwania poparcia Katarzyny II dla prawosławnych w państwie polsko-litewskim^[5], bliski współpracownik biskupa białoruskiego Jerzego^[6]. W roku tym w monasterze przebywało ok. dwudziestu mnichów, którzy cieszyli się w miejscowej społeczności znacznym autorytetem moralnym^[6]. Równocześnie działalność ihumena Melchizedeka sprawiła, że od 1767 (w okresie, gdy nie przebywał on w granicach Rzeczypospolitej, po ucieczce z aresztu) Monaster Motroniński stał się jednym z miejsc, do których w okresie poprzedzającym koliszczyznę ściągała miejscowa ludność pragnąca zbrojnie wystąpić przeciwko unitom^[7]. Zastępujący Melchizedeka mnich Gabriel (Gawryło), pod naciskiem lokalnej administracji, po pewnym czasie zabronił przyjmowania chłopów^[7].

W kwietniu 1768 monaster został obrabowany przez nieznanych sprawców^[8]. 22 maja klasztor został zaatakowany ponownie, przez kilkuset napastników „w polskiej odzieży”^[9]. Cztery dni później w pobliskim Żabotyniu rozlokował się oddział konfederatów barskich. Pod wpływem pogłoski, iż mają oni zamiar napaść na monaster i wobec wcześniejszej nieudanej próby uzyskania pomocy gubernatora Żabotynia, mnisi porzucili zabudowania klasztorne^[10].

Na terenach należących do monasteru, w Chłodnym Jarze, został sformowany pierwszy oddział Maksyma Żeleźniaka, który rozpoczął następnie koliszczyznę^[3]. Koniec XVII i XVIII w. były okresem spadku znaczenia klasztoru^[3]. W 1800 na jego terenie została wzniesiona nowa cerkiew, która po dwóch latach, z powodu błędów w projekcie, zawaliła się. W 1805 została zastąpiona kolejną świątynią^[3].

W 1845 w klasztorze przebywał Taras Szewczenko, który uczynił go tematem jednej ze swoich akwarel^[3]. Według danych z 1847 wspólnota Monasteru Motronińskiego liczyła 45 mnichów i posłuszników^[3].

W 1911 władze Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego zdecydowały o przekształceniu Monasteru Motronińskiego z męskiego w żeński. W czasie wojny domowej w Rosji na terenie klasztoru i położonego w jego sąsiedztwie Chłodnego Jaru przez trzy lata działała ukraińska Republika Chłodnojarska^[3]. W 1923 klasztor został zamknięty, a jego majątek znacjonalizowany^[3]. W 1929 nieczynna cerkiew Trójcy Świętej została uznana za zabytek o znaczeniu republikańskim^[3].

W 1968, w związku z dwusetną rocznicą koliszczyzny, powstał projekt remontu zniszczonego klasztoru i urządzenia w nim muzeum poświęconego temu wydarzeniu. Prace renowacyjne nie zostały jednak ukończone^[3]. Kościół prawosławny odzyskał monaster w 1991^[3].