[{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BlogPosting","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/niryjki-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#BlogPosting","mainEntityOfPage":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/niryjki-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","headline":"Niryjki \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","name":"Niryjki \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia","description":"Niryjki[2] (Mycteridae) \u2013 rodzina chrz\u0105szczy z podrz\u0119du wielo\u017cernych i nadrodziny czarnuch\u00f3w. Obejmuje oko\u0142o 160 opisanych gatunk\u00f3w, ale ich faktyczna liczba","datePublished":"2020-04-28","dateModified":"2020-04-28","author":{"@type":"Person","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/#Person","name":"lordneo","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/author\/lordneo\/","image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/c9645c498c9701c88b89b8537773dd7c?s=96&d=mm&r=g","height":96,"width":96}},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Enzyklop\u00e4die","logo":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/wiki4\/wp-content\/uploads\/2023\/08\/download.jpg","width":600,"height":60}},"image":{"@type":"ImageObject","@id":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/6\/61\/Mycterus_curculioides_Reitter.png\/220px-Mycterus_curculioides_Reitter.png","url":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/6\/61\/Mycterus_curculioides_Reitter.png\/220px-Mycterus_curculioides_Reitter.png","height":"199","width":"220"},"url":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/niryjki-wikipedia-wolna-encyklopedia\/","wordCount":3692,"articleBody":"Niryjki[2] (Mycteridae) \u2013 rodzina chrz\u0105szczy z podrz\u0119du wielo\u017cernych i nadrodziny czarnuch\u00f3w. Obejmuje oko\u0142o 160 opisanych gatunk\u00f3w, ale ich faktyczna liczba jest wi\u0119ksza. Rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie. Larwy s\u0105 grzybo\u017cerne, najcz\u0119\u015bciej saproksyliczne, ale u cz\u0119\u015bci gatunk\u00f3w wyjadaj\u0105ce grzyby z \u017cywych ro\u015blin jednoli\u015bciennych. Owady doros\u0142e jedynego rodzaju europejskiego ch\u0119tnie odwiedzaj\u0105 kwiaty.  Owad doros\u0142y[edytuj | edytuj kod]  Narz\u0105dy g\u0119bowe M. curculioides. A: warga dolna, B: szcz\u0119ka. Ryc. aut. E. Reittera    Chrz\u0105szcze o ciele d\u0142ugo\u015bci od 2,5 do 15 mm i szeroko\u015bci od 0,5 do 5 mm[3], od 2,5 do ponad 4 razy d\u0142u\u017csze ni\u017c szerokie[3][4]. Kszta\u0142t maj\u0105 zmienny, od silnie wyd\u0142u\u017conego i grzbietobrzusznie sp\u0142aszczonego lub walcowatego po do\u015b\u0107 przysadzisty i z wierzchu wypuk\u0142y. Osk\u00f3rek grzbietowej strony cia\u0142a mo\u017ce by\u0107 nagi lub g\u0119sto poro\u015bni\u0119ty kr\u00f3tkimi, przylegaj\u0105cymi szczecinkami[3].  