Tucanoanische Sprachen – Wikipedia

before-content-x4

Tukánoan
Geografisch
Verteilung
Amazonas
Sprachliche Klassifizierung Eine der wichtigsten Sprachfamilien der Welt
Unterteilungen
Glottolog tuca1253[1]
Tukano Languages.png

Ost-Tukano (Kerngrün), Zentral-Tukano (Türkisgrün) und West-Tukano (Dunkelgrün). Punkte zeigen die aktuellen Standorte der verschiedenen Sprachen an. Schattierte Bereiche weisen auf ihr Ausmaß vor dem 20. Jahrhundert hin.

after-content-x4

Tucanoan (ebenfalls Tukanoan, Tukánoan) ist eine Sprachfamilie aus Kolumbien, Brasilien, Ecuador und Peru.

Sprachkontakt[edit]

Jolkesky (2016) stellt fest, dass es aufgrund des Kontakts lexikalische Ähnlichkeiten mit den Sprachfamilien Arutani, Paez, Sape, Taruma, Witoto-Okaina, Saliba-Hodi, Tikuna-Yuri, Pano, Barbakoa, Bora-Muinane und Choko gibt.[2]

Einstufung[edit]

Chacon (2014)[edit]

Es gibt zwei Dutzend tukanoanische Sprachen.[3] Es gibt eine klare binäre Trennung zwischen Ost-Tucanoan und West-Tucanoan.[4]

Westliches Tucanoan
  • Cueretú (Kueretú) †
  • Napo
    • Orejón (auch bekannt als M’áíhɨ̃ki, Maijiki, Coto, Koto, Payoguaje, Payaguá, Payowahe, Payawá)
    • Correguaje – Secoya
      • Correguaje (Koreguaje, Korewahe, auch bekannt als Caquetá)
      • Siona – Secoya (Oberes Napo)
        • Macaguaje (AKA Kakawahe, Piohé) †
        • Siona (Siona, Sioni, Pioje, Pioche-Sioni, Tetete)
        • Secoya (Piohé, Secoya, Siona-Secoya)
        • Tama †
Östliches Tucanoan
  • Süd
    • Tanimuca (auch bekannt als Retuarã)
    • Yauna (Jaúna, Yahuna, Yaúna) †
  • Westen
    • Barasana – Macuna
      • Macuna (auch bekannt als Buhagana, Wahana, Makuna-Erulia, Makuna)
      • Barasana (südliches Barasano, auch bekannt als Paneroa, Eduria, Edulia, Comematsa, Janera, Taibano, Taiwaeno, Taiwano)
    • Cubeo – Desano
      • Cubeo (Cuveo, Kobeua, Kubewa)
      • Yupua – Desano
  • Osten
    • Zentral
      • Tucano (Tukana, auch bekannt als Dasea)
      • Waimaha – Tatuyo
    • Norden
      • Kotiria – Piratapuyo
        • Guanano (Wanana, Wanano, auch bekannt als Kotedia, Kotiria, Wanana-Pirá)
        • Piratapuyo (auch bekannt als Waikina, Uiquina)
      • Pisamira – Yuruti

Plus nicht klassifizierte Miriti. †

Die meisten Sprachen werden oder wurden in Kolumbien gesprochen.

after-content-x4

Jolkesky (2016)[edit]

Interne Klassifikation von Jolkesky (2016):[2]

(† = ausgestorben)

Tukano
  • Tukano, westlich
    • Kueretu: Kueretu
    • Tukano, Western, Nuclear
  • Tukano, Ost
    • Tanimuka-Retuarã-Yahuna: Tanimuka;; Retuarã;; Yahuna
    • Tukano, Ost, West
    • Tukano, Ost, Ost
      • Tukano-Tatuyo
        • Tukano: Tukano
        • Tatuyo-Bara-Waimaha
      • Tuyuka-Wanano
        • Wanano-Piratapuyu
        • Tuyuka-Karapanã

Sorten[edit]

Nachfolgend finden Sie eine vollständige Liste der von Loukotka (1968) aufgelisteten Tucanoan-Sprachvarianten, einschließlich der Namen nicht geprüfter Sorten.[5]

