Nơron
Template:Hộp thông tin giải phẫu học Nơ-ron (bắt nguồn từ tiếng Pháp: neurone)[1] là những tế bào thần kinh chính thức có chức năng truyền dẫn các xung điện.[2] Nơ-ron là đơn vị cơ bản cấu tạo hệ thống thần kinh và là một phần quan trọng nhất của não.Thân và sợi nhánh của các nơron tạo thành chất xám. Sợi trục (nếu đi chung với nhau thành bó gọi là dây thần kinh) cấu tạo chất trắng trong não.[3] Ước tính có khoảng 100 tỷ (1011) nơron và 100 nghìn tỷ (1014) xináp trong não người.[4] Các tế bào thần kinh được hỗ trợ bởi microglia và tế bào hình sao (các tế bào thần kinh đệm). Nơ-ron là những tế bào dài nhất trong cơ thể, biệt hóa cao độ nên mất trung thể và khả năng phân chia, nhưng có khả năng tái sinh phần cuối sợi trục nếu bị tổn thương.[3][5]
Contents
Cấu tạo
[[Tập tin:Complete neuron cell diagram en.svg|nhỏ|400px|Một nơ-ron và cấu tạo của nó: sợi nhánh (dendrite), thân nơ-ron (soma), sợi trục (axon), bao mi-ê-lin (myelin sheath), eo răng-vi-ê (node of ranvier), xi-nap (synapse)]] Mỗi nơ-ron gồm một thân chứa nhân, hình sao nhiều cạnh hoặc bầu dục và các sợi. Từ thân phát đi nhiều tua (sợi) ngắn phân nhánh như cành cây gọi là sợi nhánh và một tua dài, mảnh gọi là sợi trục.[3] Dọc sợi trục có thể có những tế bào xchoan bao bọc tạo nên bao mi-ê-lin. Sợi trục nối giữa trung ương thần kinh với các cơ quan, chúng đi chung với nhau thành từng bó gọi là dây thần kinh. Khoảng cách giữa các bao này có những đoạn ngắn gọi là eo răng-vi-ê, còn diện tích tiếp xúc giữa những nhánh nhỏ phân từ tận cùng sợi trục của nơ-ron này với sợi nhánh của nơ-ron khác hoặc cơ quan thụ cảm gọi là xi-náp. Nơ-ron có nhiều hình dạng: nơ-ron đa cực có thân nhiều sợi nhánh, nơ-ron lưỡng cực với một sợi nhánh và một sợi trục đối diện nhau; và nơ-ron đơn cực chỉ có một tua do sợi nhánh và sợi trục hợp lại mà thành. [5]
Chức năng
Chức năng cơ bản của nơ-ron là cảm ứng và dẫn truyền xung thần kinh dưới dạng các tín hiệu hóa học trong các hoạt động điều khiển, điều hoà và phối hợp mọi hoạt động của các cơ quan và hệ cơ quan trong cơ thể nhằm tạo sự thích nghi với các thay đổi từ môi trường bên trong và bên ngoài.[3]
Phân loại
Theo hướng dẫn truyền xung thần kinh
Có ba loại nơron là[3]
- Nơ-ron hướng tâm (nơ-ron cảm giác) có thân nằm ngoài trung ương thần kinh dẫn xung thần kinh về trung ương thần kinh.
- Nơ-ron trung gian (nơ-ron liên lạc) nằm trong trung ương thần kinh, gồm những sợi hướng tâm và li tâm, làm nhiệm vụ liên lạc.
- Nơ-ron li tâm (nơ-ron vận động) có thân nằm trong trung ương thần kinh (hoặc ở hạch thần kinh sinh dưỡng), dẫn các xung li tâm từ bộ não và tủy sống đến các cơ quan phản ứng để gây ra sự vận động hoặc bài tiết.
Theo chức năng
Các nơron cảm giác mang tín hiệu từ các giác quan đến tủy sống và não.
Nơron chuyển tiếp mang thông điệp từ một phần của hệ thần kinh trung ương.
Nơron vận động được kết nối với các nơron chuyển tiếp. Các nơron vận động nhận và mang tín hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến các cơ bắp. Tín hiệu đi giữa các tế bào thần kinh thông qua các cúc xináp và khe xináp nằm ở tận cùng của tế bào thần kinh. Khe xináp là khoảng trống rất nhỏ giữa các tế bào mà hóa chất được phát tán từ các thiết bị đầu cuối sợi trục (như các túi chứa chất trung gian hóa học trong thùy xináp đối với xináp hóa học hay các kênh hút nước trong xináp điện) của một tế bào nơron nhằm kích thích các thụ thể hóa học chuyên biệt có chức năng tiếp nhận chất trung gian hóa học ở các sợi nhánh của các tế bào tiếp nhận.[3]
Vận tốc trung bình ở động vật không xương sống là khoảng 1 m/s, ở ếch là khoảng 30 m/s, ở động vật thuộc lớp thú và người là khoảng 100 m/s. Tuy nhiên xung thần kinh dẫn truyền ngay trong loài cũng có vận tốc không giống nhau, sợi trục có bao mielin thì nhanh, thiếu bao mielin thì chậm, ở người có khi chỉ đạt 15 cm/s.
Hình ảnh
- Tập tin:Neuron1.jpg
- Tập tin:3 recon 512x512.jpg
- Tập tin:50x RGC axotomy 1 day.png
- Tập tin:A depiction of a reconstructed HSN neuron from the fly rendered with ray-tracing program POV-Ray.png
Chú thích
- ↑ Yoonjung Kang, Andrea Hòa Phạm, Benjamin Storme. French loanwords in Vietnamese: the role of input language phonotactics and contrast in loanword adaptation, trang 4.
- ↑ Template:Chú thích sách
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Sách giáo khoa và sách giáo viên Sinh Học 11 và Sinh Học 8 - Bộ Giáo dục và Đào Tạo - 2012
- ↑ Williams RW, Herrup K (1988). "The control of neuron number". Annual Review of Neuroscience. 11: 423–53. doi:10.1146/annurev.ne.11.030188.002231. PMID 3284447.
- ↑ 5,0 5,1 # Sinh học 8, Nhà xuất bản Giáo dục, Nguyễn Quang Vinh - Tổng Chủ biên kiêm Chủ biên
- Sổ tay kiến thức Sinh học THCS, Nhà xuất bản Giáo dục, Nguyễn Quang Vinh - Chủ biên
- Sinh học Cơ bản và Nâng cao 8, Nhà xuất bản Giáo dục, Lê Đình Trung — Trịnh Đức Anh
Xem thêm
- Fibrinogen found to inhibit EGFR in neuronal cells Blood clotting protein may inhibit spinal cord regeneration
- Cell Centered Database UC San Diego images of neurons.
- High Resolution Neuroanatomical Images of Primate and Non-Primate Brains.
Liên kết ngoài
Media related to Neurons at Wikimedia Commons
Template:Sơ khai sinh học
Tham khảo
Thể loại:Hệ thần kinh Thể loại:Thuật ngữ y học Thể loại:Nơron