G\u0142owa bywa od do\u015b\u0107 kr\u00f3tkiej, przez wyd\u0142u\u017con\u0105, a\u017c po zaopatrzon\u0105 w ryjek. Wygl\u0105d oczu z\u0142o\u017conych jest zmienny; bywaj\u0105 lekko wypuk\u0142e do p\u00f3\u0142kulistych, ca\u0142obrzegie lub wykrojone. Czo\u0142o bywa p\u0142askie lub zapadni\u0119te, miewa boczne bruzdy lub \u017ceberka przyoczne. Szew epistomalny jest niewidoczny lub zaznaczony tylko po bokach. Jedenastocz\u0142onowe czu\u0142ki bywaj\u0105 paciorkowate, nitkowate, pi\u0142kowane, grzebieniaste lub blaszkowate. Ponad poprzeczn\u0105 warg\u0105 g\u00f3rn\u0105 najcz\u0119\u015bciej widnieje pasek przejrzystego osk\u00f3rka. Nieco niesymetryczne \u017cuwaczki zaopatrzone s\u0105 w do\u015b\u0107 g\u0142adkie mole i palcowate prosteki. Szcz\u0119ki maj\u0105 p\u0142atowate \u017cuwki obu par i przeci\u0119tnej d\u0142ugo\u015bci g\u0142aszczki szcz\u0119kowe. Przedbr\u00f3dek ma stosunkowo szeroki j\u0119zyczek. P\u0142ask\u0105 gul\u0119 odgraniczaj\u0105 niemal r\u00f3wnoleg\u0142e do zbie\u017cnych ku przodowi szwy gularne[3].Przedplecze miewa kszta\u0142t niemal kwadratowy, dzwonkowaty, czy troch\u0119 sercowaty. Na jego bokach brak guzk\u00f3w i kolc\u00f3w, ale w tylnych \u2153\u2013\u00bd wyst\u0119powa\u0107 mog\u0105 boczne \u017ceberka. Niewielkich rozmiar\u00f3w tarczka mo\u017ce mie\u0107 kszta\u0142t od w\u0105sko-tr\u00f3jk\u0105tnego po szeroko-zaokr\u0105glony. Pokrywy s\u0105 wyd\u0142u\u017cone do niemal jajowatych i, z wyj\u0105tkiem kilku gatunk\u00f3w, nakrywaj\u0105 ca\u0142y odw\u0142ok. Ich powierzchnia jest zwykle wypuk\u0142a, rzadko sp\u0142aszczona. Epipleury bywaj\u0105 od bardzo w\u0105skich po szerokie. Tylne skrzyd\u0142a s\u0105 dobrze rozwini\u0119te, tylko u Conomorphinus przypuszczalnie niefunkcjonalne, aczkolwiek lekka redukcja u\u017cy\u0142kowania wyst\u0119puje te\u017c u Hemipeplus. Nieco sp\u0142aszczone przedpiersie ci\u0105gnie si\u0119 daleko przed biodrami, a jego wyrostek biodrowy bywa od kr\u00f3tkiego i tr\u00f3jk\u0105tnego po cienki i wyd\u0142u\u017cony. Panewki przednich bioder mog\u0105 by\u0107 zamkni\u0119te lub w r\u00f3\u017cnym stopniu otwarte z ty\u0142u. Kr\u0119tarzyki przednie i \u015brodkowe nie s\u0105 widoczne z zewn\u0105trz. \u015ar\u00f3dpiersie (mezowentryt) bywa p\u0142askie lub troch\u0119 wypuk\u0142e, niekiedy z kilowatym wyniesieniem po\u015brodku. Panewki \u015brodkowych bioder s\u0105 zamkni\u0119te lub co najwy\u017cej w\u0105sko otwarte po bokach. Wyrostek mi\u0119dzybiodrowy \u015br\u00f3dpiersia jest w\u0105ski i styka si\u0119 z wyci\u0105gni\u0119t\u0105 przedni\u0105 kraw\u0119dzi\u0105 zapiersia (metawentrytu). Endosternit zatu\u0142owia ma szerok\u0105 nasad\u0119 i wyra\u017an\u0105 blaszk\u0119. Odn\u00f3\u017ca maj\u0105 w r\u00f3\u017cnym stopniu nabrzmia\u0142e uda i smuk\u0142e golenie o ma\u0142ych, s\u0142abo widocznych ostrogach. Stopy odn\u00f3\u017cy tylnych s\u0105 czterocz\u0142onowe, a pozosta\u0142ych par pi\u0119ciocz\u0142onowe[3]; w obu przypadkach przedostatnie cz\u0142ony s\u0105 p\u0142atowato rozszerzone[3][5]. U nasady pazurk\u00f3w wyst\u0119puje nabrzmia\u0142o\u015b\u0107 lub kr\u00f3tki z\u0105bek[3].Na spodzie odw\u0142oka widocznych jest pi\u0119\u0107 sternit\u00f3w (wentryt\u00f3w), z kt\u00f3rych dwa lub trzy pierwsze zachodz\u0105 na siebie sto\u017ckowato; u samc\u00f3w wi\u0119kszo\u015bci rodzaj\u00f3w wyst\u0119puj\u0105 na nich \u0142atki szczecinek lub nagich guzk\u00f3w nieobecne u samic. Pierwszy z wentryt\u00f3w ma w\u0105ski i wyd\u0142u\u017cony lub tr\u00f3jk\u0105tny