[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/macierzanka-zwyczajna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/macierzanka-zwyczajna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Macierzanka zwyczajna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Macierzanka zwyczajna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Macierzanka zwyczajna[4] (Thymus pulegioides L.) \u2013 gatunek ro\u015bliny nale\u017c\u0105cy do rodziny jasnotowatych. Znana te\u017c jako macierzanka jajowata[5]. Ten aromatyczny, niski","datePublished":"2020-04-28","dateModified":"2020-04-28","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/8\/8c\/Breitbl%C3%A4ttrige_Thymian_%28Thymus_pulegioides%29-1.jpg\/120px-Breitbl%C3%A4ttrige_Thymian_%28Thymus_pulegioides%29-1.jpg","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/8\/8c\/Breitbl%C3%A4ttrige_Thymian_%28Thymus_pulegioides%29-1.jpg\/120px-Breitbl%C3%A4ttrige_Thymian_%28Thymus_pulegioides%29-1.jpg","height":"120","width":"80"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/macierzanka-zwyczajna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":7493,"articleBody":"Macierzanka zwyczajna[4] (Thymus pulegioides L.) \u2013 gatunek ro\u015bliny nale\u017c\u0105cy do rodziny jasnotowatych. Znana te\u017c jako macierzanka jajowata[5]. Ten aromatyczny, niski p\u00f3\u0142krzew wyst\u0119puje na rozleg\u0142ych obszarach Europy, a jako introdukowany tak\u017ce w Ameryce P\u00f3\u0142nocnej i Nowej Zelandii. W Polsce jest pospolity. Ro\u015bnie w miejscach s\u0142onecznych, w murawach i na ska\u0142ach, \u017ale znosi zacienienie. Jest jednym z trzech gatunk\u00f3w macierzanek cenionych jako ro\u015bliny przyprawowe oraz lecznicze (poza macierzank\u0105 zwyczajn\u0105 podobnie stosowana jest macierzanka piaskowa i tymianek). Gatunek ten bywa tak\u017ce uprawiany jako ro\u015blina ozdobna.  Naturalny zasi\u0119g macierzanki zwyczajnej obejmuje wi\u0119ksz\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 Europy: od Wielkiej Brytanii na wsch\u00f3d przez Dani\u0119, Norwegi\u0119 i Szwecj\u0119, na po\u0142udnie przez Litw\u0119, \u0141otw\u0119 i Estoni\u0119 i dalej a\u017c po Ukrain\u0119. Na po\u0142udniu zasi\u0119g obejmuje teren od Bu\u0142garii, przez Albani\u0119, W\u0142ochy, Francj\u0119, po Hiszpani\u0119 i Portugali\u0119[6]. Gatunek jest notowany jako obcy (uciekinier z upraw[7]) we florze Kanady (prowincje: Kolumbia Brytyjska, Manitoba, Nowy Brunszwik, Ontario, Wyspa Ksi\u0119cia Edwarda, Quebec) oraz USA (stany: Connecticut, Delaware, Massachusetts, Maine, Michigan, Karolina P\u00f3\u0142nocna, New Hampshire, Nowy Jork, Oregon, Pensylwania, Rhode Island, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Vermont)[8]. Jako zdzicza\u0142y ro\u015bnie te\u017c w Nowej Zelandii[9].W Polsce gatunek jest rozpowszechniony niemal w ca\u0142ym kraju, przy czym pospolicie spotykany jest w cz\u0119\u015bci po\u0142udniowej. Lokalnie na Mazowszu, Podlasiu i w pasie nadmorskim bywa rzadki[10].  