Công tước

Template:Ranks of Nobility Công tước (Chinese: 公爵; pinyin: Gōngjué, tiếng Anh: Duke) là 1 tước hiệu xếp sau Hoàng đế, Quốc vương, Phó vương, Đại Công tước và Vương công trong hệ thống tước hiệu quý tộc Châu Âu và Châu Á.

Tùy vào từng thời kì và mỗi quốc gia mà hệ thống công tước có nhiều điểm khác nhau.

Nguồn gốc

[[Tập tin:Cao Cao scth.jpg|nhỏ|trái|200px|Tào Tháo từng có tước "Ngụy công".]]

Tại Trung Quốc, vào thời phong kiến cổ đại Trung Quốc, tước "Công" đứng đầu trong ngũ đẳng là "Công, Hầu, Bá, Tử và Nam". Vào thời Tây Chu, có một số công quốc như Tống, Quắc, Châu và Ngu. Thời nhà Tần và nhà Hán theo chế độ "Nhị thập đẳng tước", song trong đó không có tước Công, đến cuối thời nhà Hán mới có Ngụy công Tào Tháo.

Trong tiếng Latinh, tước hiệu Công tước được viết là: Dux có nghĩa là lãnh đạo, là một thuật ngữ được sử dụng dưới thời cộng hòa La Mã để đề cập đến một chỉ huy quân sự mà không có một thứ hạng chính thức (đặc biệt là một trong những nguồn gốc của Đức hoặc Celtic), và sau này nó được hiểu là người đứng đầu chỉ huy về quân sự của một tỉnh.

Trong thời Trung cổ, tước hiệu này được sử dụng đầu tiên dưới các triều đại quân chủ của Đức. Công tước là những người đứng đầu một tỉnh hay các thành phố, và sau này dưới thời quân chủ phong kiến thì đây là tước hiệu được phong cho những nhà quý tộc thân cận của vua.

Trong thế kỷ 19, nhiều vùng đất nhỏ trong lãnh thổ nước Đức và Ý được cai trị bởi những Công tước hoặc Đại công tước. Ngày nay, ngoại lệ có công quốc Luxembourg được cai trị bởi một công tước. Công tước là tước hiệu thế tập cao nhất trong các vương triều ở Bồ Đào Nha, Scandinavia, Tây Ban Nha và Vương quốc Anh (không vương miệng hoàng đế).

Nghĩa rắc rối của từ công tước trong tiếng Việt

Rắc rối nảy sinh khi từ Công tước thường được dùng để dịch một trong 2 từ tiếng Anh: Duke hoặc Prince. Trong trường hợp thứ 2, để tránh nhầm lẫn với Duke, người ta có thể thay bằng các từ khác như Quận công, Thân vương. Tuy nhiên, trong trường hợp Prince là quân chủ của một "Principality" thì có thể dùng Công vương cho nhất quán với tên nước.

Hiện nay ở châu Âu còn tồn tại 3 quốc gia thuộc "Principality" là Andorra, Liechtenstein và Monaco. Nguyên thủ các quốc gia này đều có tước hiệu "Prince" và đương nhiên được gọi là Công vương. Theo quy định, cùng cai quản Andorra là Tổng thống Pháp và Giám mục xứ Urgel, và hai người này cùng mang tước hiệu "Đồng Công vương Andorra" (Co-Prince of Andorra; coprince d’Andorre).

Chi tiết về tước hiệu

Châu Á

Tại các nước Trung Quốc, Việt Nam và Triều Tiên, tước vị "Công tước" luôn được đặt chỉ ngay dưới tước Vương và rất cao quý. Nhà Hán chỉ sử dụng tước vị này cho con cháu của nhà Chu (tước Trịnh công 郑公) và nhà Thương (tước Tống công 宋公), hoặc con cháu của Khổng Tử (tước Diễn Thánh công 衍聖公).

Đến nhà Đường lại thiết lập lại, có có các tước:

• Quốc công (国公), phong hiệu cao nhất của một tước Công, chỉ dưới Quận vương.
• Quận công (郡公), phong hiệu cao thứ 2 trong tước Công, có từ thời Tào Ngụy.
• Huyện công (县公), phong hiệu cao thứ 3 trong tước Công, có từ thời Tào Ngụy.

Phong hiệu của từng tước vị, tùy vào quy định của mỗi triều đại hoặc mỗi quốc gia mà có khác nhau. Thông thường tước Quốc công chỉ có một phong hiệu, như Phong quốc công, Vinh quốc công,...

Châu Âu

nhỏ|150px|Mũ của Công tước ở Anh nhỏ|150px|Mũ của Công tước ở Pháp nhỏ|150px|Mũ của Công tước ở Tây Ban Nha Ở nước Anh và các nước Châu Âu khác, tước "Công tước" (Duke) thường được trao cho các Hoàng tử đã cưới vợ, nhưng không phải Hoàng tử nào cũng vậy. Vợ của các Công tước sẽ được trao danh hiệu "Công tước phu nhân" (Duchess).

Công tước xứ Cornwall (Duke of Cornwall) là chức tước luôn được ban cho người con trai lớn tuổi nhất và Công tước xứ Rothesay (Duke of Rothesay) cho Thái tử nối ngôi. Hiện tại thái tử Charles vừa là Thân vương xứ Wales, vừa là Công tước xứ Rothesay.

Ngoài ra, các "Công tước" (Duke) cũng có thể sở hữu một công quốc tương tự các "Công tước" (Prince), ví dụ như: Công tước xứ Burgundy, Công tước xứ Normandy và Công tước xứ Aquitane,... và họ thường là chư hầu cho các vị Quốc vương (King) hoặc thậm chí có thể độc lập.

Các Công tước nổi tiếng

Ở Anh

nhỏ|200px|Hoàng tử William, Công tước Cambridge

• Hoàng tế Philip, Công tước xứ Edinburgh
• Thái tử Charles, Công tước xứ Cornwall
• Hoàng tử William, Công tước Cambridge
• Hoàng tử Andrew, Công tước xứ York
• Vua Edward VIII, Công tước xứ Windsor

Ở Tây Ban Nha

• Carlos Zurita, Công tước xứ Soria
• Iñaki Urdrangarin, Công tước xứ Palma de Mallorca

Ở Thụy Điển

• Hoàng thân Daniel, Công tước xứ Västergötland
• Hoàng tử Carl Philip, Công tước xứ Värmland

Tham khảo

• Hodgkin, Thomas. Italy and her Invaders. Clarendon Press: 1895.
• Lewis, Archibald R. "The Dukes in the Regnum Francorum, A.D. 550-751." Speculum, Vol. 51, No 3 (July 1976), pp 381–410.
• Stenton, Sir Frank M. Anglo-Saxon England Third Edition. Oxford University Press: 1971.
• Thompson, E. A. The Goths in Spain. Clarendon Press: Oxford, 1969.