Orda – Wikipedia, wolna encyklopedia

Posted on by

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Orda – stosowane w Polsce określenie ogólne dla wojsk koczowników, zazwyczaj Tatarów z Chanatu Krymskiego i nogajskich ord przednich, najeżdżających ziemie litewskie, ruskie, polskie i rosyjskie w XV–XVIII wieku.

Wśród ludów ałtajskich było to określenie namiotu władcy, albo, bardziej ogólnie, jego siedziby. Określenie złota orda oznaczało tam złoty paradny namiot władcy, a państwo było nazywane Ułusem (np. Ułus Dżocziego, Ułus Ugedeja)[1]. W państwach europejskich, takich jak Polska lub Rosja, nazwa orda była rozciągana na rządzone przez władcę państwo (stąd nazwy Złota Orda, Biała Orda).

Etymologicznie, słowo orda pochodzi od mongolskiego słowa ordo[2] lub tureckiego orta, które oznacza stronę, oddział, namiot lub kierunek[3].
Tłumaczone jako obóz lub pałac, namiot[4], a następnie siedziba władzy[5] lub dwór królewski[6][7].

W granicach chińskiego cesarstwa Liao, słowo ordo było używane w odniesieniu do otoczenia najważniejszych osób w państwie (podobnie jak europejski dwór monarszy), włączając w to niewolników, czeladź i ochroniarzy. Cesarze, cesarzowe i książęta mieli swoje ordy.

Lista najbardziej znanych ord (państw lub związków plemiennych)[edytuj | edytuj kod]

  • Złota Orda (Ułus Dżoczi) – chanat mongolsko-tatarski istniejący w latach 1240–1435[8][9].
  • Biała Orda – chanat mongolski powstały w XIII wieku, założony przez Ordę, stanowił zachodnią część Złotej Ordy[10][9].
  • Wielka Orda – chanat mongolsko-tatarski istniejący w latach 1435–1502, po rozpadzie Złotej Ordy[11][12].
  • Orda Nogajska – konfederacja plemion koczowniczych (Mongołowie, Tatarzy, Połowcy, Pieczyngowie, Awarowie, Chazarowie i inne) na Stepie Pontyjskim, istniejąca w latach 1390–1634, pod panowaniem Rosji od 1634 do 1770 roku[13][14].
  • Nogajskie ordy przednie – koczownicze plemiona Nogajów zamieszkujące w latach 1430–1856 stepy nadczarnomorskie, pod panowaniem Krymu i Turcji, potem Rosji[15][16].
  • Orda Kałmucka – buddyjskie państwo Ojratów założone w latach dwudziestych XVII wieku na obszarach między rzekami Don i Jaik, w 1771 roku większość z nich postanowiła wrócić do dawnej ojczyzny, 13 tys. rodzin pozostało na terenie Kałmucji i podporządkowało się rosyjskiemu gubernatorowi[17][18].
  1. ↑ The Encyclopaedia of Islam…. s. 174.
  2. ↑ Abbott Gleason: A companion to Russian history. Wiley-Blackwell, 2009, s. 82–. ISBN 978-1-4051-3560-3. [dostęp 2011-01-16].
  3. ↑ Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay: The Turks: Middle ages. Murat Ocak. Yeni Türkiye, 2002. [dostęp 2011-01-16].
  4. ↑ Michael Burgan: Empire of the Mongols. Infobase Publishing, August 2009, s. 12–. ISBN 978-1-60413-163-5. [dostęp 2011-01-17].
  5. ↑ Leo de Hartog: Russia and the Mongol yoke: the history of the Russian principalities and the Golden Horde, 1221-1502. British Academic Press, 1996. ISBN 978-1-85043-961-5. [dostęp 2011-01-17].
  6. ↑ Michael Kohn: Mongolia. Lonely Planet, 1 May 2008, s. 25–. ISBN 978-1-74104-578-9. [dostęp 2011-01-17].
  7. ↑ Willem van Ruysbroeck, Giovanni di Piano Carpini (abp. of Antivari): The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253-55. Printed for the Hakluyt Society, 1900, s. 57–. [dostęp 2011-01-17].
  8. ↑ Borawski P.: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej…. s. 5-7.
  9. ↑ ab Егоров В. Л.: Историческая география Золотой Орды в XIII—XIV вв.. Москва: Наука, 1985.
  10. ↑ Podhorodecki L.: Tatarzy. Od Czyngis-chana do XX wieku…. s. 116-117.
  11. ↑ Сафаргалиев М. Г.: Распад Золотой Орды. Саранск: 1960.
  12. ↑ Греков И. Б.: Восточная Европа и упадок Золотой Орды (на рубеже 14-15 вв.). Москва: Hayka, 1975.
  13. ↑ Podhorodecki L.: Chanat krymski…. s. 12, 36, 105.
  14. ↑ Трепавлов В. В.: История Ногайской Орды. Восточная литература, 2002. ISBN 5-02-018193-5.
  15. ↑ Skorupa D.: Stosunki polsko-tatarskie …. s. 24-25.
  16. ↑ Pajewski J.: Buńczuk i koncerz…. s. 106-121.
  17. ↑ Bazylow L.: Historia Mongolii…. s. 178.
  18. ↑ Батмаев М. М.: Социально-политический строй и хозяйство калмыков в XVII—XVIII вв.. Джангар: Элиста, 2002.
  • Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11801-0.
  • Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11618-2.
  • Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978. ISBN 83-214-0336-0.
  • Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-205-3747-9.
  • Dariusz Skorupa: Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warszawa: PAN, 2004. ISBN 83-89729-05-9.
  • Ludwik Bazylow: Historia Mongolii. Wrocław: Ossolineum, 1981. ISBN 83-04-00608-1.
  • C.E. Bosworth, D.O. Morgan: Ordu. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs, G. Lecomte: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII. Leiden: E.J. Brill, 1995. ISBN 90-04-09834-8.
  • Егоров В. Л.: Историческая география Золотой Орды в XIII—XIV вв.. Москва: Наука, 1985.
  • Сафаргалиев М. Г.: Распад Золотой Орды. Саранск: 1960.
  • Трепавлов В. В.: История Ногайской Орды. Восточная литература, 2002. ISBN 5-02-018193-5.
  • Батмаев М. М.: Социально-политический строй и хозяйство калмыков в XVII—XVIII вв.. Джангар: Элиста, 2002.
  • Греков Б. Д., Якубовский А. Ю.: Золотая Орда и её падение. Москва-Ленинград: Издательство АН СССР, 1950.
  • Abbott Gleason: A companion to Russian history. Wiley-Blackwell, 2009. ISBN 978-1-4051-3560-3. [dostęp 2011-01-16].
  • Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay: The Turks: Middle ages. Murat Ocak. Yeni Türkiye, 2002. [dostęp 2011-01-16].
  • Michael Burgan: Empire of the Mongols. Infobase Publishing, August 2009. ISBN 978-1-60413-163-5. [dostęp 2011-01-17].
  • Leo de Hartog: Russia and the Mongol yoke: the history of the Russian principalities and the Golden Horde, 1221-1502. British Academic Press, 1996. ISBN 978-1-85043-961-5. [dostęp 2011-01-17].
  • Michael Kohn: Mongolia. Lonely Planet, 1 May 2008. ISBN 978-1-74104-578-9. [dostęp 2011-01-17].
  • Willem van Ruysbroeck, Giovanni di Piano Carpini (abp. of Antivari): The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253-55. Printed for the Hakluyt Society, 1900. [dostęp 2011-01-17].