Westliche Gruppe
  • Tama – gesprochen auf den Flüssen Yarú und Caguán, Gebiet Caquetá, Kolumbien, aber jetzt vielleicht ausgestorben.
  • Coreguaje – an den Quellen des Flusses Caquetá, Departement Cauca, Kolumbien, gesprochen.
  • Amaguaje /. Encabellado /. Rumo – Ausgestorbene Sprache, die einst auf dem Fluss Aguarico im Departement Loreto in Peru gesprochen wurde.
  • Siona /. Zeona /. Ceño /. Kokakañú – Sprache, die an den Quellen des Putumayo und des Caquetá, Putumayo, Kolumbien, gesprochen wird.
  • Ificuene – zwischen dem Fluss Güepi und dem Fluss Aguarico in Loreto gesprochen. (Unattestiert.)
  • Eno – Sprache, die von einigen Personen an der Mündung des Flusses San Miguel, Gebiet Caquetá, Kolumbien, gesprochen wird. (Unattestiert.)
  • Secoya – Sprache, die auf dem Putumayo, Provinz Oriente, Ecuador, gesprochen wird. (Johnson und Peeke 1962.)
  • Icaguate – Ausgestorbene Sprache, die einst auf dem Caucaya River und dem Putumayo River, Putumayo Territorium, Kolumbien gesprochen wurde.
  • Macaguaje – von einigen Familien auf demselben Gebiet am Mecaya River und Caucaya River sowie in der Umgebung von Puerto Restrepo gesprochen.
  • Tetete /. Eteteguaje – Ausgestorbene Sprache, die einst an den Quellen des Güepi in Loreto gesprochen wurde. (Unattestiert.)
  • Pioje /. Angotero /. Ancutere – gesprochen auf dem Napo River, Tarapoto River und Aguarico River, Loreto.
  • Cóto /. Payoguaje – gesprochen an der Mündung des Napo, Loreto, Peru.
Yahuna Gruppe
Yupua Gruppe
  • Yupua /. Hiupiá – gesprochen am Coca River, einem Nebenfluss des Apoporis River, Kolumbien.
  • Kushiita – einmal an der Mündung des Apoporis im Bundesstaat Amazonas in Brasilien gesprochen. Jetzt vielleicht ausgestorben. (Unattestiert.)
  • Durina /. Sokó – gesprochen auf dem Carapato River, Amazonas Territorium, Kolumbien.
Coretu-Gruppe
Cubeo-Gruppe
Särä Gruppe
Erulia Gruppe
Desána Gruppe
Tucano-Gruppe
  • Tucano /. Tocano /. Dace /. Dagseje /. Dajseá /. Tocana – Sprache eines großen Stammes, der am Fluss Vaupés und Tiquié lebte; Bundesstaat Amazonas, Brasilien.
  • Uaíana – am Caiary River, Kolumbien.
  • Tuyuca /. Doxcapura – auf dem Tiquié River und dem Papury River gesprochen, teils in Brasilien, teils in Kolumbien.
  • Arapaso /. Korea – Ausgestorbene Sprache, die einst auf dem Yapú, Amazonas, Brasilien, gesprochen wurde. Die letzten Überlebenden sprechen nur noch Tucano. (Unattestiert.)
  • Waikína /. Uiquina /. Uaíkana /. Pira-Tapuya – gesprochen am Papury River, Kolumbien.
  • Uantya /. Puçá-tapuya – einmal auf dem Macú-igarapé in Kolumbien gesprochen.
  • Bará /. Pocanga – an den Quellen des Flusses Tiquié in Kolumbien gesprochen.
  • Uasöna /. Pisa-Tapuya – gesprochen am Caiary River, Kolumbien.
  • Tsölá /. Teiuana – gesprochen auf den Flüssen Tiquié und Piraparaná, Kolumbien.
  • Urubú-Tapuyo – ausgestorbene Sprache, die einst an den Quellen des Caiary in Kolumbien gesprochen wurde.
  • Pamöá /. Tatú-Tapuyo – an den Quellen des Papury River und am Tuyigarapé in Kolumbien gesprochen.
  • Patsoca /. Iuruty-Tapuyo – einmal auf dem Abio River und dem Apoporis River in Kolumbien gesprochen.
  • Möxdöá /. Carapana-Tapuya – gesprochen zwischen dem Papury River und dem Caiary River, Kolumbien.
  • Uanána /. Wanána /. Kotédia – auf dem Fluss Caiarí in der Nähe der Cachoeira dos Araras, Brasilien, gesprochen.