Pokr\u00f3jP\u00f3\u0142krzew dorastaj\u0105cy do 10\u201320 cm wysoko\u015bci[11][12] (rzadko do 50 cm[13][14]), tworz\u0105cy darnie[13]. \u0141odygi przewa\u017cnie wzniesione lub podnosz\u0105ce si\u0119, czerwonawo nabieg\u0142e, wyra\u017anie czterokanciaste, ow\u0142osione tylko na kantach[12]. \u015aciany \u0142odygi mi\u0119dzy kantami s\u0105 nagie i cz\u0119sto nieco wkl\u0119s\u0142e. W\u0142oski na kantach kr\u00f3tkie, odgi\u0119te \u0142ukowato w d\u00f3\u0142[14].Li\u015bcieUlistnienie nakrzy\u017cleg\u0142e, li\u015bcie osadzone po dwa w w\u0119\u017ale, kr\u00f3tkoogonkowe. Blaszka li\u015bciowa d\u0142ugo\u015bci 5\u201310 mm (rzadko do 18 mm[13]) i szeroko\u015bci 0,5\u20135 mm, jajowata, ca\u0142obrzega, prawie naga, tylko na brzegach orz\u0119siona. Wierzchnia strona blaszki jest matowa lub lekko b\u0142yszcz\u0105ca, z widocznymi kropkami. U\u017cy\u0142kowanie li\u015bcia jest otwarte, od \u017cy\u0142ki g\u0142\u00f3wnej odchodz\u0105 w odst\u0119pach \u017cy\u0142ki drugiego rz\u0119du[7].KwiatyMa\u0142e, od r\u00f3\u017cowych do czerwonawych i fioletowych, rzadko bia\u0142e. Rosn\u0105 w ciasnych nibyok\u00f3\u0142kach formuj\u0105c na szczycie \u0142odygi g\u0142\u00f3wkowaty lub wyd\u0142u\u017cony kwiatostan, przy czym dolne nibyok\u00f3\u0142ki cz\u0119sto s\u0105 oddzielone. Kwiatostan osi\u0105ga od 1 do 15 cm d\u0142ugo\u015bci. Kwiaty maj\u0105 jedn\u0105 p\u0142aszczyzn\u0119 symetrii. Kielich d\u0142ugo\u015bci 3\u20134 mm, w\u0105sko dzwonkowaty, dwuwargowy, brzegiem orz\u0119siony, koloru od zielonego do czerwonego. G\u00f3rna warga kielicha tr\u00f3jz\u0105bkowa, z\u0105bki w\u0105sko tr\u00f3jk\u0105tne. Dolna warga z dwoma w\u0105skimi z\u0105bkami. Korona kwiatu nieregularna, d\u0142ugo\u015bci ok. 6 mm, zros\u0142op\u0142atkowa, dwuwargowa, ow\u0142osiona. G\u00f3rna warga korony p\u0142aska, na ko\u0144cu karbowana. Dolna warga tr\u00f3jz\u0105bkowa, ze \u015brodkowym z\u0105bkiem wi\u0119kszym ni\u017c boczne. Pr\u0119ciki 4 (dwa d\u0142u\u017csze i dwa kr\u00f3tsze), wystaj\u0105ce z korony, wolne, o r\u00f3\u017cowych, czerwonawych lub purpurowych pylnikach. S\u0142upek z\u0142o\u017cony z dw\u00f3ch zro\u015bni\u0119tych owocolistk\u00f3w, na szczycie rozwidlony[12][7].OwoceCzterocz\u0119\u015bciowa roz\u0142upnia, rozpadaj\u0105ca si\u0119 na cztery roz\u0142upki kulistawe do jajowatych o d\u0142ugo\u015bci 0,6\u20130,8 mm[15]. Nasiona nieow\u0142osione[7], o \u0142upinie g\u0142adkiej lub ziarnistej, br\u0105zowej do ciemnobr\u0105zowej[15].Gatunki podobneBywa trudna do odr\u00f3\u017cnienia od macierzanki piaskowej (Thymus serpyllum). Macierzanka zwyczajna jest od niej wy\u017csza, \u0142odygi ma bardziej wyprostowane i wszystkie p\u0119dy ko\u0144cz\u0105 si\u0119 kwiatostanami[12]. \u0141odygi s\u0105 przy tym ostro 4-kanciaste i ow\u0142osione tylko na brzegach, podczas gdy u macierzanki piaskowej (i innych dziko wyst\u0119puj\u0105cych w