wyrostek na przednim brzegu. Edeagus sk\u0142ada si\u0119 z pr\u0105cia oraz tegmenu podzielonego na cz\u0119\u015b\u0107 dosiebn\u0105 (basale) i odsiebn\u0105 (apicale), zaopatrzon\u0105 w p\u0142atowate paramery. U samic wyst\u0119puje d\u0142ugie, elastyczne pok\u0142ade\u0142ko zwie\u0144czone cz\u0142onowanymi, ow\u0142osionymi koksytami. Na pok\u0142ade\u0142ku znajduj\u0105 si\u0119 dwie pary bakuli, a na wierzcho\u0142ku lub przed nim osadzone s\u0105 kr\u00f3tkie, niemal walcowate gonostyliki. Genitalia samic zawieraj\u0105 woreczkowat\u0105, zwykle zaokr\u0105glon\u0105, rzadziej bardziej owaln\u0105 torebk\u0119 kopulacyjn\u0105 o wyra\u017anie zesklerotyzowanej podstawie[3].Larwa[edytuj | edytuj kod]Larwy maj\u0105 wyd\u0142u\u017cone, sp\u0142aszczone do niemal walcowatego cia\u0142o. Osk\u00f3rek porastaj\u0105 rozproszone, niezmodyfikowane szczecinki. Jest on s\u0142abo zesklerotyzowany, silniej tylko na g\u0142owie i p\u0142ytce z urogomfami. Prognatyczna g\u0142owa ma zaokr\u0105glone boki i dwie lub pi\u0119\u0107 par oczek larwalnych. Puszka g\u0142owowa pozbawiona jest szwu epistomalnego. Tr\u00f3jcz\u0142onowe czu\u0142ki maj\u0105 wysklepiony narz\u0105d zmys\u0142owy na cz\u0142onie drugim i poro\u015bni\u0119te s\u0105 rzadkimi szczecinkami. Warga g\u00f3rna jest wolna, poprzeczna. Co najwy\u017cej troch\u0119 niesymetryczne \u017cuwaczki maj\u0105 dwu- lub tr\u00f3jz\u0119bne wierzcho\u0142ki, zwykle niewielkie mole, natomiast pozbawione s\u0105 prostek i dodatkowych wyrostk\u00f3w strony spodniej. Szcz\u0119ki maj\u0105 poduszkowate rejony stawowe, sko\u015bne i wyd\u0142u\u017cone kotwiczki, przysadziste pie\u0144ki, zro\u015bni\u0119te w zaokr\u0105glon\u0105 mal\u0119 \u017cuwki oraz tr\u00f3jcz\u0142onowe g\u0142aszczki szcz\u0119kowe. G\u0142aszczki wargowe s\u0105 zbudowane z jednego lub dw\u00f3ch cz\u0142on\u00f3w i kr\u00f3tsze od j\u0119zyczka. Przedtu\u0142\u00f3w jest kwadratowawy lub z przodu rozszerzony. Odn\u00f3\u017ca tu\u0142owiowe buduje pi\u0119\u0107 cz\u0142on\u00f3w. Biodra s\u0105 szeroko oddzielone. Du\u017ca przetchlinka tu\u0142owiowa umieszczona jest mi\u0119dzy przedtu\u0142owiem a \u015br\u00f3dtu\u0142owiem. Odw\u0142ok jest wyd\u0142u\u017cony, zwykle zaopatrzony w wyrostki na niekt\u00f3rych tergitach lub sternitach. \u00d3smy jego segment jest d\u0142u\u017cszy od poprzedniego. Dziewi\u0105ty tergit tworzy wspominan\u0105 p\u0142ytk\u0119 z urogomfami, niekiedy podzielon\u0105 pod\u0142u\u017cnym szwem \u015brodkowym. Mi\u0119dzy urogomfami le\u017ce\u0107 mo\u017ce para do\u0142eczk\u00f3w. Dziewi\u0105ty sternit jest U-kszta\u0142tny i otacza sternit dziesi\u0105ty[3].  Biologia i ekologia niryjk\u00f3w s\u0105 stosunkowo s\u0142abo przebadane. Larwy u gatunk\u00f3w o poznanej diecie s\u0105 mykofagiczne. W przypadku  Mycterninae i wi\u0119kszo\u015bci Eurypinae wyst\u0119puj\u0105 one mi\u0119dzy kor\u0105 a bielem martwych drzew i powalonych k\u0142\u00f3d. Larwy Stilpnonotus postsignatus wykorzystuj\u0105 chodniki wyrynnikowatych lub dr\u0105\u017c\u0105 w\u0142asne. Larwy niekt\u00f3rych przedstawicieli rodzaju Eurypus zamieszkuj\u0105 w\u015br\u00f3d obumar\u0142ych li\u015bci palm i na ich ogonkach li\u015bciowych. Z kolei