Wortschatz[edit]

Loukotka (1968) listet die folgenden grundlegenden Vokabeln auf.[5]

Sprache Ast Kopf Auge Hand einer zwei drei
Tucano ich dex-póa kaxpéri Tomógha nĩkáno peáro itiáro
Uaíana ich dé-paue kape oama ikãpeleko peápeleko itiapeleko
Tuyuca ich déx-píu kaxfea uamo txixkálo peálo ixtiéro
Waikína ich dax-púa káxfea umuká axkakiró Péaro tíaro
Uantya ich Kapéga uamó
Bará ich dex-féa Kapéka anó hixkága peága tixtíaga
Uanána ich dax-púa kaxpádi dapáro kéliã peáro tíaro
Uasöna II de-póue káxea oámu hikálo peálo itíalo
Tsölá II rix-fóa kuíri ámo híkã péga ixtíale
Urubu-Tapuya II re-kapeã uamon
Pamöä II rea-poá kapé uamon
Patsoca II kapé uamó
Möxdöá II rea-poa Kapea oamó hikän Pángara éteaná
Sara Sara lix-hóga káxea áma hohogá héaga Ediaga
Omöá Sara dix-hóga káxea hóga héaga ediago
Buhágana Sara tix-hóga kaxea ámo kohága héaga ediága
Macuna Sara ri-hóga Kaea ámo
Erulia Erulia lix-hóga káxfea uamó kóla héãlã edíala
Tsölöa Erulia rix-hóa káxea ámo gohé héa idía
Palanoa Erulia lix-hoá káxea ámo
Cubeo Cubeo hi-póbe hi-yakóli pubu kũinálõ pekálõã dópekelõã
Dyuremáwa Cubeo hi-póbi dya-kóli pilí kuináro pikáro Dyobekiro
Hehénawa Cubeo hi-póbí ya-kóli pilí kwináro pikaːro Yobekiro
Bahúkiwa Cubeo hí-póbi dyá-koli pilí kuinárõã pikárõã dyóbekirõã
Desána Desána dex-púru yéle Mohópama yũhúge péye eléye
Chiranga Desána dix-púlu Kudiru muhá uhúpũnu Peru ilerú
Yahuna Yahuna líupukóa hiyakóli Pitaka ínoho ípo Makalaka
Tanimuca Yahuna Dupukoa ñákua Pitaka
Yupuá Yupuá kúele yaːkõá múho tzyundyá axpedyá aleddyá
Durina Yupuá kúrʔ díölö móhu chun apáina áʔalia
Coretu Coretu sí-roho Sia-Kokia muhú námare nahárakiare masírakiáre
Tama Western xixo-pué Nakoba teyo káyapa Choteyo
Coreguaje Western sixó-pués nankoká xẽte
Amaguaje Western Zium-Bue nañka hente teo Kayapa Toazumba
Icaguate Western hente Toazumba
Siona Western sixum-bué Nankoka enté teheke samú
Pjoje Western siom-pwö Nánkoa höntö tayo Kayayé toasoñé
Cóto Western tsíong ñákoa óteperé teyong tépe báwabwö
Sprache Ast Wasser Feuer Sonne Star Mais Jaguar Axt
Tucano ich axkó pexkáme mũhípũ yãxkõá ohóka yaí kumé
Uaíana ich óko pekáne muhĩpü yõkõá olikaleko yéi kóme
Tuyuca ich oxkó pexkámene mũhĩphfu yãxkõá ohólika yéi kumé
Waikína ich axkó pexkáka Axt yapíkoa nodogé komé
Uantya ich óko pekáme Muipem ñokoam yahi kumúa
Bará ich oxkó pexkáme mũhífũ yöxkóã ódixka yeído kómea
Uanána ich pxtxáka yapítxoa iyó ja TU ich kúma
Uasöna II óko pekáme múhípe yókóaː olíka yái komé
Tsölá II óxko péro múhífú yóxkõã ohólika yái kómea
Urubu-Tapuya II óko péro Muipem ñokon oriká kumuá
Pamöä II hokó paʔáro Muipem Yakopaké oriká kumuä
Patsoca II óko Pekaró Muipum ñonkóãn oriká Dyahi komé
Möxdöá II okó péro moépo áríka yáhi koméa
Sara Sara ida péame ómakani yoxkó ohólika yái kómea
Omöá Sara éde heáme Amakai yoxkoá ohólika yái kumá
Buhágana Sara íde héame ómãkãyi yóxko Oholika yái kumá
Macuna Sara íde éa úmakanö Tapia sind yáiya
Erulia Erulia óxko heáme mũhihũ yõxkóã ohólika yái kumá
Tsölöa Erulia oxkó heáno muhíhú yoxkó ohólika yáí kúmoa
Palanoa Erulia óxko heáne muhíhu yoxkó ohólika yái kúmoa
Cubeo Cubeo okó zu einem auiyá abiákoa ueá yauí kométako
Dyuremáwa Cubeo okó toábo avía abíakoli veá dyaví hoekí
Hehénawa Cubeo okó toábo aviá abíakoli veá yawí hoéki
Bahúkiwa Cubeo okó toaːbo aviá abiákoli veá dyaví hoekí
Desána Desána dexkó peáme abé néyãxkã ohólexka Ihr kumé
Chiranga Desána Dexko piámeʔe abé Naiukamo húdeka diéche kumé
Yahuna Yahuna ókoa peká ihía tãapíã oáka yaia kómeá
Tanimuca Yahuna ókoa Peka ayáka Tapia wáka yáiya
Yupuá Yupuá déxko píele aué yóxkólo óo kúmi
Durina Yupuá pílö Scheu Yokolo oho diwórekö kúmi
Coretu Coretu kótapu hékiekie háya yákohe mitólikere híyai kumú
Tama Western okó zu einem enesé mañeguai keá Edyai supo
Coreguaje Western óko zu einem ense mañokó weá chaí supú
Amaguaje Western óko zu einem ense manúko bea Ayroyai supó
Icaguate Western zu einem enze mañoko
Siona Western oko zu einem ensé mañoko gueá Ayroxai supó
Pjoje Western ókó Towá öntsö mánioko wéa yaí súpo
Cóto Western óko towaʔa báñi túku béa yái dzöʔó