Polsce macierzanek) \u0142odyga jest zaokr\u0105glona i ow\u0142osiona dooko\u0142a[16].Rozw\u00f3jZimozielony p\u00f3\u0142krzew[11], chamefit. W zale\u017cno\u015bci od miejsca wyst\u0119powania kwitnie od czerwca do sierpnia[11] lub nawet od maja do pa\u017adziernika. Kwiaty s\u0105 obup\u0142ciowe, zapylane przez owady[11]. Pylniki otwieraj\u0105 si\u0119 i uwalniaj\u0105 py\u0142ek przez szczeliny biegn\u0105ce wzd\u0142u\u017cnie. S\u0142upek jest g\u00f3rny, zros\u0142oowockowy, z\u0142o\u017cony z dw\u00f3ch owocolistk\u00f3w. Sok ro\u015bliny jest klarowny i wodnisty[7].Cechy fitochemiczneOlejek eteryczny znajduj\u0105cy si\u0119 w nadziemnych cz\u0119\u015bciach ro\u015blin zawiera r\u00f3\u017cne sk\u0142adniki dominuj\u0105ce w zale\u017cno\u015bci od chemotypu. Wyr\u00f3\u017cniono olejki, w kt\u00f3rych g\u0142\u00f3wnymi sk\u0142adnikami by\u0142y: tymol, karwakrol\/\u03b3-terpinen\/p-cymen, linalol, geranial\/geraniol\/neral i octan terpinylu[17]. Spo\u015br\u00f3d flawonoid\u00f3w zawiera eriodiktiol, pochodne kwasu kawowego oraz flawon \u2013 7-O-glukozyd luteoliny[18]. Podobnie jak tymianek zawiera antocyjanidyny \u2013 cyjanidyny, czym r\u00f3\u017cni si\u0119 od pozosta\u0142ych macierzanek[19]. Najbardziej aromatyczne s\u0105 ro\u015bliny rosn\u0105ce w miejscach dobrze nas\u0142onecznionych[20].  Murawa z macierzank\u0105 zwyczajn\u0105 ko\u0142o miejscowo\u015bci Pote\u010d w CzechachTable of ContentsWymagania siedliskowe[edytuj | edytuj kod]Oddzia\u0142ywania mi\u0119dzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]Ro\u015blina lecznicza[edytuj | edytuj kod]Ro\u015blina przyprawowa[edytuj | edytuj kod]Ro\u015blina ozdobna[edytuj | edytuj kod]Inne zastosowania[edytuj | edytuj kod]Wymagania siedliskowe[edytuj | edytuj kod]Macierzanka ta ro\u015bnie na s\u0142onecznych, suchych miejscach, na ubogich \u0142\u0105kach i pastwiskach, przydro\u017cach, skarpach i ska\u0142ach. Poza  naturalnymi stanowiskami utrzymuje si\u0119 tak\u017ce jako pozosta\u0142o\u015b\u0107 po uprawie, na trawnikach czy w parkach. Mimo to nie rozprzestrzenia si\u0119 zbyt ch\u0119tnie w \u015brodowisku antropogenicznym. Ro\u015bnie zwykle na glebach wapiennych, toleruje odczyn kwa\u015bny, neutralny lub zasadowy. Nie toleruje zacienienia[11][12]. W g\u00f3rach si\u0119ga po pi\u0119tro regla dolnego[13], rzadko po pi\u0119tro subalpejskie[21].Oddzia\u0142ywania mi\u0119dzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]Wypasanie owiec w miejscach, gdzie ro\u015bnie macierzanka zwyczajna, jest dla niej korzystne, poniewa\u017c zwierz\u0119ta unikaj\u0105 tego gatunku, r\u00f3wnocze\u015bnie zgryzaj\u0105c ro\u015blinno\u015b\u0107 konkurencyjn\u0105[12].  