larwy Hemipeplinae \u017ceruj\u0105 na grzybach wyst\u0119puj\u0105cych na rozmaitych jednoli\u015bciennych, od traw po palmy, nie szkodz\u0105c samym ro\u015blinom. Gatunki saproksyliczne przepoczwarczaj\u0105 si\u0119 w eliptycznego kszta\u0142tu kolebkach poczwarkowych. Owady doros\u0142e z rodzaju niryjek (Mycterus) ch\u0119tnie odwiedzaj\u0105 kwiaty r\u00f3\u017cnych ro\u015blin[3].Do wrog\u00f3w niryjk\u00f3w nale\u017c\u0105 paso\u017cytnicze larwy Bothrideridae, drapie\u017cne larwy Chaetosomatidae oraz parazytoidalne b\u0142onk\u00f3wki z rodziny suskowatych[3].Rodzina rozprzestrzeniona kosmopolitycznie, najliczniej reprezentowana w cieplejszych rejonach \u015bwiata. Eurypinae maj\u0105 zasi\u0119g kosmopolityczny, przy czym wi\u0119kszo\u015b\u0107 wyst\u0119puje w strefie tropikalnej; 10 rodzaj\u00f3w spo\u015br\u00f3d nich to endemity krainy neotropikalnej, 3 rodzaje s\u0105 endemiczne dla Madagaskaru, a po 2 dla subkontynentu indyjskiego i Seszeli. Hemipeplinae wyst\u0119puj\u0105 w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Mycterinae s\u0105 kosmopolityczne, ale najliczniej reprezentowane w strefach umiarkowanych p\u00f3\u0142kuli p\u00f3\u0142nocnej i po\u0142udniowej, przy czym kilka gatunk\u00f3w znanych jest z krainy orientalnej[3]. Jedynym palearktycznym przedstawicielem ca\u0142ej rodziny jest rodzaj niryjek (Mycterus)[5]. W Europie reprezentuj\u0105 go 3 gatunki[6], z czego w Polsce tylko jeden, Mycterus curculionides[5], kt\u00f3ry to wpisany zosta\u0142 na Czerwon\u0105 list\u0119 zwierz\u0105t gin\u0105cych i zagro\u017conych w Polsce jako nara\u017cony na wygini\u0119cie[7]. W nearktycznej Ameryce P\u00f3\u0142nocnej wyst\u0119puje 12 gatunk\u00f3w z 3 rodzaj\u00f3w[4].Takson ten wprowadzony zosta\u0142 w 1843 roku przez Lorenza Okena pod nazw\u0105 Mycteriden[8]. W przesz\u0142o\u015bci umieszczany bywa\u0142 jako podrodzina w obr\u0119bie \u015bniadkowatych[4], rozmiazgowatych (Phytidae) i tr\u0105bik\u00f3w (Salpingidae)[2][5][3], przy czym Hemipeplinae umieszczano w\u015br\u00f3d zgniotkowatych, a nawet wynoszono do rangi odr\u0119bnej rodziny[3]. Wsp\u00f3\u0142czesna klasyfikacja traktuj\u0105ca Mycteridae jako rodzin\u0119 z trzema podrodzinami ugruntowana zosta\u0142a przez prac\u0119 Johna F. Lawrence\u2019a i Alfreda Newtona z 1995 roku[9] oraz podtrzymana przez prac\u0119  autorstwa 11 koleopterolog\u00f3w z 2011 roku[8], aczkolwiek nazw\u0119 podrodziny Lacconotinae zmieniono w mi\u0119dzyczasie na Eurypinae ze wzgl\u0119du na zasad\u0119 priorytetu[3]. Zapis kopalny rodziny zaczyna si\u0119 w eocenie. Z epoki tej pochodzi odnaleziona we Francji inkluzja Bertinotus gallicus[10]. Morfologiczna analiza filogenetyczna przeprowadzona w 2005 roku przez Rolfa G. Beutela i Franka Friedricha wskazuje, \u017ce Mycteridae zajmuj\u0105 pozycj\u0119 siostrzan\u0105 do ponurkowatych, tworz\u0105c wraz z nimi klad siostrzany dla Prostomidae[11].Do rodziny tej zalicza si\u0119 ponad 160 opisanych gatunk\u00f3w (wiele innych czeka na opisanie), zgrupowanych w 30 rodzajach i 3 podrodzinach[3][12]:Eurypinae Thomson, 1860Abulia Fairmaire, 1896Batobius Fairmaire & Germain, 1863Bertinotus Kirejtshuk & Nel, 2009Brasilaccoderus Pollock, 2006Cladobradus Pic, 1918Cleodaeus