Ursprache[edit]

Proto-Tukanoan-Rekonstruktionen von Chacon (2013):[6]

Glanz Proto-Tukanoan
3. Person.masculine *-Pi
Agouti * wuɨ
ant sp. * Meka
Aracu Fisch[7] * p’ot’ika
Gürteltier * pãmu
zurück * sõkɨ
Schläger * ojo
groß * pahi
(beißen * kũ
schwarz * tj’ĩ
schwarze Tinte (Jenipapo) * wir
Blut * tj’ie
Schlag * pu-
Knochen * k’oʔa
(brechen * p’ope (* poa)
Brust * upe
Buriti Palme * neʔe
Capybara * kuetju
cara (Dioscorea alata) * Japi
Fall * -t’e
Tausendfüßler; Boa * jãk’i
Holzkohle (1) * nitti
Holzkohle (2); Fett *Neo
Wange * Wajo
kauen * tj’ãk’ɨ
Chili * p’ia
kalt * tjɨsi
Kapok * jɨi
(schneiden * t’ɨtte
Tanz / ritualisierte Lieder * p’aja
Hirsch * jama
Taube * ƭʃɨ-
Ente * p’ete
Ohr * k’ãp’o
Ei * tj’ia
ältere * p’ɨkɨ
erhöhte Struktur (Regale, Dach usw.) (jirau) * kaja
(beenden * pet’i
Kot * k’ɨt’a
Gesicht * tj’ia
Vater * pa-kɨ
feminin * -k’o
Feuer / Brennholz * Peka
Fisch; Fisch sp. (?) * waʔi
mit einem Netz fischen; abseihen, entfernen * Wajo
Fischernetz * p’api
schweben * paʔja
Blume * k’oʔo
Fuß * k’ɨp’o
Obst sp. *zu einem
Inga (Frucht sp.) * p’ene
Garten; draußen; Dorf * wese
sammeln / sammeln * tʃɨ-a
Großvater * jẽkku-
Traube * ɨʔje
Gras * taja
grün / blau / nicht reif * tjɨ̃p’e
Hand; Handfläche) * pɨtɨ
Kopf * tj’ɨpo
schwer * t’ɨkkɨ
Reiher * jahi
Loch * k’ope
heiß; Hitze * atjɨ
Haus; Ameisenhaufen * Wir sind
Kolibri * mimi
ich * jɨʔɨ
Insekt sp. * tjusi
Jaguar * jai
Eisvogel * tjãsa
kennt * Masi
See * tj’itta
Land / Gebiet / Region * jep’a
Larve * p’ekko
Bein; Hüften; Knie * jɨ̃ka
Lokativ / Teil eines Ganzen *-zu
entfernt * tj’oa
Ara * maha
Mann * ɨmɨ
Maniok * kɨi
Affe * takke
Affe sp. / coati * sisi
Moskito * mɨte
Mund * tj’ɨse (* jɨ-ʔo)
Name * wãmi
Nabel * tʃõp’ɨ
Nicht-3. animierte Person -p’ɨ
Nase * ɨ̃kʷ’e
paca * seme
Pacu Fisch * uhu
Palmenkäfer * pĩko
Papagei * wekko
Pfad * maʔa
Pekari * tjẽse
Penis *Nein-
Menschen; 1.pl.inclusive * p’ã-tjã
(zu pflanzen * otte
Gift * tjima
Topf / Keramik / Ton * sot-
Pupunha-Palme * ɨne
rot * sõʔa
Fluss * tj’ia
Wurzel * t’ɨ̃k ‘o
(zu reiben * sĩk’e
(sitzen
(schlafen * kã-
Fleisch rauchen * sɨʔjo
Schlange * ãja
Spinne * p’ɨpɨ
Geist; Ahnen- * wãtti
(drücken * p’ipo
(stoppen * nɨk’V
Stein * k’ɨ̃ta
Stumpf; Stock, Verein * tu-tu
(anschwellen * p’upi
Tapir * wekkɨ
Termite * p’utu
Dorn; Angelhaken * Pota
drei * ɨt’ia
Donner * wɨ̃po
Kröte sp. * p’opa
Tabak * mɨt’o
tocandira ant * piata
Zunge / Leber * tj’eme
Zahn * k’õpi
Schildkröte; Schildkröte * k’oɨ
Tukan * tj’ase (?)
Traira Fisch * t’oje
Baum * tjũkkɨ
(urinieren * k’one
Urucum (Achiote) * p’õsa
(warten * kʷɨt’e
Wespe * utti
Wasser * okko
Weiß; tünchen * p’o-
Ehefrau * t’ɨ̃po
Wind * wĩno
Frau * t’õmi-
Specht * kone
Süßkartoffel * jãp’o
ihr alle * mɨ-tja