Grzyby z gatunku Puccinia thymi (Fuckel) P. Karst., nale\u017c\u0105ce do rodziny rdzowatych, paso\u017cytuj\u0105 na \u0142odygach macierzanki zwyczajnej[22].Ro\u015bliny tego gatunku s\u0105 wa\u017cnym \u017ar\u00f3d\u0142em pokarmu dla wielu bezkr\u0119gowc\u00f3w. Obecno\u015b\u0107 tego gatunku determinuje m.in. wyst\u0119powanie modraszka ariona, dla kt\u00f3rego jest ro\u015blin\u0105 \u017cywicielsk\u0105, zar\u00f3wno na etapie larwalnym, jak i po przepoczwarzeniu[23].W fitosocjologii ma status gatunku wyr\u00f3\u017cniaj\u0105cego dla zwi\u0105zk\u00f3w zespo\u0142\u00f3w Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae i Violion caninae oraz gatunku charakterystycznego dla zespo\u0142u przelotu pospolitego i koniczyny pag\u00f3rkowej (Anthyllidi-Trifolietum montani)[24].Gatunek opisany zosta\u0142 przez Karola Linneusza w Species Plantarum w 1753 roku[25] (jako lektotyp wskazany zosta\u0142 jeden z okaz\u00f3w zbieranych przez Linneusza)[26]. Zaliczany jest do sekcji Serpyllum[26]. W obr\u0119bie gatunku tradycyjnie wyodr\u0119bniano podgatunki r\u00f3\u017cni\u0105ce si\u0119 takimi cechami morfologicznymi jak d\u0142ugo\u015b\u0107 li\u015bci, proporcja d\u0142ugo\u015bci do szeroko\u015bci li\u015bci i d\u0142ugo\u015b\u0107 kwiatostanu. Eksperyment, w kt\u00f3rym wegetatywnie namna\u017cano ro\u015bliny r\u00f3\u017cnych podgatunk\u00f3w, wykaza\u0142, \u017ce cechy uwa\u017cane za diagnostyczne w istocie zale\u017c\u0105 od warunk\u00f3w \u015brodowiskowych i nie maj\u0105 podstaw genetycznych[27]. W efekcie uznaje si\u0119 obecnie, \u017ce jest to polimorficzny gatunek, w obr\u0119bie kt\u00f3rego mo\u017cna wyr\u00f3\u017cni\u0107 co najwy\u017cej r\u00f3\u017cne odmiany[26]. Ze wzgl\u0119du na z\u0142o\u017con\u0105 systematyk\u0119 rodzaju i wyr\u00f3\u017cniane liczne r\u00f3\u017cne taksony wewn\u0105trzgatunkowe lista synonim\u00f3w jest bardzo d\u0142uga[26][3].Krzy\u017cuje si\u0119 cz\u0119sto z Thymus serpyllum, tworz\u0105c miesza\u0144ce o nazwie Thymus \u00d7 oblongifolius Opiz[16], poza tym z: Thymus pycnotrichus (Uechtr.) Ronniger tworz\u0105c Thymus \u00d7 henryi Ronniger, 1924[28], T. alpestris, T. austriacus, T. carpaticus, T. glabrescens, T. kosteleckyanus, T. marschallianus i T. pulcherrimus[14]. Wci\u0105\u017c uznawany za takson miesza\u0144cowy jest Thymus \u00d7 citriodorus (Pers.) Schreb. \u2013 efekt skrzy\u017cowania macierzanki zwyczajnej z macierzank\u0105 tymiankiem Thymus vulgaris[29]. W 2005 roku wnioskowano o uznanie tego taksonu za odr\u0119bny gatunek na podstawie analizy DNA[30].Ro\u015blina lecznicza[edytuj | edytuj kod]Surowiec zielarskiSurowcem zielarskim jest ziele, kt\u00f3re zawiera olejek eteryczny, flawony, fitoncydy, du\u017co garbnik\u00f3w i inne substancje[20].Zbi\u00f3r i suszenieZiele mo\u017cna pozyskiwa\u0107 do bezpo\u015bredniego u\u017cytku przez ca\u0142y rok, je\u015bli przeznaczone jest do suszenia, zaleca si\u0119 zbi\u00f3r na pocz\u0105tku kwitnienia[11]. \u015acina si\u0119 no\u017cycami nie zdrewnia\u0142e p\u0119dy kwiatowe i po usuni\u0119ciu zanieczyszcze\u0144 suszy w cieniu. Suszone ziele nale\u017cy chroni\u0107 przed \u015bwiat\u0142em i przechowywa\u0107 w szczelnie zamkni\u0119tych naczyniach[20]. Olejek