Champion, 1889Conomorphinus Champion, 1916Conomorphus Champion, 1889Eurypinus Pic, 1921Falsopedilus Pic, 1924Grammatodera Champion, 1916Lacconotopedilus Pic, 1935Lacconotus LeConte, 1862Loboglossa Solier, 1851Madrasiindus Pic, 1911Microconomorphus Pic, 1917Mimophyscius Pic, 1935Mycteromimus Champion, 1917Omineus Lewis, 1895Phaeogala Fairmaire, 1896Physcius Champion, 1889Physiomorphus Pic, 1917Stictodrya Champion, 1917Stilpnonotus Gray, 1832Thisias Champion, 1889Thisiomorphus Pic, 1931Trichosalpingus Blackburn, 1891Hemipeplinae Lacordaire, 1854Mycterinae Oken, 1843\u2191 Mycteridae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online]\u00a0 (ang.).\u2191 ab W\u0142odzimierz Dzieduszycki, Maryan \u0141omnicki: Muzeum imienia Dzieduszyckich we Lwowie. Lw\u00f3w: Pierwsza Zwi\u0105zkowa Drukarnia we Lwowie, 1886.\u2191 abcdefghijklmnop Darren Andrew Pollock: Mycteridae. W: Richard A.B. Leschen, Rolf G. Beutel, John F. Lawrence: Coleoptera, Beetles. Vol. 2: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga patim). Wyd. II. Berlin, Boston: Walter de Gruyter & Co., 2016, seria: Handbook of Zoology.\u2191 abc Darren A. Pollock: Family 112. Mycteridae. W: American Beetles. Vol. 2. Polyphaga: Scarabaeoidea through Curculionoidea. Ross H. Arnett Jr., Michael C. Thomas, Paul E. Skelley, J. Howard Frank (red.). Boca Raton, London, New York, Washington D.C.: CRC Press, 2000, s. 530-533.\u2191 abcd Lech Borowiec, Dariusz Tarnawski: Klucze do oznaczania owad\u00f3w Polski Cz\u0119\u015b\u0107 XIX Chrz\u0105szcze \u2013 Coleoptera z. 86. Salpingidae. Warszawa, Wroc\u0142aw: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1982.\u2191 Mycteridae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dost\u0119p 2020-06-21].\u2191 Jerzy Paw\u0142owski, Daniel Kubisz, Mieczys\u0142aw Mazur: Coleoptera. Chrz\u0105szcze. W: Zbigniew G\u0142owaci\u0144ski, Ma\u0142gorzata Makomaska-Juchiewicz, Gra\u017cyna Po\u0142czy\u0144ska-Konior: Czerwona Lista Zwierz\u0105t Gin\u0105cych i Zagro\u017conych w Polsce. Suplement. Krak\u00f3w: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.\u2191 ab PatriceP.\u00a0Bouchard\u00a0PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), \u201eZooKeys\u201d, 88, 2011, s. 1-972, DOI:\u00a010.3897\/zookeys.88.807\u00a0.\u2191 J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.\u2191 A.G. Kirejtshuk, A. Nel. New genera and species of Cucujiformia (Coleoptera, Polyphaga) from lowermost Eocene French amber. \u201eDenisia\u201d. 26, s. 103-118, 2009.\u00a0\u2191 R.G. Beutel, F. Friedrich. Comparative study of larvae of Tenebrionoidea (Coleoptera: Cucujiformia). \u201eEuropean Journal of Entomology\u201d. 102, s. 241\u2013264, 2005.\u00a0\u2191 family palm and flower beetles Mycteridae Oken, 1843. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dost\u0119p 2020-06-21].Identyfikatory zewn\u0119trzne:"},{"@context":"http:\/\/schema.org\/","@type":"BreadcrumbList","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/#breadcrumbitem","name":"Enzyklop\u00e4die"}},{"@type":"ListItem","position":2,"item":{"@id":"https:\/\/wiki.edu.vn\/pl\/wiki\/2020\/04\/28\/niryjki-wikipedia-wolna-encyklopedia\/#breadcrumbitem","name":"Niryjki \u2013 Wikipedia, wolna encyklopedia"}}]}]