Verweise[edit]

  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, Hrsg. (2017). “Tucanoan”. Glottolog 3.0. Jena, Deutschland: Max-Planck-Institut für Wissenschaft der Menschheitsgeschichte.
  2. ^ ein b Jolkesky, Marcelo Pinho De Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. Dissertation, Universität Brasília.
  3. ^ Chacon, Thiago (2014). “Ein überarbeiteter Vorschlag von Proto-Tukanoan-Konsonanten und Tukanoan-Familienklassifikation”. Internationale Zeitschrift für amerikanische Linguistik. 80 (3): 275–322. doi:10.1086 / 676393.
  4. ^ Nikulin, Andrey V. 2019. Die Klassifizierung der Sprachen des südamerikanischen Tieflandes: Stand der Technik und Herausforderungen / Классификация языков востока Южной Америки. Illič-Svityč (Nostratic) Seminar / Ностратический семинар, Hochschule für Wirtschaft, 17. Oktober 2019.
  5. ^ ein b Loukotka, Čestmír (1968). Klassifikation südamerikanischer indischer Sprachen. Los Angeles: UCLA Lateinamerikanisches Zentrum.
  6. ^ Chacon, Thiago (2013). Über Protosprachen und archäologische Kulturen: Vorgeschichte und materielle Kultur in der Familie Tukanoan. Im Revista Brasileira de Linguística Antropológica. Vol. 5, Nr. 1, S. 217-245.
  7. ^ Aracus. amazonwaters.org

Literaturverzeichnis[edit]

  • Campbell, Lyle. (1997). Indianische Sprachen: Die historische Linguistik der amerikanischen Ureinwohner. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Kaufman, Terrence. (1990). Sprachgeschichte in Südamerika: Was wir wissen und wie wir mehr wissen können. In DL Payne (Hrsg.), Amazonische Linguistik: Studium der südamerikanischen Tieflandsprachen (S. 13–67). Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-70414-3.
  • Kaufman, Terrence. (1994). Die Muttersprachen Südamerikas. In C. Mosley & amp; RE Asher (Hrsg.), Atlas der Weltsprachen (S. 46–76). London: Routledge.

Externe Links[edit]


after-content-x4