pozyskiwany jest z suszu przez destylacj\u0119 wodn\u0105[31].Dzia\u0142anie i zastosowanieW medycynie ludowej ro\u015blina wykorzystywana by\u0142a na r\u00f3\u017cne sposoby, w tym jako sk\u0142adnik lekarstwa na kaszel[12]. Dzia\u0142a silnie odka\u017caj\u0105co i jest zalecana jako \u015brodek wykrztu\u015bny[11] oraz wiatrop\u0119dny[20]. Olejek i jego sk\u0142adniki wykazuj\u0105 dzia\u0142anie przeciwgrzybiczne w stosunku do grzyb\u00f3w istotnych klinicznie, w tym przedstawicieli Candida, Aspergillus i dermatofit\u00f3w[31]. Skuteczno\u015b\u0107 dzia\u0142ania przeciwgrzybicznego olejk\u00f3w od ro\u015blin r\u00f3\u017cnych chemotyp\u00f3w jest wyra\u017anie odmienna[17]. W warunkach in vitro stwierdzono tak\u017ce dzia\u0142anie antyseptyczne olejku z macierzanki zwyczajnej zar\u00f3wno wobec bakterii Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych, przy czym szczeg\u00f3lnie wyra\u017any by\u0142 efekt synergiczny w przypadku stosowania wraz z antybiotykami. Stwierdzono, \u017ce zastosowanie preparat\u00f3w z olejkiem macierzanki zwyczajnej w leczeniu zaka\u017ce\u0144 mog\u0142oby pozwoli\u0107 na zmniejszenie dawki lek\u00f3w stosowanych w antybiotykoterapii[32].Ro\u015blina przyprawowa[edytuj | edytuj kod]Przypraw\u0119 stanowi \u015bwie\u017ce lub suszone ziele zebrane na pocz\u0105tku kwitnienia, najlepiej przed rozwini\u0119ciem si\u0119 kwiat\u00f3w[11]. Najbardziej aromatyczne s\u0105 ro\u015bliny rosn\u0105ce na stanowiskach silnie nas\u0142onecznionych[20]. Macierzanka zwyczajna mo\u017ce stanowi\u0107 sk\u0142adnik mieszanek przyprawowych, dodatek do zup i sos\u00f3w mi\u0119snych, warzyw, grzyb\u00f3w czy cukinii[11]. Ma bardzo aromatyczny zapach i korzenny, gorzki smak[20]. Jest przypraw\u0105 u\u017cywan\u0105 przede wszystkim w kuchni \u015br\u00f3dziemnomorskiej, bardzo zbli\u017con\u0105 do tymianku, stosowan\u0105 podobnie i tak jak to ziele nadaje si\u0119 szczeg\u00f3lnie do przyprawiania potraw t\u0142ustych i ci\u0119\u017ckostrawnych. Stare ksi\u0119gi zielarskie radz\u0105 dodawa\u0107 macierzank\u0119 do potraw mi\u0119snych i rybnych, poniewa\u017c regulowa\u0107 ma trawienie[20].Ro\u015blina ozdobna[edytuj | edytuj kod]  Ro\u015blina jest bardzo dekoracyjna podczas intensywnego kwitnieniaSadzona w ogrodach, ceniona za walory zapachowe oraz kwiaty wabi\u0105ce owady. W sprzeda\u017cy dost\u0119pnych jest szereg odmian uprawnych o ozdobnych li\u015bciach, m.in.[33][34]:T. pulegioides ‘Aureus’ \u2013 li\u015bcie jasno\u017c\u00f3\u0142te, dorasta do 20 cm wysoko\u015bci, stanowiska nas\u0142onecznione;T. pulegioides ‘Foxley’ \u2013 o szerszych, zielono-bia\u0142ych li\u015bciach, osi\u0105ga wysoko\u015b\u0107 10 cm;T. pulegioides ‘Sir John Lawes’;T. pulegioides ‘Archer’s Gold’;T. pulegioides ‘Bertram Anderson’ \u2013 niska, p\u0142o\u017c\u0105ca si\u0119 odmiana (5\u20137 cm), li\u015bcie jasnozielone latem, jasno\u017c\u00f3\u0142te z czerwonymi ko\u0144c\u00f3wkami jesieni\u0105 i zim\u0105[35];T. pulegioides ‘Goldentime’;T. pulegioides ‘Golden Dwarf’.Inne zastosowania[edytuj | edytuj kod]Olejek eteryczny pozyskiwany z li\u015bci jest r\u00f3wnie\u017c stosowany w przemy\u015ble perfumeryjnym i produkcji p\u0142ynu do p\u0142ukania ust[11].Jest to dobra ro\u015blina miododajna, chocia\u017c w mniejszym stopniu ni\u017c macierzanka piaskowa[36].Uznawana by\u0142a tak\u017ce za ro\u015blin\u0119 magiczn\u0105 \u2013 mia\u0142a pomaga\u0107 kobietom przyci\u0105gn\u0105\u0107 m\u0119\u017ca oraz wspomaga\u0107 egzorcyzmy[12].Ro\u015blinom uprawianym nale\u017cy zapewni\u0107 stanowisko w pe\u0142ni nas\u0142onecznione, najlepiej na przepuszczalnej, wapiennej glebie. Uprawa udaje si\u0119 r\u00f3wnie\u017c w miejscach suchych, na murkach, w ogr\u00f3dkach skalnych, a tak\u017ce mi\u0119dzy kamieniami ogrodowych \u015bcie\u017cek (toleruje lekkie wydeptywanie). Macierzanka zwyczajna nie lubi mokrych stanowisk, zw\u0142aszcza w zimie. Warstwa \u017cwiru wok\u00f3\u0142 ro\u015blin pomaga chroni\u0107 li\u015bcie przed wilgotn\u0105 gleb\u0105[11].Gatunek w uprawie rozmna\u017cany jest przez wysiew nasion wiosn\u0105 do inspektu lub jesieni\u0105 w szklarni. Siewki nale\u017cy rozsadzi\u0107 do pojemnik\u00f3w i wysadza\u0107 do gruntu p\u00f3\u017an\u0105 wiosn\u0105 lub wczesnym latem, po ostatnich prognozowanych przymrozkach. Podzia\u0142 k\u0119py wykonuje si\u0119 wiosn\u0105 lub jesieni\u0105, przy czym du\u017ce fragmenty mo\u017cna wysadza\u0107 od razu w docelowe miejsce, za\u015b mniejsze warto najpierw przetrzyma\u0107 w pojemnikach w inspekcie lub szklarni w lekkim zacienieniu, a\u017c podrosn\u0105. Nast\u0119pnie wysadzi\u0107 latem lub kolejnej wiosny[11].\u2191 Michael A.M.A.\u00a0Ruggiero\u00a0Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, \u201ePLOS One\u201d, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:\u00a010.1371\/journal.pone.0119248, PMID:\u00a025923521, PMCID:\u00a0PMC4418965 [dost\u0119p 2020-02-20]\u00a0 (ang.).\u2191 Peter F.P.F.\u00a0Stevens\u00a0Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001\u2013 [dost\u0119p 2010-03-31]\u00a0 (ang.).\u2191 ab Thymus pulegioides L.. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-20].\u2191 Zbigniew Mirek, Halina Pi\u0119ko\u015b-Mirkowa, Adam Zaj\u0105c, Maria Zaj\u0105c: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista ro\u015blin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. W\u0142adys\u0142awa Szafera w Krakowie, 2002. ISBN\u00a083-85444-83-1.\u2191 Jakub Mowszowicz: Pospolite ro\u015bliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 380. ISBN\u00a083-01-00129-1.\u2191 Taxon: Thymus pulegioides L.. [w:] USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dost\u0119p 2011-01-02]. (ang.).\u2191 abcde Thymus pulegioides L.: lemon thyme. [w:] Go Botany [on-line]. New England Wild Flower Society. [dost\u0119p 2015-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)]. (ang.).\u2191 Thymus pulegioides. [w:] NatureServe Explorer: An Online Encyclopedia of Life. Version 7.1 [on-line]. Nature Serve, 2015. [dost\u0119p 2015-05-02]. (ang.).\u2191 Thymus pulegioides L.. [w:] Flora of New Zealand [on-line]. Landcare Research. [dost\u0119p 2015-05-20].\u2191 Adam Zaj\u0105c, Maria Zaj\u0105c (red.): Atlas rozmieszczenia ro\u015blin naczyniowych w Polsce. Krak\u00f3w: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiello\u0144skiego, 2001, s. 554. ISBN\u00a083-915161-1-3.\u2191 abcdefghijkl Thymus pulegioides \u2013 L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-10]. (ang.).\u2191 abcdefgh Broad-leaved Thyme: Thymus pulegioides. [w:] NatureGate [on-line]. 2015. [dost\u0119p 2015-05-16]. (ang.).\u2191 abcd Martin \u010cervenka: \u015awiat ro\u015blin, ska\u0142 i minera\u0142\u00f3w. Przek\u0142ad ze s\u0142owackiego: Ewa Siatkowska, Adela Kaszak. Warszawa: Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le\u015bne., 1990.\u2191 abc Bogumi\u0142 Paw\u0142owski (red.): Flora polska. Ro\u015bliny naczyniowe Polski i ziem o\u015bciennych. Tom XI. Warszawa, Krak\u00f3w: PAN, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 193-198.\u2191 ab V\u00edt Bojnansk\u00fd, Ag\u00e1ta Farga\u0161ov\u00e1: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Dordrecht: Springer, 2007, s. 585. ISBN\u00a0978-1-4020-5361-0.\u2191 ab Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania ro\u015blin naczyniowych Polski ni\u017cowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 397. ISBN\u00a083-01-12218-8.\u2191 ab Kristina Loziene, Jurgita Sakalyte, Algimantas Paskevicius, Petras R. Venskutonis. Anti- Candida activity of Thymus pulegioides ( Lamiaceae ) essential oils depends on the plant chemotype. \u201eHerba Polonica\u201d. 54, 4, s. 79-92, 2008.\u00a0\u2191 Pereira, Ol\u00edvia R.; Afonso, Andrea F.; Domingues, Vasco; Cardoso, Susana M.: Thymus zygis and Thymus pulegioides as a source of phenolic compounds. [w:] 62nd International Congress and Annual Meeting of the Society-of-Medicinal-Plant-and-Natural-Product-Research. Guimar\u00e3es. [on-line]. 2014. s. 1475-1475. [dost\u0119p 2015-05-20].\u2191 Elisabeth Stahl-Biskup, Francisco Saez: The Genus Thymus. CRC Press, 2003, s. 148. ISBN\u00a00-203-21685-7.\u2191 abcdefg Bohumir Hlava, Dagmar Lanska: Ro\u015bliny przyprawowe. Warszawa: Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le\u015bne, 1983, s. 242. ISBN\u00a083-09-00456-7.\u2191 Bob Gibbons, Peter Brough: Atlas ro\u015blin Europy P\u00f3\u0142nocnej i \u015arodkowej. Warszawa: Multico, 1995, s. 218. ISBN\u00a083-7073-080-9.\u2191 Thymus pulegioides \u2014 Details. [w:] Encyclopedia of Life [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-02]. (ang.).\u2191 L. Spitzer, J. Benes, J. Dandova, V. Jaskova, M. Konvicka. The Large Blue butterfly, Phengaris (Maculinea) arion, as a conservation umbrella on a landscape scale: The case of the Czech Carpathians. \u201eEcological Indicators\u201d. 9 (6), s. 1056\u20131063, 2009. [dost\u0119p 2015-05-17].\u00a0\u2191 W\u0142adys\u0142aw Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro\u015blinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 120, 127, 136. ISBN\u00a083-01-13520-4.\u2191 Thymus pulegioides L.. [w:] International Plant Names Index [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-10]. (ang.).\u2191 abcd Pavol Martonfi. Nomenclatural survey of the genus Thymus sect. Serpyllum from Carpathians and Pannonia. \u201eThaiszia \u2013 J. Bot., Ko\u0161ice\u201d. 7, s. 111-181, 1997.\u00a0\u2191 K. Lo\u017eiene. Instability of morphological features used for classification of Thymus pulegioides infraspecific taxa. \u201eActa Botanica Hungarica\u201d. 48, 3-4, s. 345-360, 2006. DOI: 10.1556\/ABot.48.2006.3-4.9.\u00a0\u2191 Thymus \u00d7 henryi Ronniger. [w:] International Plant Names Index [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-10]. (ang.).\u2191 Thymus \u00d7 citriodorus (Pers.) Schreb.. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dost\u0119p 2015-07-11].\u2191 Thymus citriodorus. \u201ePlant Heritage\u201d. 12 (2), 2005. [dost\u0119p 2015-05-10]. (ang.).\u00a0\u2191 ab E. Pinto. Antifungal activity of the essential oil of Thymus pulegioides on Candida, Aspergillus and dermatophyte species. \u201eJournal of Medical Microbiology\u201d. 55 (10), s. 1367\u20131373, 2006-10-01. Microbiology Society. DOI: 10.1099\/jmm.0.46443-0. ISSN\u00a00022-2615. [dost\u0119p 2015-05-10]. (ang.).\u00a0\u2191 Dragoljub L. Miladinovi\u0107, Budimir S. Ili\u0107, Ljiljana C. Miladinovi\u0107, Branislava D. K Oci\u0107, Vojislav M. \u0106iri\u0107, Vesna P. Stankov-Jovanovi\u0107, Olga G. Cvetkovi\u0107. Antibacterial Activity of Thymus pulegioides Essential Oil and its Synergistic Potential with Antibiotics: A Chemometric Approach. \u201eRecent Progress in Medicinal Plants Vol. 38:Essential Oils III and Phytopharmacology\u201d, s. 101-136, 2013.\u00a0\u2191 Search results for Thymus pulegioides. The Royal Horticultural Society. [dost\u0119p 2019-10-13]. (ang.).\u2191 Macierzanka zwyczajna: Thymus pulegioides “Foxley”. [dost\u0119p 2015-05-10].\u2191 Thymus pulegioides \u2018Bertram Anderson\u2019: Creeping Thyme. [w:] Perennials.com [on-line]. [dost\u0119p 2015-05-17]. (ang.).\u2191 Mieczys\u0142aw Lipi\u0144ski: Po\u017cytki pszczele. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Le\u015bne, 2010, s. 136. ISBN\u00a0978-83-09-99024-6.Thymus pulegioides. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. (Za: Hult\u00e9n, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. \u2013 Koeltz Scientific Books, K\u00f6nigstein). [dost\u0119p 2015-05-21]. \u2013 mapa zasi\u0119gu na p\u00f3\u0142kuli p\u00f3\u0142nocnejIdentyfikatory zewn\u0119trzne:"},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/macierzanka-zwyczajna-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Macierzanka zwyczajna \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]